Đổi mới công tác giáo dục lý luận chính trị

Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh căn dặn: “Đảng phải chống cái thói xem nhẹ học tập lý luận”, “Đảng ta phải tự nâng cao mình lên nữa, mà muốn tự nâng cao mình thì phải tổ chức học tập lý luận trong toàn Đảng, trước hết là trong cán bộ cốt cán của Đảng”[63]. Trong bối cảnh mới hiện nay, việc giảng dạy các môn lý luận chính trị ngày càng có vai trò quan trọng, hoạt động này trực tiếp cung cấp, định hướng thông tin, góp phần hình thành, phát triển ở học sinh các phẩm chất, năng lực chung; khơi dậy lòng yêu nước, niềm tự hào dân tộc, bồi dưỡng thế giới quan khoa học, nhân sinh quan cách mạng, xây dựng và củng cố lòng tin vững chắc cho người học vào quan điểm, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, góp phần đấu tranh phòng chống “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”, bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch trong tình hình mới.

Vậy nên, yêu cầu đổi mới việc học tập lý luận chính trị là yêu cầu tất yếu, Văn kiện Đại hội XIII của Đảng khẳng định: “Công tác đào tạo, bồi dưỡng lý luận chính trị được đổi mới cả về nội dung và phương pháp; tăng cường quản lý, kỷ luật trong giảng dạy, học tập; chất lượng đào tạo, bồi dưỡng được nâng lên”. Đây là một nhận định khách quan, khẳng định quan điểm xuyên suốt của Đảng ta về nhiệm vụ đổi mới việc học tập lý luận chính trị trong nhiều văn kiện quan trọng của Đảng. Đồng thời, Đại hội xác định rõ phương châm đổi mới căn bản chương trình, nội dung, phương pháp giáo dục lý luận chính trị “khoa học, thực tiễn, sáng tạo và hiện đại”; trong đó đổi mới phương pháp giảng dạy các môn lý luận chính trị là bộ phận quan trọng, quyết định trực tiếp đến chất lượng, hiệu quả công tác giáo dục lý luận chính trị. Kết luận số 94-KL/TW, ngày 28/3/2014 của Ban Bí thư về việc tiếp tục đổi mới việc học tập lý luận chính trị trong hệ thống giáo dục quốc dân xác định mục tiêu của đổi mới phương pháp giảng dạy lý luận chính trị là xây dựng “Phương pháp giảng dạy và học tập phải sinh động, mềm dẻo, có thực tiễn và phù hợp với từng cấp; tạo được hứng thú và trách nhiệm cho người dạy và người học; người học thích học hơn, có trách nhiệm phải học; người dạy có hứng thú hơn, có trách nhiệm cao hơn”.

Những năm qua, hệ thống giáo dục quốc dân và các cơ sở đào tạo, bồi dưỡng về lý luận chính trị của tỉnh Lai Châu đã có nhiều chủ trương, giải pháp đổi mới việc học tập lý luận chính trị, trong đó tập trung đổi mới phương pháp giảng dạy lý luận chính trị theo hướng phù hợp nội dung, chương trình, đối tượng và thực tiễn địa phương với nhiều kết quả nổi bật như: chuyển từ hình thức truyền thụ kiến thức một chiều sang dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích việc tự học; coi trọng tác động tình cảm, tạo niềm vui, hứng thú trong học tập, không gây áp lực cho người học nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng đã học vào thực tiễn cuộc sống. Tổ chức đa dạng hình thức học tập, kết hợp giữa việc dạy học trên lớp với các hoạt động ngoại khóa để tuyên truyền, khơi dậy tình yêu quê hương đất nước, phát huy những truyền thống tốt đẹp của dân tộc Việt Nam; chú trọng tổ chức các hoạt động giáo dục, hoạt động trải nghiệm, hoạt động xã hội, nghiên cứu khoa học, dạy học gắn với thực tiễn cuộc sống phù hợp với tâm sinh lý và lứa tuổi người học. Thực hiện hiệu quả chủ trương đưa các nội dung tài liệu lịch sử, các di tích, các di sản văn hóa địa phương vào giảng dạy trong các trường tiểu học, THCS, THPT và trung tâm giáo dục nghề nghiệp - giáo dục thường xuyên; xây dựng kế hoạch giáo dục môn học và kế hoạch giáo dục nhà trường theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh theo các văn bản hướng dẫn của Trung ương và tỉnh. Căn cứ vào nội dung, chủ đề bài học và đối tượng người học để linh hoạt các phương pháp, kỹ thuật dạy học tích cực như: Phân tích các gương điển hình, tiêu biểu; xử lý các tình huống thực tiễn hằng ngày; đóng vai; kể chuyện; đàm thoại, thảo luận; điều tra… để nâng cao chất lượng giảng dạy.

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, việc đổi mới phương pháp giảng dạy lý luận chính trị trên địa bàn tỉnh Lai Châu thời gian qua vẫn còn nhiều hạn chế, bất cập: có bài giảng chưa thực sự hấp dẫn và hiệu quả; giảng viên chưa thật chú trọng phát huy phương pháp lấy người học làm trung tâm, chủ yếu sử dụng phương pháp thuyết trình, chưa phát huy được tính tích cực, chủ động của người học nên vẫn còn tình trạng “đọc - chiếu - chép”; dạy và học theo kinh viện, giáo điều; lý luận chưa gắn nhiều với thực tiễn, thảo luận; đội ngũ giáo viên, giảng viên lý luận chính trị nhìn chung còn thiếu về số lượng, chưa mạnh về kiến thức, kỹ năng, nghiệp vụ sư phạm; tài liệu giảng dạy và học tập đôi lúc chưa cập nhật, chưa phong phú; nhận thức của xã hội đối với các môn lý luận chính trị không cao, một bộ phận cán bộ quản lý, đội ngũ giáo viên, giảng viên và người học chưa thực sự coi trọng các môn học lý luận chính trị, cho đó là môn phụ; việc ứng dụng khoa học công nghệ vào giảng dạy chưa thực sự hiệu quả; cơ sở vật chất, phương tiện kỹ thuật bảo đảm cho giảng dạy lý luận chính trị cũng còn thiếu thốn so với yêu cầu thực tiễn…

Nguyên nhân của những hạn chế trên, trước hết là do thiếu đội ngũ giáo viên, giảng viên giảng dạy các môn lý luận chính trị; công tác bồi dưỡng, tập huấn chuyên môn, nghiệp vụ, cập nhật kiến thức chưa thường xuyên trong đó, một số nội dung giảng dạy giáo viên chưa được bồi dưỡng, tập huấn; một bộ phận lãnh đạo, giáo viên, giảng viên nhận thức chưa đầy đủ về vị trí, tầm quan trọng và sự cần thiết của đổi mới phương pháp giảng dạy; một số giáo viên, giảng viên ngại thay đổi vì đổi mới phương pháp giảng dạy đòi hỏi tốn nhiều thời gian, công sức; cùng với đó là những khó khăn về cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ giảng dạy của một số nhà trường, cơ sở đào tạo, bồi dưỡng lý luận chính trị chưa đảm bảo… đã tác động không nhỏ đến tiến độ, chất lượng, hiệu quả của công tác đổi mới phương pháp giảng dạy lý luận chính trị.

Bên cạnh đó, bối cảnh mới của tình hình thế giới, trong nước đang đặt ra không ít thuận lợi, khó khăn, thách thức đan xen, tác động tổng hợp đến sự phát triển đất nước như: những tác động của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, mặt trái của cơ chế thị trường, mở cửa, hội nhập quốc tế và sự chống phá của các thế lực thù địch; biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ; tình trạng suy thoái, xuống cấp về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống trong một bộ phận cán bộ, đảng viên, Nhân dân nhất là thanh thiếu niên; tình hình tội phạm, tệ nạn xã hội có chiều hướng diễn biến phức tạp hơn... Thực tiễn đó cho thấy, nhiệm vụ giáo dục lý luận chính trị trở nên ngày càng quan trọng góp phần hình thành, phát triển các phẩm chất đạo đức, bồi dưỡng thế giới quan khoa học, nhân sinh quan cách mạng cho học sinh; truyền bá lý luận khoa học, cách mạng của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, chủ trương của Đảng; đấu tranh với các quan điểm sai trái, thù địch, bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng; nâng cao nhận thức, trách nhiệm, bản lĩnh cho đội ngũ cán bộ, đảng viên và Nhân dân. Vì vậy, đổi mới phương pháp giảng dạy lý luận chính trị là vấn đề có ý nghĩa cấp thiết cả về mặt lý luận và thực tiễn nhằm đảm bảo chất lượng, hiệu quả của công tác giáo dục lý luận chính trị.

Trong thời gian tới, hệ thống giáo dục quốc dân và các cơ sở đào tạo, bồi dưỡng lý luận chính trị trên địa bàn tỉnh cần thực hiện đồng bộ các nhóm nhiệm vụ, giải pháp cụ thể sau nhằm đổi mới phương pháp giảng dạy các môn lý luận chính trị theo hướng “khoa học, sáng tạo, hiện đại và gắn lý luận với thực tiễn”:

Một là, tiếp tục quán triệt, nâng cao nhận thức về ý nghĩa, tầm quan trọng của việc đổi mới phương pháp giảng dạy lý luận chính trị.

Các cơ quan quản lý, nhà trường và đội ngũ giáo viên, giảng viên lý luận chính trị cần nhận thức rõ vai trò, trách nhiệm và thực hiện tốt các nghị quyết, chỉ thị của Đảng liên quan tới đổi mới phương pháp giảng dạy các môn lý luận chính trị như: Kết luận số 94-KL/TW ngày 28/3/2014 của Ban Bí thư về việc tiếp tục đổi mới việc học tập LLCT trong hệ thống giáo dục quốc dân; Chỉ thị số 23-CT/TW ngày 09/02/2018 của Ban Bí thư về tiếp tục đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả học tập, nghiên cứu, vận dụng và phát triển chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh trong tình hình mới.

Các nhà trường trong hệ thống giáo dục quốc dân và các cơ sở đào tạo, bồi dưỡng lý luận chính trị trên địa bàn tỉnh cần tiếp tục đẩy mạnh công tác tuyên truyền, triển khai kịp thời, sâu rộng các văn bản, hướng dẫn của cấp trên về đổi mới phương pháp giảng dạy; tăng cường công tác sinh hoạt tư tưởng, nắm bắt tâm tư nguyện vọng của đội ngũ giáo viên, giảng viên; kịp thời quan tâm, động viên, khuyến khích những nỗ lực, cách làm hay, sáng tạo; phát hiện, góp ý, phê bình những biểu hiện trì trệ, ngại vất vả, đổi mới, nâng cao chất lượng giảng dạy; cần xác định đổi mới phương pháp giảng dạy lý luận chính trị là yêu cầu bắt buộc đối với mỗi giáo viên, giảng viên, coi đây là tiêu chí để đánh giá năng lực, hiệu quả giảng dạy của mỗi giảng viên, từ đó, có kế hoạch để tập huấn, bồi dưỡng.

Hai là, tăng cường, phát huy vai trò lãnh đạo của cấp ủy, chính quyền trong đổi mới phương pháp giảng dạy lý luận chính trị.

Đổi mới phương pháp giảng dạy lý luận chính trị cần được thực hiện đồng bộ cùng đổi mới công tác giáo dục lý luận chính trị trên tất cả các mặt về nội dung, chương trình, cách thức tổ chức quản lý và phương pháp kiểm tra, đánh giá… để đảm bảo hiệu quả cao nhất trong công tác giáo dục lý luận chính trị. Vì vậy, cần phát huy hơn nữa vai trò lãnh đạo của cấp ủy, chính quyền các cấp, các nhà trường và các cơ sở đào tạo, bồi dưỡng lý luận chính trị trong toàn tỉnh nhằm tạo cơ chế và các điều kiện thuận lợi để giáo viên, giảng viên đổi mới phương pháp giảng dạy như: đề ra chủ trương, kế hoạch triển khai đổi mới phương pháp giảng dạy lý luận chính trị trong đội ngũ giáo viên, giảng viên; tổ chức thực hiện và tạo điều kiện về cơ sở vật chất, trang thiết bị, nội dung, đối tượng học để giáo viên, giảng viên thực hiện đổi mới phương pháp; tạo cơ hội để đội ngũ giáo viên, giảng viên được học tập nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ, bồi dưỡng chính trị hè, được tham dự nhiều diễn đàn, hội nghị quan trọng của địa phương, tổ chức cho giáo viên, giảng viên đi thực tế, học tập kinh nghiệm... nhằm kịp thời bổ sung, cập nhật thông tin và kiến thức thực tiễn; xây dựng cơ chế phối hợp để tổ chức tập huấn, bồi dưỡng, nâng cao chất lượng cho giáo viên, giảng viên; tổ chức giao lưu, trao đổi kinh nghiệm, xây dựng Ngân hàng giáo án giữa các Nhà trường, các cơ sở đào tạo, bồi dưỡng; định kỳ tổ chức hội thi, hội thảo chuyên môn, tổng kết thực tiễn, nghiên cứu khoa học; sơ tổng kết, đánh giá việc thực hiện và khen thưởng đối với những cách làm hay, sáng tạo, nhân tố tích cực…để nâng cao chất lượng giảng dạy lý luận chính trị.

Ba là, đổi mới các cách thức đào tạo, bồi dưỡng lý luận chính trị cho phù hợp với thực tiễn.

Thực tiễn luôn vận động và biến đổi không ngừng nên để đổi mới phương pháp giáo dục lý luận chính trị có hiệu quả cần phải đổi mới cách thức đào tạo, bồi dưỡng. Đó là kết hợp các phương pháp giảng dạy truyền thống với các phương pháp giảng dạy hiện đại, có sự tích hợp các phương tiện kỹ thuật hiện đại để tăng tính trực quan, hấp dẫn cho bài giảng lý luận chính trị. Tại các cơ sở đào tạo, bồi dưỡng lý luận chính trị có thể kết hợp hình thức đào tạo trực tiếp và trực tuyến trong một số chương trình, đối tượng và điều kiện thực tiễn phù hợp. Ngoài ra, cần căn cứ các hướng dẫn, nội dung, đối tượng học tập của từng chương trình, môn học để lựa chọn phương pháp phù hợp cho từng đối tượng học, từng cấp học, bậc học; cân đối phù hợp thời gian giảng dạy trực tiếp trên lớp với trao đổi, thảo luận, các hoạt động ngoại khóa, nghiên cứu thực tế để người học có cơ hội được vận dụng những kiến thức đã học vào thực tiễn, kiểm nghiệm, kiểm chứng. Đồng thời, thông qua việc trao đổi, thảo luận, người học có điều kiện bổ sung kiến thức cho nhau, củng cố những kiến thức đã học, đồng thời phát huy được khả năng sáng tạo trong học tập lý luận chính trị.

Bốn là, củng cố, nâng cao năng lực của đội ngũ giáo viên, giảng viên đáp ứng yêu cầu đổi mới phương pháp giảng dạy lý luận chính trị

Để đổi mới phương pháp giảng dạy lý luận chính trị đòi hỏi có sự phối hợp của nhiều yếu tố song vai trò đặc biệt quan trọng và có ý nghĩa quyết định vẫn là đội ngũ giáo viên, giảng viên - người hướng dẫn, định hướng tư tưởng, tạo dựng nền tảng tư tưởng, có ảnh hưởng đặc biệt và trực tiếp đối với sự phát triển nhân cách, niềm tin, lý tưởng mà người học tiếp nhận. Vì vậy, các nhà trường và các cơ sở đào tạo, bồi dưỡng lý luận chính trị cần từng bước chuẩn hóa đội ngũ giáo viên, giảng viên lý luận chính trị để đảm bảo đủ về số lượng mạnh về chất lượng theo đúng chuyên ngành được đào tạo, có phẩm chất, năng lực sư phạm và quản lý giáo dục, có niềm tin, có kiến thức mới gắn với thực tiễn.

Trước hết, mỗi giáo viên, giảng viên phải không ngừng tự đổi mới, nâng cao trình độ chuyên môn, tâm huyết, say mê, tận tụy với công việc; tự mình trau dồi, tích lũy, cập nhật kiến thức thực tiễn ở mọi nơi, mọi lúc và dưới mọi hình thức; tự mình rèn luyện kỹ năng, phương pháp sư phạm để truyền thụ kiến thức đến người học.

Giáo viên, giảng viên cần căn cứ đối tượng, nội dung và dung lượng bài giảng để lựa chọn phương pháp phù hợp, vận dụng linh hoạt các hình thức, phương pháp giảng dạy và sử dụng hợp lý các phương tiện kỹ thuật hiện đại làm cho bài giảng phong phú, thiết thực, tăng tính trực quan, hấp dẫn theo hướng kết hợp hài hòa các phương pháp giảng dạy truyền thống và hiện đại; tăng cường đối thoại, gắn lý luận với thực tiễn; lấy hoạt động của người học làm trung tâm, phát huy tính tích cực, sáng tạo của người học; giảm tối đa việc truyền thụ một chiều, cung cấp kiến thức có sẵn; chú trọng đặt và giải quyết vấn đề; tăng cường hướng dẫn, thảo luận; vừa đào sâu, vừa mở rộng kiến thức đang học; lồng ghép nội dung giáo dục chính trị, tư tưởng cho học viên thông qua hoạt động ngoài giờ lên lớp, các hoạt động ngoại khóa giáo dục pháp luật, tuyên truyền về chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh… góp phần nâng cao nhận thức, tư tưởng chính trị và rèn luyện đạo đức, lối sống, phẩm chất chính trị của người học.

Trong giảng dạy lý luận chính trị, giáo viên, giảng viên phải luôn coi trọng tính Đảng, tính khoa học, tính thực tiễn, tích cực cập nhật thông tin mới của thế giới, của đất nước và đặc thù nhà trường để bổ sung kiến thức vào bài giảng, làm cho bài giảng trở nên sinh động, có tính thuyết phục cao, không lạc hậu, đi sau so với thực tiễn. Sau mỗi bài giảng, giáo viên, giảng viên cần định hướng chính trị với nội dung phù hợp với lứa tuổi và đối tượng học.

Năm là, tăng cường đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị bảo đảm cho công tác giảng dạy các môn lý luận chính trị.

Việc đầu tư, nâng cấp hiện đại hóa cơ sở vật chất, phương tiện dạy học là bảo đảm các công cụ cho quá trình đổi mới phương pháp giảng dạy, nâng cao tính thực tiễn trong giảng dạy các môn lý luận chính trị. Các nhà trường, cơ sở đào tạo, bồi dưỡng lý luận chính trị và đội ngũ giáo viên, giảng viên cần tận dụng thành quả của khoa học kỹ thuật để biên soạn và số hóa các tài liệu giảng dạy - học tập, các bài giảng điện tử; tích cực vận dụng các phương tiện dạy học hiện đại, các trang thiết bị có tính ứng dụng cao vào tất cả các khâu của quá trình giáo dục, đào tạo, trong đó chú trọng khâu ứng dụng công nghệ thông tin làm cho bài giảng tăng tính trực quan, phong phú, thuyết phục cao, kích thích được sự liên hệ với thực tiễn. Đồng thời, phải chú trọng việc bồi dưỡng cho giáo viên, giảng viên và người học khai thác, sử dụng thành thạo, có hiệu quả các phương tiện, thiết bị dạy học.

Ngoài ra, xây dựng trụ sở và cơ sở vật chất của các nhà trường trong hệ thống giáo dục quốc dân và các cơ sở đào tạo, bồi dưỡng lý luận chính trị phải hướng tới các tiêu chí đạt chuẩn của các đơn vị, trong đó đặc biệt lưu ý đến các phòng thư viện, phòng tin học, phòng thiết bị giáo dục, sách, tài liệu tham khảo… nhằm đảm bảo điều kiện tối ưu cho quá trình đổi mới phương pháp giảng dạy và học tập của giảng viên, học viên.

Có nhiều con đường, biện pháp nhằm trang bị tri thức lý luận chính trị nhưng có thể nói con đường chủ yếu và quan trọng nhất là qua giáo dục - đào tạo. Thông qua sự tương tác giữa người dạy và người học, những nội dung lý luận chính trị được người học tiếp nhận và biến chúng thành tri thức của mình, từ đó, những tri thức này lại tiếp tục được lan tỏa ra toàn xã hội. Phương pháp truyền thụ và tiếp nhận giữa người dạy và người học càng phù hợp thì hiệu quả càng nâng cao. Vậy nên, đổi mới phương pháp giảng dạy lý luận chính trị hiện nay đã trở thành một yêu cầu cấp bách và cần được thực hiện tích cực hơn nữa, trực tiếp góp phần giáo dục người học cách làm người, cách rèn luyện những phẩm chất đạo đức tốt của con người, xây dựng ý thức công dân, sống, làm việc theo hiến pháp và pháp luật; nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, đảng viên hạn chế tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, đấu tranh phản bác các luận điệu sai trái của thế lực thù địch góp phần bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng trong tình hình mới.

B.T