Đổi mới sáng tạo: Động lực mới để quốc gia phát triển

Vai trò then chốt của đổi mới sáng tạo

Phát biểu tại Diễn đàn “Tương lai Khoa học, Công nghệ, Đổi mới sáng tạo và Chuyển đổi số Quốc gia” ngày 29/8, Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Hoàng Minh cho biết, Nghị quyết 57 cũng khẳng định: “Đổi mới sáng tạo là nhân tố then chốt để nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia”. Theo đó, ĐMST được coi là chìa khóa để Việt Nam vượt qua bẫy thu nhập trung bình, thông qua việc xây dựng hệ thống đổi mới sáng tạo và phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp quốc gia.

Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Mạnh Hùng phát biểu khai mạc Diễn đàn

Thứ trưởng phân tích: sáng tạo thường dừng lại ở mức ý tưởng, trong khi ĐMST nhấn mạnh tính hành động, biến ý tưởng thành sản phẩm, dịch vụ, mô hình kinh doanh hay mô hình quản trị mới có giá trị thực tiễn. ĐMST chính là quá trình đưa tri thức và công cụ vào đời sống, tạo ra giá trị mới. Đây là sự nghiệp của toàn dân, của mọi tổ chức, nhằm nâng cao hiệu quả kinh tế, xã hội và chất lượng cuộc sống.

Lần đầu tiên, ĐMST đã được đưa vào Luật Khoa học và Công nghệ, đặt ngang hàng với khoa học - công nghệ, thể hiện sự thay đổi căn bản trong tư duy phát triển. ĐMST không chỉ thúc đẩy ứng dụng KHCN trong thực tiễn mà còn đóng vai trò chủ đạo về kinh tế: nếu KHCN và ĐMST dự kiến đóng góp 4% vào tăng trưởng GDP, thì riêng ĐMST chiếm tới 3%, phản ánh rõ tính lan tỏa và gắn kết thực tiễn của hoạt động này.

Thứ trưởng Bộ KH&CN Hoàng Minh trình bày báo cáo trung tâm tại Diễn đàn

Hiện nay, hệ sinh thái khởi nghiệp Việt Nam đang phát triển sôi động với hơn 3.000 startup vào năm 2024, tổng giá trị đầu tư mạo hiểm đạt khoảng 1 tỷ USD. Một số ví dụ điển hình là VinFast trong lĩnh vực xe điện hay FPT với phần mềm AI. Tuy nhiên, số lượng sáng chế còn khiêm tốn, tỷ lệ thương mại hóa mới chỉ đạt 5–7%. Nghị quyết đề ra mục tiêu tăng số đơn sáng chế 16–18% mỗi năm, và nâng tỷ lệ thương mại hóa lên 8–10%.

Kinh nghiệm quốc tế và năm trụ cột phát triển hệ sinh thái

Cũng theo Thứ trưởng Hoàng Minh, để đạt mục tiêu trên, Bộ Khoa học và Công nghệ đang triển khai nhiều giải pháp: xây dựng hệ thống ĐMST quốc gia, phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp, kết nối đại học - viện nghiên cứu - doanh nghiệp, đồng thời thúc đẩy các trung tâm hỗ trợ đổi mới sáng tạo và phong trào “Quốc gia khởi nghiệp”. Mục tiêu đến năm 2030, có 40% doanh nghiệp triển khai hoạt động ĐMST. Song song, các khu công nghệ cao tại Hà Nội, Đà Nẵng, TP. Hồ Chí Minh, Cần Thơ cũng được phát triển để thu hút đầu tư trong và ngoài nước.

Một trong những nội dung quan trọng được nhấn mạnh là hỗ trợ tài chính thông qua quỹ đầu tư mạo hiểm. Ông James Tan - Nhà sáng lập, Đối tác điều hành Quest Ventures, chia sẻ rằng, từ kinh nghiệm Singapore, bất kỳ quỹ mạo hiểm nào khi bước vào thị trường mới cũng sẽ đánh giá dựa trên 5 trụ cột: Chính phủ, doanh nghiệp, viện - trường, nguồn vốn rủi ro và cộng đồng khởi nghiệp.

Ông James Tan - Nhà sáng lập, Đối tác điều hành Quest Ventures

Theo ông, Chính phủ đóng vai trò dẫn dắt và tạo lập môi trường, trong khi doanh nghiệp vừa là khách hàng, vừa có thể là nhà đầu tư. Tại Việt Nam, cần duy trì cân bằng giữa quỹ doanh nghiệp và quỹ độc lập, tránh tình trạng như Thái Lan, nơi phần lớn quỹ thuộc doanh nghiệp, khiến quỹ nội địa khó phát triển.

Với các trường đại học và viện nghiên cứu, thường biết đến là những địa điểm lưu giữ khối tri thức lớn nhưng chưa được khai thác hiệu quả. Do vậy, ông James đề xuất thiết lập cơ chế đầu mối rõ ràng để kết nối với doanh nghiệp, đồng thời xây dựng khung chia sẻ lợi ích hợp lý giữa giảng viên, nhà trường và doanh nghiệp khi thương mại hóa nghiên cứu.

Quang cảnh Diễn đàn

Ngoài ra, ông khuyến nghị Việt Nam thành lập Hội đồng tư vấn quốc tế, phát triển hiệp hội khởi nghiệp địa phương, khuyến khích các quỹ đầu tư chuyên ngành có đồng tài trợ giữa Nhà nước và doanh nghiệp, và thúc đẩy hình thành startup từ kết quả nghiên cứu tại các trường.

Đồng quan điểm, ông Phạm Hồng Quất - Cục trưởng Cục Khởi nghiệp và Doanh nghiệp công nghệ (Bộ Khoa học và Công nghệ) nhấn mạnh cần lựa chọn một số trường đại học, viện nghiên cứu mạnh để phát triển vườn ươm công nghệ sâu. Đồng thời, cần ưu tiên hỗ trợ các doanh nghiệp khởi nghiệp nền tảng trong những lĩnh vực chiến lược như trí tuệ nhân tạo, công nghệ số, thương mại điện tử, công nghệ cao, kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, kinh tế lưỡng dụng…

Ông cho rằng, để vượt qua thách thức hiện hữu, Việt Nam cần các giải pháp tầm vĩ mô: đổi mới tư duy, lan tỏa văn hóa khởi nghiệp sáng tạo toàn dân, phát triển hạ tầng số, hoàn thiện pháp lý cho sản phẩm và mô hình mới, nuôi dưỡng ý tưởng sáng tạo, phát triển thị trường vốn và quỹ đầu tư mạo hiểm. Đồng thời, đẩy mạnh ươm tạo và tăng tốc để tạo ra các đột phá trong những ngành trụ cột của nền kinh tế.

Hồng Quang