Ông Zelensky mở đường cho đề xuất chưa từng thấy trong dự thảo hòa bình gửi Nga

Sau nhiều tuần đàm phán, Ukraine và Mỹ hoàn tất dự thảo sửa đổi kế hoạch hòa bình nhằm chấm dứt xung đột Nga - Ukraine. Bản kế hoạch ban đầu gồm 28 điểm – từng bị chỉ trích là buộc Ukraine phải nhượng bộ quá mức - đã được điều chỉnh thành khung 20 điểm, do Tổng thống Volodymyr Zelensky trực tiếp công bố với báo giới.

Cùng với kế hoạch này, các bên cũng soạn thảo một văn kiện bảo đảm an ninh ba bên giữa Ukraine, Mỹ và châu Âu; một thỏa thuận bảo đảm an ninh song phương giữa Kiev và Washington; cũng như một văn bản riêng về hợp tác kinh tế, được ông Zelensky mô tả là “lộ trình cho sự thịnh vượng của Ukraine”.

Theo Tổng thống Zelensky, Mỹ dự kiến sẽ chuyển dự thảo 20 điểm này cho Nga trong ngày 24/12. Nếu được chấp thuận, văn kiện cuối cùng sẽ cần chữ ký của lãnh đạo Ukraine, Mỹ, các nước châu Âu liên quan và Nga.

Lệnh ngừng bắn sẽ có hiệu lực ngay sau khi ký kết, nhưng để thỏa thuận chính thức có giá trị, nó phải được Quốc hội Ukraine phê chuẩn hoặc được người dân ủng hộ thông qua trưng cầu dân ý, có thể diễn ra trong vòng 60 ngày.

Tổng thống Ukraine Zelensky.

Đường tiếp xúc thực tế và khu phi quân sự

Trong khung 20 điểm, điểm thứ 14 cho biết, đối với các vùng Donetsk, Lugansk, Zaporizhzhia và Kherson, đường ranh giới quân sự tại thời điểm ký kết sẽ được công nhận là đường tiếp xúc trên thực tế.

Các bên đang thảo luận khả năng thiết lập khu phi quân sự hoặc “khu kinh tế tự do tiềm năng” như một giải pháp thỏa hiệp.

Nga phải rút quân khỏi các khu vực chiếm đóng tại Dnipropetrovsk, Mykolaiv, Sumy và Kharkov để thỏa thuận có hiệu lực. Lực lượng quốc tế sẽ được triển khai dọc tiền tuyến để giám sát việc thực thi, và các bên cam kết tuân thủ Công ước Geneva cũng như các chuẩn mực nhân quyền quốc tế.

Ông Zelensky nói: “Họ đang hướng đến một khu vực phi quân sự hoặc một khu kinh tế tự do, nghĩa là một mô hình có thể làm hài lòng cả hai bên. Chúng tôi coi khu kinh tế tự do là một lựa chọn tiềm năng để một quốc gia có chủ quyền lựa chọn. Chúng tôi đã đấu tranh cho một từ duy nhất - ‘tiềm năng’. Chúng tôi tin rằng những khu kinh tế tiềm năng như vậy có thể tồn tại.

Ý chúng tôi là: Nếu tất cả các khu vực đều được bao trùm và nếu chúng ta giữ nguyên hiện trạng, thì chúng ta sẽ đạt được thỏa thuận. Đó là lý do tại sao ở đây nói là ‘các khu vực tiềm năng’. Nhưng nếu chúng ta không đồng ý ‘giữ nguyên hiện trạng’, thì có hai lựa chọn: hoặc cuộc chiến tiếp diễn, hoặc sẽ phải đưa ra quyết định khác về tất cả các khu kinh tế tiềm năng”.

Các đề xuất về "khu kinh tế tự do" và "khu phi quân sự" liên quan đến vấn đề ai rút quân ở đâu và có nhượng bộ lãnh thổ hay không, đã được các bên đề cập đến trước đây trong các cuộc thảo luận, làm dấy lên một số ý kiến lo ngại bao gồm từ chính ông Zelensky. Song đến 12/12, ông cho biết đã đưa việc thành lập khu phi quân sự ở Donbass vào đề xuất với phía Mỹ. Điều này được đánh giá là một "nhượng bộ thay thế".

Đảm bảo an ninh và lộ trình với châu Âu

Trong các điểm còn lại, bản kế hoạch khẳng định Ukraine là một quốc gia có chủ quyền và thiết lập một thỏa thuận không tấn công đầy đủ giữa Nga và Ukraine. Một cơ chế giám sát hiện đại, sử dụng vệ tinh và phương tiện không người lái, sẽ được triển khai để theo dõi đường tiếp xúc và phát hiện sớm các vi phạm.

Ukraine sẽ nhận được các bảo đảm an ninh tương đương Điều 5 của NATO từ Mỹ, NATO và các nước châu Âu ký kết. Trong trường hợp Nga tấn công Ukraine, các nước bảo đảm sẽ phối hợp phản ứng quân sự và tái áp đặt toàn bộ các lệnh trừng phạt đối với Nga. Ngược lại, nếu Ukraine tấn công Nga trước, các bảo đảm này sẽ mất hiệu lực. Các thỏa thuận an ninh song phương mà Ukraine đã ký với khoảng 30 quốc gia trước đó vẫn được giữ nguyên.

Về quân sự, quy mô lực lượng vũ trang Ukraine trong thời bình sẽ được duy trì ở mức khoảng 800.000 quân. Ukraine tiếp tục cam kết không sở hữu vũ khí hạt nhân theo Hiệp ước Không phổ biến vũ khí hạt nhân.

Một nội dung then chốt khác của kế hoạch là lộ trình hội nhập châu Âu. Ukraine sẽ trở thành thành viên Liên minh châu Âu vào một thời điểm được xác định rõ, có thể là năm 2027 hoặc 2028, đồng thời được tiếp cận ưu đãi ngắn hạn với thị trường EU. Ông Zelensky nhấn mạnh rằng tư cách thành viên EU cũng là một bảo đảm an ninh quan trọng đối với Ukraine.

Kế hoạch cũng bao gồm một gói phục hồi và phát triển kinh tế quy mô toàn cầu, với việc thành lập các quỹ đầu tư vào công nghệ, trung tâm dữ liệu, trí tuệ nhân tạo, tái thiết hạ tầng, khai thác tài nguyên và tái thiết các khu vực bị chiến tranh tàn phá. Mỹ và các công ty Mỹ sẽ tham gia khôi phục và vận hành hệ thống khí đốt của Ukraine.

Ngân hàng Thế giới sẽ cung cấp gói tài trợ đặc biệt, và một nhóm công tác cấp cao với sự tham gia của chuyên gia tài chính hàng đầu thế giới sẽ giám sát quá trình phục hồi. Tổng nguồn lực cần huy động ước tính lên tới 800 tỷ USD.

Sau một cuộc không kích ở Zaporizhzhia. (Ảnh: Reuters)

Nhà máy điện hạt nhân và bầu cử

Hai vấn đề lớn vẫn chưa đạt được đồng thuận hoàn toàn là quyền kiểm soát Nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia và tương lai của khu vực Donbas. Mỹ đề xuất mô hình quản lý chung nhà máy hạt nhân giữa Ukraine, Nga và Mỹ, mỗi bên kiểm soát một phần, với Mỹ giữ vai trò giám sát chính. Ukraine phản đối việc Nga tham gia kiểm soát và đề xuất mô hình hợp tác Mỹ–Ukraine, trong đó một nửa sản lượng điện phục vụ lãnh thổ do Ukraine kiểm soát.

Ông Zelensky nhấn mạnh rằng khu vực nhà máy Zaporizhzhia, thành phố Enerhodar và nhà máy thủy điện Kakhovka phải được phi quân sự hóa để bảo đảm an toàn.

Theo đề xuất, hai nước cũng cần cam kết không sử dụng vũ lực để thay đổi hiện trạng lãnh thổ và sẽ giải quyết tranh chấp bằng biện pháp ngoại giao. Nga không được cản trở Ukraine sử dụng sông Dnipro và Biển Đen cho mục đích thương mại; một thỏa thuận hàng hải riêng sẽ bảo đảm tự do hàng hải, trong đó bán đảo Kinburn sẽ được phi quân sự hóa.

Về nhân đạo, một ủy ban đặc biệt sẽ được thành lập để thực hiện trao đổi tù binh toàn diện, trả tự do cho dân thường bị giam giữ – bao gồm trẻ em và tù nhân chính trị – và giảm nhẹ đau khổ cho các nạn nhân chiến tranh.

Sau khi thỏa thuận được ký kết, Ukraine sẽ tổ chức bầu cử tổng thống trong thời gian sớm nhất có thể. Thỏa thuận hòa bình sẽ mang tính ràng buộc pháp lý và được giám sát bởi một Hội đồng Hòa bình do Tổng thống Mỹ Donald Trump đứng đầu. Mọi vi phạm sẽ dẫn đến các biện pháp trừng phạt.

Lệnh ngừng bắn sẽ có hiệu lực ngay khi tất cả các bên đồng ý với thỏa thuận.

Phương Anh (Nguồn: New York Times, Kiev Independent )