Đọc sách: Một trải nghiệm lạ lùng

Tiểu thuyết Trái tim chó được viết năm 1925, kể về chú chó hoang tên là Sharik. Trong lúc túng quẫn nhất, bị bỏ đói, bị hành hạ bằng cách đổ nước sôi vào mạng sườn, thì Sharik được nhà khoa học Preobrajenski nhặt về nuôi. Thế là cuộc đời Sharik thay đổi hoàn toàn. Nó đã trở thành một “con chó quý tộc”.

Thế nhưng giáo sư Preobrajenski không nhặt Sharik về nuôi vì lòng thương cảm. Sau khi được vỗ béo, Sharik bị biến thành con chó thí nghiệm. Tuyến yên trong não của Sharik được lấy ra và thay bằng tuyến yên của người. Với thí nghiệm này, nhà bác học muốn tạo ra một con người hoàn toàn mới và tốt đẹp hơn.

Quả nhiên, Sharik đã thay đổi hoàn toàn. Chỉ vài ngày, nó đã nói được một số từ tiếng Nga đầu tiên. Ít lâu sau, Sharik bắt đầu đứng lên bằng hai chân và học rất nhanh những câu chửi bậy. Cũng rất nhanh sau đó, cái đuôi chó rụng đi, bàn chân chó bắt đầu phát triển thành chân người. Lông trên đầu mượt dần, biến thành tóc và sinh vật mới này bắt đầu học cách mặc quần lót.

Chú chó trở thành một con người thực sự và xuất hiện trong phòng của giáo sư Preobrajenski, đòi ông phải xác nhận sự tồn tại của mình để làm căn cước công dân. Sharik mang họ mới là Sharikov.

Cũng từ đó, Sharikov bộc lộ bản chất “chó” di truyền của mình, mà đúng hơn là bản chất của chủ nhân của tuyến yên vốn dĩ là một kẻ trác táng và bị đâm chết trong quán rượu. Những bản chất đó thì thí nghiệm của giáo sư không cải thiện được. Hắn ta quấy rối hai cô giúp việc của nhà bác học là Zina và Daria. Hắn trộm tiền của người tạo ra mình mà hắn gọi là “bố”, đi uống rượu say và dẫn bọn trộm cắp về khoắng đồ của giáo sư. Hắn có thể bất thần chộp ngực một phụ nữ gặp trên cầu thang căn hộ rồi nhận đủ mấy cái tát.

Một bản chất “chó” nhất của Sharikov là cực kỳ ghét mèo. Sau khi xâm hại bất thành người giúp việc của giáo sư, Sharikov bỏ đi và trở thành Trưởng ban Làm sạch thành phố và công việc chính ưa thích nhất của hắn là bắt và bóp chết lũ mèo hoang.

Đỉnh điểm của bi kịch là lúc Sharikov chĩa súng lục vào giáo sư và trợ lý của ông ta là bác sĩ Bormenthal khiến họ phải đi đến quyết định trả Sharikov trở về làm chó thực sự. Giáo sư Preobrajenski nhận ra rằng ông đã thất bại trong việc trẻ hóa sinh vật cũng như cải thiện con người bằng thí nghiệm kỳ quặc kia.

Xuyên suốt tiểu thuyết là những trải nghiệm của chú chó Sharik được Bulgakov mô tả rất cuốn hút. Đó là trải nghiệm của một chú chó tội nghiệp bị hành hạ rồi trở thành chó “quý tộc”. Sau một giấc ngủ, Sharik đã trở thành người, trải qua một kiếp người thực sự phóng túng và lý thú, dù rất ngắn ngủi. Và rồi cuối cùng nó được trở về làm… chó, vốn dĩ là cuộc sống đích thực của nó.

Nếu bỏ qua hay xem nhẹ yếu tố ẩn dụ hay ngụ ngôn của tác phẩm thì Trái tim chó là một chuyến phiêu lưu thú vị của chú chó Sharik tội nghiệp. Đó là những trải nghiệm đầy may mắn và không kém phần bi kịch khi một chú chó chẳng thể thành người được. Giáo sư Preobrajenski nói với những chức sắc thành phố khi họ nghĩ ông đã giết chết Trưởng ban Làm sạch thành phố: Khoa học còn chưa biết cách biến các con thú thành người.

Nhà lãnh đạo Liên Xô thời ấy, Iosif Stalin từng rất thích tác phẩm Trái tim chó của Bulgakov, thế nhưng phải mãi đến năm 1973, bản đầy đủ của tác phẩm mới được xuất bản ở Liên Xô. Còn ở Việt Nam có khá nhiều bản dịch được ấn hành, như bản của Nhà xuất bản Kim Đồng từ năm 1989, sau đó là bản dịch của Đoàn Tử Huyến mà bản gần nhất do nhà xuất bản Lao Động và Trung tâm Văn Hóa - Ngôn Ngữ Đông Tây ấn hành năm 2016.

Nguyệt Vi

------

* Trái tim chó, Mikhail Bulgakov, Đoàn Tử Huyến dịch, Đông Tây và NXB Lao Động 2016.