Đổi mới mạnh mẽ mô hình tăng trưởng để phát triển nhanh và bền vững

Để hiện thực hóa khát vọng trở thành quốc gia thịnh vượng vào năm 2045, Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng nêu nhiều nhiệm vụ trọng tâm cụ thể, trong đó có nội dung đổi mới mạnh mẽ mô hình tăng trưởng (MHTT), cơ cấu lại nền kinh tế, nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả và sức cạnh tranh của nền kinh tế. Thách thức của việc đổi mới MHTT giai đoạn 2021-2025 không chỉ là khắc phục triệt để những hạn chế, bất cập từ MHTT trước đây mà còn phải đề xuất những giải pháp mới.

Nhiệm vụ khó khăn hơn

Cơ cấu lại nền kinh tế, chuyển đổi MHTT từ cách thức tăng trưởng theo chiều rộng sang tăng trưởng theo chiều sâu là một chủ trương lớn và đúng đắn của Đảng, Nhà nước từ năm 2011, là nhân tố quyết định để Việt Nam đạt được mục tiêu phát triển nhanh và bền vững trong suốt giai đoạn 2011 - 2020 vừa qua. Về bản chất, đổi mới MHTT chính là đổi mới cách thức tăng trưởng từ chủ yếu dựa vào tăng vốn, lao động giá rẻ, khai thác tài nguyên thiên nhiên sang tăng trưởng chủ yếu dựa vào năng suất. Nói cách khác là chủ yếu dựa vào sử dụng hiệu quả các nguồn lực, tiến bộ khoa học - công nghệ, đổi mới và sáng tạo nhằm bảo đảm phát triển nhanh, bền vững, chất lượng và hiệu quả. Đổi mới MHTT cũng bao hàm cả quá trình cơ cấu lại nền kinh tế nhằm huy động, phân bổ, sử dụng các nguồn lực theo hướng hợp lý và hiệu quả, theo hướng nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả và sức cạnh tranh của nền kinh tế, tham gia một cách chủ động, hiệu quả vào chuỗi giá trị toàn cầu, qua đó làm tăng khả năng chống chịu của nền kinh tế với các cú sốc bên ngoài.

Đánh giá kết quả cơ cấu lại nền kinh tế, đổi mới MHTT giai đoạn 2016 - 2020, Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế T.Ư (CIEM) nhấn mạnh đến những kết quả nổi bật. Trước hết là ổn định kinh tế vĩ mô và tăng cường sức chống chịu của nền kinh tế. Lạm phát cơ bản được duy trì ở mức ổn định khoảng 1,7% trong cả giai đoạn. Thực hiện được mục tiêu cơ cấu lại ngân sách nhà nước theo hướng giảm dần tỷ lệ bội chi ngân sách xuống dưới 3,5% GDP. Dự trữ ngoại tệ gia tăng nhanh chóng, tỷ giá ổn định linh hoạt, làm cho thị trường ngoại hối ổn định hơn, góp phần tăng thêm sức chống chịu của nền kinh tế. Đáng lưu ý, cách thức và chất lượng tăng trưởng đã có sự thay đổi, cải thiện nhất định. Thể hiện ở việc không còn sử dụng khai khoáng như một công cụ điều hành nhằm đạt mục tiêu tăng trưởng kinh tế. Mặt khác, tăng trưởng giai đoạn này chủ yếu dựa vào cải cách và thúc đẩy sản xuất, kinh doanh thay vì nhờ vào mở rộng tín dụng và các gói kích thích kinh tế như giai đoạn 2011 - 2015. Tuy nhiên, CIEM chỉ rõ: Xét trong dài hạn và chất lượng của sự chuyển đổi vẫn còn không ít điều cần cải thiện. Đó là nguồn thu ngân sách chưa bền vững. Tốc độ gia tăng tín dụng tuy có giảm so giai đoạn 2001 - 2010 nhưng đang có xu hướng gia tăng. Độ mở của nền kinh tế đã gia tăng rất nhanh và ở mức rất cao. Nền kinh tế ngày càng phụ thuộc nhiều hơn vào đầu tư nước ngoài. Đây là những chỉ dấu khá rõ thể hiện nền kinh tế nước ta đang ngày càng trở nên dễ bị tổn thương trước các biến động bất lợi từ bên ngoài.

Trước thực trạng đó, trong định hướng phát triển đất nước giai đoạn 2021 - 2030, Nghị quyết Đại hội XIII khẳng định tiếp tục đổi mới mạnh mẽ MHTT, cơ cấu lại nền kinh tế. TS Nguyễn Đình Cung, thành viên Tổ Tư vấn kinh tế của Thủ tướng Chính phủ phân tích, năm 2021, đất nước đang bước vào giai đoạn chuyển đổi MHTT với nhiệm vụ nặng nề hơn trước. Bởi lẽ trước đây, chúng ta cơ cấu lại nền kinh tế, chuyển đổi MHTT theo hướng nâng cao năng suất, hiệu quả, năng lực cạnh tranh nhưng hiện nay, do tác động của đại dịch Covid-19, chúng ta trước hết phải phục hồi tăng trưởng nền kinh tế. So với 10 năm trước, phục hồi kinh tế trong giai đoạn này sẽ có nhiều khó khăn hơn. Bởi trong giai đoạn 2011 - 2015, kinh tế toàn cầu suy thoái nhưng nhìn chung vẫn thuận lợi hơn so với tình trạng hiện nay và Việt Nam cũng có nhiều tiềm năng và lợi thế hơn, nhất là trong thu hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài. Vì vậy, nhiệm vụ cơ cấu lại nền kinh tế, chuyển đổi MHTT vẫn tiếp tục phải thực hiện nhưng khác với giai đoạn trước, văn kiện Đại hội XIII yêu cầu phải thực hiện đổi mới MHTT mạnh mẽ hơn. Theo đó, chuyển mạnh nền kinh tế sang MHTT dựa trên cơ sở tăng năng suất, tiến bộ khoa học và công nghệ, đổi mới sáng tạo, nhân lực chất lượng cao, sử dụng tiết kiệm, hiệu quả các nguồn lực để nâng cao chất lượng, hiệu quả và sức cạnh tranh của nền kinh tế. Cải thiện môi trường kinh doanh, thúc đẩy khởi nghiệp sáng tạo, phát triển các ngành, lĩnh vực, các doanh nghiệp trên nền tảng ứng dụng mạnh mẽ các thành tựu của khoa học - công nghệ, nhất là cách mạng công nghiệp lần thứ tư…

Những đột phá chiến lược

Theo các chuyên gia kinh tế, nỗ lực cơ cấu lại nền kinh tế thời gian qua mới chủ yếu là làm sạch các hậu quả để lại của giai đoạn phát triển trước đó. Bước sang giai đoạn mới 2021-2025, cơ cấu lại và đổi mới MHTT cần phải nhanh hơn và phải có sự bứt phá. Vì vậy, cần xác định rõ những tác động có thể xảy đến để đưa ra những giải pháp cho việc cơ cấu lại nền kinh tế trong giai đoạn tới. Đổi mới MHTT phải gắn với quá trình đẩy nhanh tiến độ hoàn thiện thể chế, nhất là phát triển thị trường các nhân tố sản xuất; thúc đẩy phát triển kinh tế tư nhân và những thiết chế bảo vệ tài sản, bảo vệ quyền kinh doanh của người dân và doanh nghiệp. Chú trọng tăng cường nội lực, phát triển lực lượng doanh nghiệp trong nước, nâng cao tính độc lập, tự chủ của nền kinh tế, tăng cường khả năng chống chịu với các cú sốc bên ngoài.

TS Cấn Văn Lực nhìn nhận, quá trình cơ cấu lại nền kinh tế, đổi mới MHTT giai đoạn 2021-2025 cần đẩy nhanh hoàn thiện hệ thống thể chế kinh tế, gắn với cải cách thực chất thủ tục hành chính hướng tới lợi ích của doanh nghiệp (nhất là khu vực kinh tế tư nhân), nhà đầu tư và người dân. Hiện nay, Việt Nam đã hội nhập kinh tế sâu rộng, sự phát triển bùng nổ của công nghệ số kéo theo sự hình thành và phát triển của nhiều mô hình kinh doanh, hình thái kinh tế mới. Tuy nhiên, hệ thống pháp luật, quy định, chính sách, thủ tục hành chính còn thiếu đồng bộ, thiếu nhất quán, chưa thật sự minh bạch, công khai, chưa tạo được sự thuận lợi cho doanh nghiệp và người dân, chưa khuyến khích được sự tham gia của toàn xã hội vào các lĩnh vực đầu tư cơ sở hạ tầng, từ đó làm hạn chế đà tăng trưởng kinh tế. Do vậy, cải cách và hoàn thiện hệ thống thể chế kinh tế, gắn với cải cách thực chất thủ tục hành chính cần được xem là đột phá đầu tiên và quan trọng nhất, cởi trói mọi bó buộc của các quy định không phù hợp trong bối cảnh mới của Việt Nam và thế giới; tạo môi trường đầu tư, kinh doanh hấp dẫn, lành mạnh, công bằng. Đồng thời, cần quyết tâm xây dựng bộ máy quản lý gọn nhẹ, với đội ngũ cán bộ, công chức có phẩm chất đạo đức, liêm chính, tinh thần kiến tạo, có năng lực chuyên môn, sáng tạo. Đây cũng chính là những nội dung quan trọng được cụ thể hóa trong văn kiện Đại hội XIII.

Để thực hiện các đột phá chiến lược như nội dung văn kiện Đại hội XIII đề ra, nhiều chuyên gia, nhà quản lý kinh tế thống nhất: Cần phát triển nguồn nhân lực, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao, có tri thức hiện đại, có kỹ năng đáp ứng xu thế phát triển mới của kinh tế thế giới và của Việt Nam, giàu động lực sáng tạo, mạnh dạn chấp nhận rủi ro. Bối cảnh và xu thế mới phụ thuộc rất lớn vào nguồn nhân lực và đội ngũ cán bộ quản lý năng động, có trình độ, kỹ năng, có khả năng vận dụng và đổi mới sáng tạo, làm chủ tri thức và kỹ thuật để phát minh, phát triển và ứng dụng ý tưởng mới, thích ứng nhanh. Nguồn nhân lực tới đây còn phải là những con người hành động, dám nghĩ, dám làm, tinh thần sáng tạo, đổi mới gắn với khởi nghiệp, dám chấp nhận thất bại để từ đó rút ra bài học kinh nghiệm để làm tốt hơn. Tương tự, đội ngũ cán bộ quản lý nhà nước cũng cần thay đổi theo hướng tư duy cởi mở hơn, không ngại sai, không ngại trách nhiệm, luôn có phân tích, đánh giá mỗi khi ban hành một chính sách nào đó, cởi mở song vẫn kiểm soát được rủi ro. Khâu phối hợp, kết hợp phải tốt hơn, nhuần nhuyễn hơn, rõ ràng hơn. Ngoài ra, cần thực hiện cho được khâu đột phá chiến lược phát triển cơ sở hạ tầng hiện đại, có tầm nhìn và chất lượng. Trong 10 năm tới, để tạo nền tảng cơ sở hạ tầng đồng bộ, hiện đại, có tầm nhìn và chất lượng, có khả năng ứng dụng công nghệ cao, vận hành và quản lý dựa trên nền tảng dữ liệu lớn và trí tuệ nhân tạo, cần thiết phải tập trung nguồn lực, cơ chế, chính sách cho phát triển cơ sở hạ tầng (cả cứng và mềm), gắn liền với mục tiêu chuyển đổi mô hình tăng trưởng nhanh, xu hướng kinh tế số, dịch chuyển cơ cấu kinh tế, xu hướng hội nhập mới. Đồng thời, cần đẩy nhanh và nâng cao hiệu quả tiến trình đô thị hóa gắn với công nghiệp hóa. Đẩy mạnh ứng dụng khoa học - công nghệ, gắn liền với mục tiêu chuyển đổi MHTT, nâng cao năng suất, hiệu quả và sức cạnh tranh của nền kinh tế, tận dụng tốt thời cơ đến từ xu hướng kinh tế số, xã hội số và các hình thái kinh tế mới. Đột phá này là bổ sung so với giai đoạn 2011 - 2020 và là yếu tố hết sức quan trọng trong bối cảnh do tác động của dịch Covid-19, đóng góp của yếu tố lao động và vốn vào tăng trưởng GDP sẽ giảm mạnh trong ít nhất là 5 năm tới. Khi đó, vai trò đóng góp của năng suất các yếu tố tổng hợp lại càng quan trọng…

TÔ HÀ