Động đất Myanmar cảnh báo những vùng đứt gãy Việt Nam

Chiều ngày 28/3 vừa qua, Myanmar đã trải qua một trận động đất mạnh đạt 7,3 độ Richter với tâm chấn sâu 10 km, khiến năng lượng địa chấn lan tỏa vượt qua biên giới và gây rung lắc tại nhiều khu vực ở Việt Nam. Tại TP. Hồ Chí Minh và Hà Nội, người dân chứng kiến những chuyển động bất thường của mặt đất, kèm theo cảnh tượng hỗn loạn khi đồ đạc và trang thiết bị tại các văn phòng, chung cư bị xê dịch, làm dấy lên lo ngại về những hậu quả nghiêm trọng.

Theo các nhân chứng, vào khoảng 13h30, các nhân viên làm việc tại các tòa nhà cao tầng ở trung tâm TP. Hồ Chí Minh đã cảm nhận được rõ rung chấn nên sợ hãi rời khỏi vị trí làm việc. Cùng lúc đó, tại Hà Nội, cư dân ở các quận như Cầu Giấy và Hoàng Mai cũng ghi nhận sự rung lắc mạnh của các vật dụng gia đình từ đèn chùm đến các thiết bị treo tường. Một số người dân tại chung cư, đặc biệt là ở các tầng cao đã nhanh chóng di chuyển xuống tầng trệt do lo ngại an toàn.

Một tòa nhà ở Myanmar bị hư hại do động đất. Ảnh: Global New Light Of Myanmar

Các chuyên gia đánh giá rằng, mặc dù một số khu vực của Việt Nam đã cảm nhận được rung chấn, nhưng tác động đối với cơ sở hạ tầng và người dân không quá nghiêm trọng, tuy nhiên cũng đã ảnh hưởng đến tâm lý một bộ phận người dân.

Đâu là những điểm rung động chính trong lòng Đông Dương?

Theo Viện Vật lý Địa cầu – Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, động đất là hiện tượng tự nhiên do sự dịch chuyển của các mảng kiến tạo trong vỏ Trái Đất, hoặc có thể liên quan đến hoạt động núi lửa. Khi xảy ra, năng lượng tích tụ được giải phóng dưới dạng sóng địa chấn, truyền tải ra bề mặt và gây rung chuyển. Mức độ ảnh hưởng của động đất phụ thuộc vào cường độ và độ sâu của nó, có thể từ rung chấn nhẹ đến thiệt hại nghiêm trọng về cơ sở hạ tầng và nhân mạng.

Dù Việt Nam không nằm trong vùng có hoạt động địa chấn mạnh như Nhật Bản hay Indonesia, nhưng lịch sử đã cho thấy nhiều trận động đất với cường độ từ vừa đến rất mạnh từng xảy ra ở nhiều khu vực trên dải đất hình chữ S.

Trong suốt lịch sử từ năm 114 đến 2003, Việt Nam đã ghi nhận 1.645 trận động đất có cường độ từ 3 độ Richter trở lên. Đáng chú ý, các trận động đất đạt cấp 7 và cấp 8 đã xảy ra ở nhiều khu vực như Bắc Đồng Hới, Hà Nội, Yên Định – Vĩnh Lộc – Nho Quan và Nghệ An. Một số sự kiện thậm chí có niên đại hàng trăm năm trước, như các trận động đất cấp 8 tại Hà Nội diễn ra vào các năm 1277, 1278 và 1285, sau đó các trận động đất mạnh tiếp diễn ở các khu vực khác như Phan Thiết vào cuối thế kỷ 19. Những sự kiện này không chỉ chứng tỏ sức mạnh tự nhiên mà còn là lời cảnh tỉnh về khả năng tái diễn của các hiện tượng địa chấn trong tương lai.

Theo Tập bản đồ xác suất nguy hiểm động đất Việt Nam và Biển Đông được công bố bởi nhóm tác giả Nguyễn Hồng Phương và Phạm Thế Truyền, có 37 khu vực có nguy cơ xảy ra động đất cao nhất tại Việt Nam.

Bản đồ gia tốc cực đại nền (PGA) lãnh thổ Việt Nam và Biển Đông. Ảnh: Tập bản đồ xác suất nguy hiểm động đất Việt Nam và Biển Đông

Các nghiên cứu cho thấy, cường độ chấn động mạnh nhất tập trung tại vùng Tây Bắc, nơi có các đới đứt gẫy Điện Biên - Lai Châu và Sông Mã, cũng như trên thềm lục địa Nam Trung Bộ, đặc biệt là vùng nguồn Kinh tuyến 109. Tại vùng nguồn Điện Biên - Lai Châu và Sơn La, giá trị gia tốc cực đại nền đạt đến mức tương đương với cường độ chấn động trên bề mặt cấp IX theo thang MSK-64, đối với chu kỳ lặp lại khoảng 10.000 năm. Bên cạnh đó, một số vùng nguồn khác như sông Hồng – sông Chảy, Rào Nậy, sông Cả – Khe Bố và Trà Bồng cũng được xác định có rung động nền mạnh tương ứng với cấp VIII.

Trên thềm lục địa Nam Trung Bộ, vùng nguồn Kinh tuyến 109 ghi nhận giá trị gia tốc cực đại nền đạt mức cao nhất, đồng thời còn có hai vùng nguồn mạnh khác là Cửu Long – Côn Sơn và Thuận Hải - Minh Hải đạt mức tương đương với cấp VIII theo thang MSK-64. Trong khi đó, vùng Bắc Biển Đông và quần đảo Hoàng Sa - Trường Sa ghi nhận mức gia tốc nền thấp, chỉ tương đương với cường độ chấn động trên mặt tới cấp VI.

Mặc dù Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh hiện tại đang trải qua giai đoạn tương đối yên tĩnh về mặt địa chấn, các chuyên gia vẫn cảnh báo rằng thủ đô Hà Nội, nằm trên vùng đứt gãy sông Hồng - sông Chảy, có nguy cơ xảy ra động đất trong tương lai. Các nghiên cứu ước tính chu kỳ lặp lại của các trận động đất mạnh khoảng 5,4 độ Richter là khoảng 1.100 năm, trong khi trận động đất mạnh cuối cùng tại Hà Nội được ghi nhận từ hơn 700 năm trước, vào năm 1285. Ngoài ra, thủ đô còn có nguy cơ bị ảnh hưởng bởi các trận động đất mạnh xảy ra tại các khu vực đứt gãy lân cận như sông Lô, Đông Triều và Sơn La.

Những trận động đất lớn nhất trong lịch sử từng được ghi nhận ở Việt Nam

Các khu vực khác của Việt Nam như Tây Bắc, Bắc Trung Bộ và ven biển miền Trung cũng thường xuyên chịu tác động của động đất. Theo dữ liệu lịch sử, trận động đất năm 1935 tại Điện Biên - ghi nhận trên đới đứt gãy sông Mã - với cường độ khoảng 6,9 độ Richter, đã tạo ra những rung chấn dữ dội lan tỏa tới nhiều khu vực lân cận. Sự kiện này được coi là một trong những trận động đất đầu tiên được ghi nhận rõ ràng tại nước ta.

Năm 1983, khu vực Tuần Giáo, tỉnh Điện Biên tiếp tục hứng chịu một trận động đất mạnh với cường độ lên đến 6,7 độ Richter. Đây được đánh giá là một trong những trận động đất mạnh nhất của thế kỷ 20 tại Việt Nam, gây ra thiệt hại đáng kể về nhà cửa và cơ sở hạ tầng trong khu vực Tây Bắc, đồng thời tạo ra rung chấn cảm nhận được ở những vùng xa hơn, làm dấy lên mối lo ngại về tình trạng địa chất bất ổn.

Bước sang thế kỷ 21, hoạt động địa chấn tại miền Trung có dấu hiệu gia tăng rõ rệt. Từ năm 2012, khu vực quanh hồ chứa thủy điện Sông Tranh 2, tỉnh Quảng Nam liên tục ghi nhận các trận động đất kích thích. Nổi bật trong số đó, trận động đất xảy ra vào 14 giờ 24 phút ngày 15/11/2012, với cường độ đạt 4,7 độ Richter, đã gây ra hiện tượng nứt vỡ tại nhà dân, làm dấy lên sự hoang mang trong cộng đồng và vấp phải nhiều tranh cãi về tính an toàn của công trình thủy điện Sông Tranh 2.

Tiếp theo, từ năm 2021 - 2022, khu vực Kon Plông, tỉnh Kon Tum cũng liên tục ghi nhận các cơn động đất kích thích do ảnh hưởng của hồ chứa. Trận động đất mạnh nhất tại đây đạt khoảng 4,5 độ Richter. Dù không gây thiệt hại nghiêm trọng, nhưng chuỗi cơn động đất liên tiếp đã khiến người dân khu vực miền Trung - Tây Nguyên lo lắng về nguy cơ động đất kích thích trong tương lai.

Thế Duy