Độc lạ Violin tre và đàn Mõ bò

Nghệ sĩ Nguyễn Trường biểu diễn Viokram

Nghệ sĩ Nguyễn Trường dùng sào móc Đàn Mõ treo trên cao

Là nhạc công Đoàn Ca múa tỉnh, giảng viên Violin rồi Trưởng phòng Đào tạo trường Cao đẳng VHTN Đắk Lắk suốt 37 năm, sau khi về hưu, “thầy nhạc” Nguyễn Trường phát hiện tiếng khua của những chiếc K’Kong Emo (mõ tre treo ở cổ bò) vang vọng khắp núi đồi chính là nguồn thanh âm thú vị chưa từng được đưa vào dàn nhạc.

Chiếc mõ bò nguyên bản đầu tiên ông đổi được của mục đồng

Ông mang quà bánh về các buôn làng, kỳ công xin đồng bào cho đổi lấy mõ tre. Càng nghiên cứu kỹ, ông càng nhận ra tài hoa đáng nể của những nhà chế tác vô danh. Năng khiếu thiên bẩm về thẩm âm, thẩm mỹ đã giúp nghệ nhân buôn làng biến những đốt tre câm lặng thành chiếc mõ đẹp hoàn hảo, tự thân vang với âm mộc ngân xa, không nhạc cụ nào địch nổi.

Chiếc Đàn Mõ làm giàu thêm cho bộ nhạc cụ tre nứa đậm chất Tây Nguyên

So với thanh mẫu (diapason) thì âm thanh của K’Kong Emo chưa chuẩn cao độ, nhưng cộng hưởng giữa thanh và ống lại đạt độ vang chuẩn mực. Để biến nó thành đàn mõ với âm vực rộng cỡ 2 bát độ mà vẫn giữ nguyên vẹn được các ưu điểm riêng có, Nguyễn Trường đã tìm nguyên liệu từ nguồn tre cọc rào, thay đổi kích thước, độ dày, độ lớn, độ dài ngắn của chiếc mõ rồi vi chỉnh cột hơi của ống và 2 thanh lá đồng âm. “Làm chủ được nguyên lý phát âm, thì việc cân chỉnh âm thanh cho từng chiếc mõ là điều không khó” - Ông giải thích. Mỗi lần ông “khua đàn”, chuỗi âm thanh lốc cốc giòn giã bổng trầm lại rộn vang, tưng bừng cả xóm.

Phát huy những ưu điểm sẵn có của mõ bò, để biến thành Đàn Mõ

Nghệ sĩ ưu tú Vũ Lân nguyên Trưởng đoàn Ca múa Đắk Lắk, “sư phụ” của giới nghệ nhân chuyên chế tác nhạc cụ Tây Nguyên đánh giá cao tính sáng tạo của nghệ sĩ Nguyễn Trường trong việc biến chiếc mõ bò thành Đàn Mõ. “Với nhạc cụ dân gian, từ hình thức tới âm thanh càng giữ được tính nguyên thủy càng giá trị. Chiếc đàn mõ này giá trị này sẽ làm phong phú thêm bộ sưu tập nhạc cụ tre đá Tây Nguyên.”

Tiếng Viokram có chất mộc rất quý giá so với tiếng Violin chế tác bằng gỗ sồi nguyên bản

Trước đó vài tháng, nghệ sĩ Nguyễn Trường đã thành công trong việc “Tây Nguyên hóa” cây đànViolin, là loại nhạc cụ ông đã theo học suốt 9 năm ở Học viện Âm nhạc Huế. Ông chế tác những cây đàn bằng tre theo nguyên lý Violin, ghép 2 thành tố Violin và Kram-tiếng Ê đê nghĩa là tre, thành tên gọi cho cây đàn mới lạ Viokram.

Nghệ sĩ Nguyễn Trường đệm Viokram cho ca sĩ Y Moan Hmok hát

So với tiếng đàn Violin làm bằng gỗ sồi, tiếng Viokram đậm chất mộc thoát ra từ ống tre đem tới cảm giác sống động khi thể hiện âm thanh đại ngàn. Viokram có thể độc tấu, hòa tấu với độ ngân rung kéo dài, kỹ thuật tremolo êm ngọt réo rắt hơn các loại đàn tre khác, mà nhạc công nhuần nhuyễn cỡ nào cũng khó tránh khỏi độ ngắt quãng. Chất liệu dễ kiếm, giá thành rẻ hơn hẳn so với những chiếc Violin nhập khẩu, những chiếc Viokram sẽ dễ dàng trở nên gần gũi với đồng bào bản địa, và bổ sung cho dàn nhạc dân gian Tây Nguyên thêm một loại nhạc cụ bằng tre rất dễ hòa âm.

Sử dụng Viokram không khó, nếu người tập đã biết chơi Violin

Nghệ sĩ Nguyễn Trường cho biết: Chế tác Viokram phải canh chỉnh tỉ mỉ từng vị trí đục đẽo, chuẩn xác tới từng ly. Vì chệnh đi dù chỉ một phần mười milimet, đàn cũng bị ... câm. Ông tìm thân tre vừa đủ độ bánh tẻ trong những bụi tre gai mọc ven suối, cưa mắt ráp làm thân đàn. Đoạn cật tre già làm cần đàn phải chắc khỏe, chịu được trọng lực của 4 sợi dây đàn với lực kéo tổng cộng tương đương 120kg. Đầu mỗi cần đàn được ốp nửa quả bầu tí hon, trang trí thêm đậm chất núi rừng.

Góc đàn của "thầy nhạc" Nguyễn Trường tại tư gia, với dãy Viokram dựng trên Piano

“Ngón ghi ta vàng” - NSƯT Quang Dũng cho rằng đưa Violin vào dàn nhạc cụ tre đá để hòa tấu, sẽ giúp dàn nhạc có thêm độ ngân rung theo kiểu của đàn dây, mà những nhạc cụ tre khác không có.

Nhạc sĩ, ca sĩ, NSƯT Y Phôn Ksor vui thích nhận xét cây đàn này là một “hiện tượng” với âm sắc hòa quyện giữa các loại nhạc cụ truyền thống Tây Nguyên như Kni, Bro, đàn Goong. Chất mộc rất giá trị trong tiếng Viokram có thể nức nở như tiếng khóc của người mẹ, hoặc thủ thỉ trầm ấm như lời cha kể Khan.

Ca sĩ Y Phôn Ksor hát "Đôi chân trần"- ca khúc do anh sáng tác, với phần đệm Viokram của nghệ sĩ Nguyễn Trường:

NSND Y San Alio - Trưởng Đoàn Ca múa Đắk Lắk khẳng định Đoàn sẽ sớm giới thiệu ra công chúng cả 2 loại nhạc cụ mới lạ, độc đáo, có thể đệm cho bất cứ ca khúc nào, từ âm hưởng Tây Nguyên tới dòng nhạc sôi động quốc tế, mà nghệ sĩ Nguyễn Trường đã chế tác thành công, là Viokram và Đàn Mõ.

Hoàng Thiên Nga