Đổi mới tài chính cho đa dạng sinh học trở thành tâm điểm tại Đối thoại Khu vực Âu – Á – Thái Bình Dương

Từ ngày 23 - 25/9, Đối thoại khu vực châu Âu, châu Á và Thái Bình Dương (EAPAC) lần thứ 11 do Tổ chức Sáng kiến tài chính về đa dạng sinh học (BIOFIN) của UNDP và Chính phủ Việt Nam đồng tổ chức diễn ra tại Đà Nẵng, với sự tham gia của hơn 120 chuyên gia tài chính và đại diện chính phủ các nước trong khu vực.

Đây là lần đầu tiên các nước trong khu vực có một diễn đàn quy mô lớn để thảo luận về các giải pháp tài chính dành cho bảo tồn đa dạng sinh học kể từ Hội nghị COP16 về Đa dạng sinh học của Liên Hợp Quốc tại Cali, Colombia năm 2024.

Không chỉ dừng ở trao đổi kinh nghiệm, đối thoại lần này đặt mục tiêu thúc đẩy thế hệ mới các cơ chế tài chính sáng tạo, từ trái phiếu xanh, bảo hiểm dựa vào thiên nhiên đến tín chỉ đa dạng sinh học, gắn liền với cải cách chính sách công. Cách tiếp cận này nhằm tạo động lực kép: vừa đáp ứng các mục tiêu quốc gia về bảo tồn, vừa thúc đẩy tăng trưởng kinh tế toàn diện và bền vững. Trong bối cảnh nguồn viện trợ phát triển quốc tế suy giảm, đây được xem là hướng đi chiến lược để các quốc gia chủ động huy động nguồn lực cho thiên nhiên, bảo tồn các hệ sinh thái có giá trị.

Huy động nguồn lực toàn cầu cho đa dạng sinh học

Theo UNDP, phương pháp BIOFIN đã được triển khai từ năm 2018 tại 41 quốc gia và đến nay đã huy động được hơn 1,6 tỷ USD cho các hoạt động bảo tồn thiên nhiên. Việt Nam, Malaysia, Philippines, Thái Lan, Sri Lanka, Mông Cổ, Kazakhstan cùng nhiều quốc gia khác đã ghi nhận các kết quả nổi bật từ mô hình này. Sự mở rộng ra hơn 130 quốc gia đã biến BIOFIN trở thành sáng kiến toàn cầu lớn nhất về thiết kế và thực thi giải pháp tài chính cho thiên nhiên.

Đáng chú ý, với sự hỗ trợ của Quỹ Môi trường Toàn cầu (GEF), 26 quốc gia trong khu vực Âu - Á - Thái Bình Dương đang xây dựng kế hoạch tài chính cho đa dạng sinh học lần đầu tiên -tạo nền tảng cho nguồn tài chính dài hạn, phù hợp với ưu tiên phát triển quốc gia và chương trình nghị sự toàn cầu về đa dạng sinh học. Đây là một phần trong mạng lưới 91 quốc gia toàn cầu cùng hợp tác xây dựng kế hoạch tài chính đa dạng sinh học thông qua quan hệ đối tác UNDP–BIOFIN và GEF.

Các chuyên gia nhấn mạnh, khoảng trống tài chính toàn cầu cho đa dạng sinh học hiện lên tới hơn 700 tỷ USD mỗi năm. Điều này đòi hỏi các mô hình tài chính có tính chất “xúc tác”, tức dùng các khoản viện trợ phát triển để mở khóa dòng vốn công và tư quy mô lớn hơn. Cách tiếp cận này được gọi là “tài chính cho tài chính”, và đã chứng minh hiệu quả trong thực tiễn khi khuyến khích được các nhà đầu tư và chính phủ cùng cam kết nguồn lực.

Đưa đổi mới tài chính vào chính sách công

Chương trình nghị sự của Đối thoại EAPAC 2025 tập trung thảo luận cách nhân rộng các công cụ tài chính xanh để đạt được mục tiêu đa dạng sinh học quốc gia. Những công cụ này không chỉ dừng ở các sản phẩm tài chính truyền thống mà còn mở rộng sang bảo hiểm dựa vào thiên nhiên, công cụ nợ và vốn chủ sở hữu, cùng các mô hình hợp tác công – tư. Điểm nhấn là tăng cường mối liên kết giữa cải cách chính sách công với việc huy động vốn, tạo điều kiện để các giải pháp tài chính thực sự đi vào cuộc sống.

Một chủ đề quan trọng khác là tái phân bổ các khoản trợ cấp gây hại đến môi trường. Theo BIOFIN–UNDP, nhiều quốc gia đã bắt đầu rà soát và chấm dứt những ưu đãi thúc đẩy khai thác, hủy hoại thiên nhiên, đồng thời chuyển nguồn lực này sang các hoạt động bảo tồn. Cách làm này mang lại “lợi ích kép”: vừa tiết kiệm ngân sách, vừa giúp phục hồi hệ sinh thái. BIOFIN–UNDP đang hỗ trợ các quốc gia xác định và đảo ngược những khoản chi tiêu công gây hại cho thiên nhiên.

Khu vực tư nhân cũng được khuyến khích tham gia sâu hơn vào tiến trình này. Sự xuất hiện của các công cụ như trái phiếu xanh, cơ chế chia sẻ lợi ích và đóng góp tài nguyên di truyền được xem là những giải pháp thực tiễn để đưa doanh nghiệp trở thành một đối tác quan trọng trong bảo tồn. Theo UNDP, chuyển dịch sang một nền kinh tế “thân thiện với thiên nhiên” có thể mở ra cơ hội kinh doanh mới trị giá tới 10 nghìn tỷ USD trên toàn cầu, đồng thời tạo việc làm và bảo đảm sinh kế bền vững cho hàng triệu người.

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Nguyễn Quốc Trị

Cam kết mạnh mẽ của Việt Nam

Phát biểu tại lễ khai mạc Đối thoại ngày 23/9, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Nguyễn Quốc Trị nhấn mạnh: “Việt Nam tái khẳng định cam kết đồng hành cùng cộng đồng quốc tế trong việc huy động các giải pháp tài chính sáng tạo cho đa dạng sinh học, lồng ghép bảo tồn vào chiến lược phát triển kinh tế – xã hội, và cùng nhau hướng tới một tương lai phát triển bền vững, hài hòa với thiên nhiên.”

Đại diện UNDP cũng đánh giá cao vai trò chủ động của Việt Nam trong thúc đẩy tài chính đa dạng sinh học. Bà Ramla Khalidi, Trưởng đại diện thường trú UNDP tại Việt Nam nhận định, tại Việt Nam, sự chuyển đổi đang diễn ra rõ rệt. BIOFIN đang góp phần thay đổi cách thức bảo tồn biển – từ mô hình do Nhà nước dẫn dắt sang đồng quản lý bao trùm cả cộng đồng, hợp tác xã và khu vực tư nhân. “UNDP mong muốn tiếp tục hợp tác chặt chẽ với Bộ Tài nguyên và Môi trường cùng các đối tác địa phương để thúc đẩy những chương trình nghị sự tham vọng hơn về tài chính đa dạng sinh học, góp phần thực hiện các mục tiêu toàn cầu và quốc gia, bà Ramla Khalidi cho biết.

Bà Ramla Khalidi, Trưởng đại diện thường trú UNDP tại Việt Nam

Trên góc độ toàn cầu, bà Ramla Khalidi nhấn mạnh: “Tài chính đa dạng sinh học không chỉ là tiền bạc. Đó là sự thay đổi hệ thống - chuyển đổi chính sách, cơ chế khuyến khích và mô hình quản lý để bảo tồn trở thành một phần trong cách vận hành của nền kinh tế. Đó là xây dựng các nền kinh tế bảo vệ hệ sinh thái, nơi sinh kế, doanh nghiệp và ngân sách công đều gắn kết với thiên nhiên, và nơi tăng trưởng phụ thuộc vào việc giữ cho hệ sinh thái khỏe mạnh thay vì khai thác cạn kiệt.”

Ông Martin Cadena, Giám đốc toàn cầu BIOFIN, kêu gọi các quốc gia “phá vỡ rào cản” để dòng vốn cho thiên nhiên được duy trì thường xuyên, thông qua các giải pháp sáng tạo và quan hệ đối tác mạnh mẽ giữa chính phủ với khu vực tư nhân. Ông nhấn mạnh, đây là thời điểm để các quốc gia chủ động bước sang giai đoạn triển khai, nhân rộng các mô hình thành công nhằm đạt được các mục tiêu đã đề ra trong Thỏa thuận toàn cầu về đa dạng sinh học.

LĐ