Đổi mới phương thức tuyên truyền pháp luật về thương mại điện tử để bảo vệ người tiêu dùng

Việc tăng kiểm soát hoạt động kinh doanh trên thương mại điện tử là yêu cầu bức thiết hiện nay.

Trước thực tế này, việc tăng cường tuyên truyền và phổ biến kiến thức pháp luật về thương mại điện tử không chỉ là yêu cầu bức thiết mà còn là yếu tố then chốt để hình thành một hệ sinh thái kinh doanh trực tuyến lành mạnh, đồng thời bảo vệ hiệu quả quyền lợi của người tiêu dùng.

Bùng nổ thị trường thương mại điện tử

Thương mại điện tử ở Việt Nam đang trải qua giai đoạn phát triển mạnh mẽ trong năm 2025, dần trở thành một trong những trụ cột quan trọng của nền kinh tế số quốc gia. Theo các báo cáo cập nhật gần đây, quy mô thị trường này dự kiến đạt khoảng 31 tỷ USD, với mức tăng trưởng ấn tượng lên đến 25%. Con số này chiếm tỷ lệ đáng kể khoảng 11% trong tổng doanh thu bán lẻ hàng hóa và dịch vụ tiêu dùng trên toàn quốc.

Sự bùng nổ này phần lớn đến từ sự phát triển vượt trội của các nền tảng lớn như Shopee, Lazada và Tiki, kết hợp với xu hướng chuyển đổi số nhanh chóng của các doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME). Nhiều doanh nghiệp đã chuyển sang kinh doanh trực tuyến, góp phần quan trọng vào việc thúc đẩy xuất khẩu thông qua các kênh kỹ thuật số, mở rộng thị trường ra khu vực và toàn cầu. Điều này mở ra nhiều tiềm năng lớn lao cho sự phát triển bền vững của nền kinh tế kỹ thuật số trong tương lai gần.

Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu nổi bật, thị trường thương mại điện tử cũng đang đối mặt với nhiều vấn đề nghiêm trọng liên quan đến nạn hàng giả, hàng nhái và các hình thức gian lận thương mại lan rộng trên không gian mạng.

Theo Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (thuộc Bộ Công thương), trong năm 2025, lực lượng quản lý thị trường trên cả nước đã phát hiện và xử lý hơn 23.400 vụ việc vi phạm về hàng giả, hàng hóa không rõ nguồn gốc xuất xứ, với đa số các trường hợp xảy ra trên môi trường trực tuyến.

Lực lượng Quản lý thị trường tỉnh Lạng Sơn kiểm tra hàng hóa vi phạm trên địa bàn.

Các hành vi vi phạm phổ biến bao gồm buôn bán sản phẩm xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ, sử dụng giấy tờ giả mạo hoặc đã hết hạn hiệu lực, cũng như đăng tải thông tin sai lệch để đánh lừa khách hàng.

Bộ Công thương đã tiến hành xóa bỏ hơn 44.000 sản phẩm vi phạm và khoảng 12.000 gian hàng trực tuyến. Dù vậy, những con số này chỉ phản ánh phần nổi của vấn đề, trong khi thực tế còn nhiều trường hợp ẩn khuất hơn.

Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công thương) Trần Hữu Linh nhấn mạnh, thương mại điện tử đang tồn tại những khoảng trống về khung pháp lý và cơ chế giám sát. Đây là môi trường mà các đối tượng xấu dễ dàng lợi dụng sự thiếu minh bạch để trục lợi, từ đó đe dọa đến sự tin cậy của người dùng và cản trở sự phát triển lâu dài của toàn ngành.

Tình trạng buôn bán hàng giả trên không gian số vẫn đang ở mức báo động cao. So với thương mại truyền thống, nơi mọi yếu tố dễ nhận diện hơn như địa điểm kinh doanh cố định, tiếp xúc trực tiếp giữa người mua và bán, hàng hóa có thể kiểm tra tại chỗ, cùng giao dịch thanh toán rõ ràng thì môi trường trực tuyến lại hoàn toàn khác biệt.

Người tiêu dùng thường không biết chính xác danh tính, địa chỉ của người bán; vị trí lưu trữ hàng hóa mơ hồ; thông tin về nguồn gốc và chất lượng sản phẩm khó xác minh độc lập. Khi phát sinh tranh chấp, việc truy vết và xác định trách nhiệm của các bên liên quan trở nên vô cùng gian nan và tốn kém.

Thậm chí ngay cả khi phát hiện dấu hiệu vi phạm, các cơ quan thực thi pháp luật vẫn gặp nhiều rào cản trong quá trình xác minh, đặc biệt nếu các đối tượng không hợp tác. Đây chính là một trong những rào cản lớn nhất đối với hoạt động mua sắm trực tuyến hiện đại.

Đổi mới phương thức ngăn chặn vi phạm

Trong những năm gần đây, Nhà nước đã dành nhiều nỗ lực cho công tác phòng, chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả, đặc biệt tập trung vào lĩnh vực thương mại điện tử. Điểm nhấn quan trọng là việc Chính phủ ban hành Nghị quyết 397/NQ-CP, kèm theo Kế hoạch hành động quốc gia về đấu tranh ngăn chặn, đẩy lùi buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả và xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ đến năm 2030. Đây là văn bản đầu tiên mang tính tổng thể và dài hạn, thể hiện quyết tâm mạnh mẽ của Chính phủ trong cuộc chiến bảo vệ thị trường lành mạnh.

Hiện tại, các bộ ngành liên quan đang gấp rút hoàn thiện kế hoạch chi tiết để triển khai Nghị quyết một cách hiệu quả. Các giải pháp được đề xuất rất cụ thể và mạnh mẽ, bao gồm mục tiêu loại bỏ hoàn toàn hàng giả, hàng nhái; yêu cầu tất cả các sàn thương mại điện tử phải ký cam kết phòng ngừa chủ động; đồng thời đẩy mạnh công tác thanh tra, kiểm tra và áp dụng chế tài nghiêm khắc đối với vi phạm.

Trong bối cảnh chuyển đổi số diễn ra chóng mặt, công tác quản lý thị trường cũng cần thay đổi căn bản, từ khung chính sách đến cách thức thực thi và xử lý vụ việc. Cuộc đấu tranh chống hàng giả trên không gian mạng chỉ thực sự thành công khi có sự phối hợp chặt chẽ giữa cơ quan nhà nước, các doanh nghiệp nền tảng và toàn thể người tiêu dùng.

Đối mặt với những thách thức nêu trên, việc cải tiến phương thức ngăn chặn vi phạm trong thương mại điện tử trở thành ưu tiên hàng đầu. Không chỉ dừng ở việc tăng cường kiểm tra và xử phạt, mà cần chú trọng nâng cao ý thức pháp lý cho toàn xã hội, đặc biệt là người tiêu dùng.

Thực tế cho thấy, sự thiếu hiểu biết về pháp luật chính là lỗ hổng lớn nhất, khiến nhiều người dễ dàng trở thành nạn nhân của các chiêu trò gian lận. Vì vậy, cần ưu tiên đổi mới cách thức tuyên truyền, phổ biến pháp luật thương mại điện tử bằng việc chuyển sang các nền tảng kỹ thuật số hiện đại như mạng xã hội, ứng dụng di động, video ngắn và chương trình tương tác trực tuyến.

Lực lượng Quản lý thị trường tỉnh Quảng Ninh kiểm tra một cơ sở kinh doanh trên địa bàn.

Một minh chứng cụ thể khi mới đây, Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước đã tổ chức cuộc thi "Tìm hiểu pháp luật về chống hàng giả và bảo vệ người tiêu dùng trong thương mại điện tử". Sự kiện này nhằm nâng cao kiến thức pháp lý cho người dân, đồng thời đổi mới hình thức tuyên truyền thông qua các phần thi hấp dẫn với câu hỏi xoay quanh quy định pháp luật về phòng, chống hàng giả, gian lận và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.

Các phần thi tập trung vào kiến thức cơ bản và xử lý tình huống thực tiễn, giúp làm rõ nhiều vấn đề pháp lý "nóng hổi" như cách nhận biết hàng giả trên sàn thương mại điện tử; trách nhiệm của người bán, nền tảng trung gian và doanh nghiệp; cũng như quyền lợi, nghĩa vụ của người tiêu dùng trong không gian số. Các tình huống được thiết kế sát với thực tế, phản ánh đúng những mối quan tâm của xã hội hiện nay.

Chị Nguyễn Huyền Trang, thành viên đội thi từ Đại học Kinh tế Quốc dân, cho biết tham gia cuộc thi xuất phát từ nhu cầu tìm hiểu sâu hơn về pháp luật, đặc biệt các quy định bảo vệ người tiêu dùng trong thương mại điện tử. Qua sự kiện, chị không chỉ nâng cao kỹ năng tự bảo vệ bản thân trước rủi ro mua sắm trực tuyến mà còn có dịp chia sẻ kiến thức đến cộng đồng, nhất là thế hệ trẻ.

Theo chị Trang, kiến thức pháp luật chính là "lá chắn" vững chắc giúp giới trẻ tránh bị lừa đảo, trở thành những người tiêu dùng thông thái và có trách nhiệm.

Các đội tham gia cuộc thi "Tìm hiểu pháp luật về chống hàng giả và bảo vệ người tiêu dùng trong thương mại điện tử".

Có thể thấy, trong thời kỳ thương mại điện tử đang dẫn dắt quá trình chuyển đổi số quốc gia, việc cải tiến phương thức tuyên truyền pháp luật không chỉ là công cụ phòng ngừa hiệu quả mà còn là nền móng vững chắc để Việt Nam phát triển hệ sinh thái kinh tế số bền vững.

Nếu không có biện pháp kịp thời và quyết liệt, nguy cơ từ hàng giả sẽ làm suy giảm niềm tin vào thị trường, kìm hãm đà tăng trưởng tiềm năng. Tuy nhiên, bằng việc kết hợp công nghệ hiện đại với sáng tạo trong tuyên truyền, chúng ta hoàn toàn có thể chuyển hóa thách thức thành động lực, bảo vệ tốt hơn quyền lợi người tiêu dùng và thúc đẩy thương mại điện tử phát triển mạnh mẽ, bền vững, an toàn trong giai đoạn tới.

MỸ TRINH