Đòn bẩy đưa nông nghiệp Việt Nam tiến đến hiện đại và xanh hóa
Trải qua 80 năm phát triển cùng đất nước, nông nghiệp Việt Nam đã có những bước tiến vượt bậc, trở thành trụ đỡ vững chắc cho nền kinh tế quốc dân...
Việt Nam đã làm chủ được các bộ giống lúa cho năng suất, chất lượng cao và thích ứng tốt với biến đổi khí hậu Ảnh minh họa: Nhựt An - TTXVN
Trải qua 80 năm phát triển cùng đất nước, nông nghiệp Việt Nam đã có những bước tiến vượt bậc, trở thành trụ đỡ vững chắc cho nền kinh tế quốc dân, đặc biệt trong những thời điểm khó khăn như thiên tai, dịch bệnh hay khủng hoảng kinh tế toàn cầu. Từ một nền nông nghiệp thiếu đói, Việt Nam đã vươn lên là một trong những quốc gia hàng đầu thế giới về xuất khẩu nhiều mặt hàng nông sản chủ lực. Thành tựu đó có được không chỉ từ sự kiên cường của người nông dân, những chính sách phù hợp của Nhà nước mà còn nhờ sự đóng góp thầm lặng nhưng bền bỉ của khoa học và công nghệ.
Giờ đây, khi thế giới bước vào thời kỳ của cách mạng công nghiệp 4.0 và chuyển đổi xanh, nông nghiệp Việt Nam cũng đang chuyển mình mạnh mẽ. Những mô hình sản xuất thông minh, trang trại số hóa, nông nghiệp chính xác đang ngày càng phổ biến, mở ra kỳ vọng về một nền nông nghiệp hiện đại, phát thải thấp, bền vững và thích ứng với biến đổi khí hậu.
Theo Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Phùng Đức Tiến, thành công hiện tại của ngành nông nghiệp bắt nguồn từ một loạt chính sách đúng đắn và kịp thời như hỗ trợ vốn, đất đai, bảo hiểm nông nghiệp, xúc tiến thương mại và đặc biệt là đẩy mạnh ứng dụng khoa học công nghệ. Từ việc cơ giới hóa đồng ruộng, sử dụng giống cây trồng – vật nuôi năng suất, chất lượng cao, đến áp dụng công nghệ số và chuyển đổi số, tất cả đã góp phần tăng năng suất, giảm chi phí, nâng cao chất lượng và giá trị sản phẩm. Song song đó, tư duy sản xuất cũng đã thay đổi: không còn chạy theo sản lượng mà chuyển sang nâng cao chất lượng, phát triển chuỗi giá trị, sản xuất gắn với thị trường và gia tăng khả năng cạnh tranh.
Một trong những minh chứng rõ nét cho thành tựu của khoa học trong nông nghiệp chính là lĩnh vực chọn tạo giống, đặc biệt là giống lúa. Việt Nam đã làm chủ công nghệ lai tạo ba dòng, hai dòng, tạo ra hàng trăm giống lúa chất lượng cao, chống chịu sâu bệnh, hạn mặn, thích nghi với biến đổi khí hậu. Theo ông Huỳnh Tấn Đạt – Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, hiện nhóm lúa chất lượng cao chiếm đến 70% diện tích gieo trồng, tiêu biểu như OM5451, OM6976, OM18, ST24, ST25…; trong đó ST25 từng đạt danh hiệu “Gạo ngon nhất thế giới”.
Nhờ giống tốt và kỹ thuật canh tác tiên tiến, sản lượng lúa hàng năm đạt 43–44 triệu tấn, đưa Việt Nam trở thành một trong ba quốc gia xuất khẩu gạo lớn nhất thế giới. Không chỉ vậy, Việt Nam còn là quốc gia tiên phong triển khai đề án “Một triệu hecta lúa chất lượng cao, phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng Đồng bằng sông Cửu Long”, một bước đi chiến lược trong nông nghiệp xanh và bền vững. Những cánh đồng “Gạo nhãn xanh” giờ đây đã mang sản phẩm đến tận các thị trường khó tính như Nhật Bản, châu Âu với giá trị cao.
Bên cạnh lúa gạo, khoa học cũng thúc đẩy cải tiến giống cây ăn quả, cây công nghiệp, giúp ổn định sản xuất, rải vụ, nâng cao thu nhập cho nông dân. Ở lĩnh vực chăn nuôi, Việt Nam là quốc gia đầu tiên trên thế giới sản xuất thành công vaccine dịch tả lợn châu Phi – một thành tựu được đánh giá rất cao bởi cả cộng đồng quốc tế. Hiện có ba doanh nghiệp trong nước đang sản xuất loại vaccine này, góp phần bảo vệ ngành chăn nuôi khỏi dịch bệnh nguy hiểm, bảo đảm an toàn thực phẩm và an ninh thực phẩm quốc gia.
Những ứng dụng trong khoa học công nghệ đang từng bước xây dựng hệ sinh thái nông nghiệp số. Ảnh minh họa: Dương Chí Tưởng –TTXVN
Không dừng lại ở đó, các viện nghiên cứu trong nước đã và đang làm chủ nhiều công nghệ sinh học hiện đại như: phân lập, tách chiết gen, chỉnh sửa gen bằng công nghệ CRISPR/Cas9 để tạo giống ngô tăng năng suất, đậu tương giàu dinh dưỡng…; ứng dụng chỉ thị phân tử và công nghệ tế bào trong chọn tạo giống cây trồng; phát triển enzyme, vi sinh trong chăm sóc cây trồng và bảo vệ môi trường. Nhờ những công nghệ này, ngành nông nghiệp không chỉ tạo ra sản phẩm chất lượng mà còn tối ưu hóa phụ phẩm nông nghiệp, xử lý chất thải, đóng góp tích cực vào mục tiêu giảm phát thải khí nhà kính và phát triển kinh tế tuần hoàn.
Tuy nhiên, con đường phía trước không thiếu chông gai. Ngành nông nghiệp đang đối mặt với hàng loạt thách thức lớn như biến đổi khí hậu, thiên tai cực đoan, cạnh tranh gay gắt trên thị trường xuất khẩu, yêu cầu ngày càng cao về tiêu chuẩn chất lượng, xanh - sạch, truy xuất nguồn gốc. Đặc biệt, điểm nghẽn sản xuất nhỏ lẻ, manh mún vẫn chưa được khắc phục triệt để, cản trở sự phát triển đồng bộ.
Để vượt qua các thách thức đó, Thứ trưởng Phùng Đức Tiến khẳng định: “Các nghiên cứu ứng dụng trong ngành nông nghiệp đóng vai trò then chốt, mang lại những hiệu quả vượt trội và toàn diện cho ngành nông nghiệp Việt Nam, giúp ngành này phát triển mạnh mẽ theo hướng hiện đại, bền vững và hội nhập quốc tế”. Theo Thứ trưởng, việc đẩy mạnh ứng dụng khoa học công nghệ, chuyển đổi số trong sản xuất, bảo quản, chế biến nông sản là xu hướng tất yếu. Cần hỗ trợ nông dân tiếp cận công nghệ thông minh, xây dựng hệ sinh thái nông nghiệp số và tăng cường liên kết bốn nhà: nhà nông – nhà khoa học – nhà doanh nghiệp – nhà nước để sản xuất gắn với chuỗi giá trị và vùng tiêu thụ.
Đặc biệt, Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá trong phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số đã được ban hành như một dấu mốc chiến lược quan trọng. Nghị quyết này không chỉ tháo gỡ những rào cản trong nghiên cứu mà còn mở ra hành lang pháp lý và động lực để khoa học thật sự trở thành “lực đẩy trung tâm” trong phát triển kinh tế - xã hội. Cơ chế khoán theo sản phẩm đầu ra, giao quyền tự chủ thực chất, thúc đẩy thị trường khoa học công nghệ... sẽ giúp các tổ chức nghiên cứu không còn “đứng ngoài” mà “dẫn dắt” tiến trình đổi mới.
