Đông Đức hồi sinh

Guben là một thị trấn nhỏ nằm ở miền Đông nước Đức. 10 năm trước, để thu hút nhà đầu tư, thị trấn thậm chí sẵn sàng tặng đất miễn phí cho các doanh nghiệp đến làm ăn.

"Lúc này, thị trấn không còn đất trống nữa", Thị trưởng Fred Mahro cho biết.

Số phận của Guben đột ngột thay đổi vào năm ngoái khi công ty công nghệ sạch Rock Tech Lithium của Canada lựa chọn thị trấn làm nơi xây dựng nhà máy tinh chế lithium, một cấu phần quan trọng để sản xuất pin cho xe điện.

Dự án hơn 500 triệu USD của Rock Tech Lithium biến Guben thành mắt xích quan trọng trong chuỗi cung ứng pin, thổi luồng sinh khí mới vào thị trấn.

"Guben giống như người đẹp ngủ trong rừng. Rock Tech đã đến và đánh thức thị trấn", Thị trưởng Mahro nói, theo Financial Times.

Nhà đầu tư ồ ạt tìm đến

Rock Tech chỉ là một trong rất nhiều nhà đầu tư đang ồ ạt rót tiền vào miền Đông của Đức, khu vực đang trở thành cứ địa phát triển thần tốc của ngành ôtô điện châu Âu. Từ vùng đất tai tiếng vì kinh tế đình trệ, Đông Đức đang vươn lên thành một trong những khu công nghiệp thu hút nhất thế giới.

Trong vài năm qua, các dự án và vốn đầu tư mới ồ ạt đổ về Đông Đức. Dự án đáng chú ý nhất được công bố hồi tháng 3 khi nhà sản xuất chip Intel thông báo mở ít nhất 2 nhà máy sản xuất chip bán dẫn trị giá 19 tỷ USD ở thành phố Magdeburg. Đây là khoản đầu tư trực tiếp nước ngoài lớn nhất từng có ở Đức.

Cũng trong tháng đó, Tesla bắt đầu vận hành nhà máy sản xuất ôtô điện đầu tiên ở châu Âu đặt tại thành phố Grunheide. Hai nhà máy ôtô điện khác cũng đi vào sản xuất tại thành phố Zwickau và Dresden thuộc về hãng ôtô Volkswagen.

"Đông Đức hiện là một trong những khu vực kinh tế hấp dẫn nhất châu Âu. Cả thế giới đang chú ý tới khu vực này", Thủ tướng Đức Olaf Scholz nói trong một hội nghị về kinh tế đầu tháng 6.

CEO Elon Musk tham dự lễ khai trương nhà máy ở Grunheide. Ảnh: Getty.

Điểm đến các khoản đầu tư có thể là chỉ dấu cho sự dịch chuyển căn bản về địa lý của ngành công nghiệp Đức. Trong hàng thập kỷ qua, sức mạnh của nền kinh tế Đức tập trung tại khu vực miền Nam và Tây Nam, nơi có các nhà sản xuất ôtô như Mercedes, BMW hay người khổng lồ ngành kỹ thuật Siemens. Nhưng với sự trỗi dậy của Đông Đức, tình thế có thể thay đổi.

Các khoản đầu tư mới đến vào thời điểm ngành ôtô truyền thống sử dụng động cơ đốt trong đang đứng trước sức ép chưa từng có, khi chính phủ các quốc gia khắp thế giới nhìn về tương lai không sử dụng nguyên liệu hóa thạch, chuyển đổi sang ôtô điện.

Sức ép với ngành ôtô truyền thống tăng lên gấp bội sau khi Nghị viện châu Âu bỏ phiếu thông qua luật cấm bán ôtô chạy bằng xăng và dầu diesel ở EU từ 2035.

Tại miền Nam và Tây Nam của Đức, các nhà cung ứng linh kiện cho ngành ôtô như Bosch, Continental, Mahle, ZF Friedrichshafen, đồng loạt thông báo cắt giảm nhân lực, báo hiệu doanh số sẽ sụt giảm và tương lai bấp bênh của ôtô truyền thống.

Nhưng ở Đông Đức, bức tranh hoàn toàn trái ngược. Volkswagen khai trương dây chuyền sản xuất xe điện đầu tiên năm 2019 tại một nhà máy ở Zwickau, bang Saxony. Dưới thời Xô viết, nhà máy này từng sản xuất xe Trabant.

Mục tiêu của Volkswagen là chế tạo 300.000 xe điện mỗi năm tại nhà máy ở Zwickau. Tại một nhà máy khác ở Dresden, công suất dự kiến thậm chí còn lớn hơn. Tổng số việc làm tạo ra là hơn 1.000.

Ở Zwickau, gần như đã không còn người thất nghiệp, một phần nhờ các công ty đổ xô tới để tạo chuỗi cung ứng linh kiện cho Volkswagen.

Jorg Steinbach, quan chức phụ trách kinh tế của bang Brandenburg, nơi có nhà máy mới của Tesla, cho biết bang này đã nhận được khoảng 8 tỷ USD đầu tư nước ngoài kể từ 2018, lớn hơn nhiều so với thời kỳ trước.

Lúc này, các bang ở Đông Đức đang xem xét thêm 28 dự án đầu tư mới với tổng số vốn gần 13 tỷ USD.

"Trong một thời gian dài, các bang Đông Đức luôn nằm ở nửa dưới bảng xếp hạng thành tích kinh tế. Nhưng trong 5 năm tới, tôi tin bảng xếp hạng sẽ dần nghiêng về phía đông", ông Steinbach nhận xét.

Nhiều lợi thế

Chỉ cần một chuyến đi tới vùng nông thôn Brandenburg, các chuyên gia kinh tế sẽ hiểu ngay lý do hấp dẫn các nhà đầu tư, đó là những khoảng đất trống rộng mênh mông.

Đông Đức có diện tích đất trống nhiều hơn tất cả khu vực khác của Đức, đặc biệt nếu so với vùng dân cư đông đúc ở Tây Nam. Nhà máy tại Grunheide của Tesla rộng 3 triệu m2, trong khi nhà máy của Intel ở Megdeburg rộng 4,5 triệu m2.

"Không gian như thế rất hiếm tại vùng trung tâm châu Âu và rất được săn đón", Thủ tướng Đức Scholz nói.

Đông Đức có một lợi thế cạnh tranh cốt yếu khác, đó là nguồn cung năng lượng tái tạo dồi dào. Bang Brandenburg sản xuất điện gió, điện mặt trời, điện sinh học với công suất trên đầu người nhiều nhất cả nước. Điện tái tạo cung cấp 94% nhu cầu điện của bang, so với mức trung bình cả nước 46%.

"Các nhà đầu tư nói họ sản xuất pin phục vụ giao thông thân thiện với môi trường, muốn sản xuất pin theo cách bền vững, vì thế có sẵn năng lượng tái tạo là yếu tốt then chốt để các công ty đến đây đặt nhà máy", Robert Habeck, quan chức phụ trách kinh tế của Brandenburg, cho biết.

Năng lượng tái tạo là lợi thế của Đông Đức. Ảnh: DW.

Đông Đức cũng đang hưởng lợi lớn khi châu Âu thúc đẩy chính sách tăng cường tự chủ trong các ngành thiết yếu như pin, sản phẩm bán dẫn, dược phẩm và dữ liệu đám mây.

Sau cú sốc gián đoạn thương mại quốc tế trong Covid-19 và chiến sự ở Ukraine, các nước ngày càng tập trung thúc đẩy sản xuất nội địa các linh kiện cốt lõi nhất, rút ngắn chuỗi cung ứng để tránh nguy cơ bị tổn thương vì các tác nhân bên ngoài.

Xu hướng dịch chuyển chuỗi cung ứng đặc biệt nổi bật tại khu vực quanh thủ đô Berlin.

"Ngành công nghiệp xe điện sẽ có tất cả những gì nó cần ngay tại đây, từ xử lý lithium, sản xuất pin, cho tới các cấu phần khác của xe điện", Markus Brugmann, giám đốc điều hành Rock Tech Lithium, nói.

Chính phủ Đức cũng hứa hẹn những khoản trợ cấp lớn để thu hút nhà đầu tư đến Đông Đức. Dự án của Intel dự kiến nhận hơn 7 tỷ USD hỗ trợ tài chính trong năm 2024. Khoảng 40 tỷ USD sẽ được giải ngân để loại bỏ các nhà máy điện than, xây dựng đường bộ, đường sắt, đầu tư cho các viện nghiên cứu.

Ngoài trợ cấp chính phủ, các doanh nghiệp cũng bị hấp dẫn bởi hệ thống các nhà máy, cơ sở nghiên cứu, nhân lực có trình độ sẵn có ở Đông Đức.

Đảo ngược trì trệ kinh tế

Làn sóng công ty công nghệ cao đánh dấu bước chuyển mình cho toàn bộ khu vực Đông Đức.

Sau năm 1990, các nhà máy một thời thuộc sở hữu của chính phủ Cộng hòa Dân chủ Đức đóng cửa hàng loạt, thất nghiệp tăng cao, thanh niên đổ về phía tây tìm việc. Khoảng 70% ngành công nghiệp Đông Đức tan vỡ những năm đầu sau thống nhất.

Triển vọng kinh tế ảm đạm đã châm ngòi cho sự trỗi dậy của phong trào cực hữu Alternative for Germany, phong trào bài Hồi giáo Pegida.

Thị trấn Guben là ví dụ tiêu biểu cho số phận của Đông Đức. Dưới chế độ Đông Đức cũ, khu vực từng là một trung tâm công nghiệp. Nhưng sau nhiều năm trì trệ, ngành công nghiệp gần như tan rã sau 1990.

"Các nhà máy sản xuất vải, mũ đội đầu, thảm, tất cả đều đóng cửa", Thị trưởng Mahro nói về giai đoạn sau 1990. Đến cuối thập niên 1990, dân số thị trấn giảm từ 36.000 xuống dưới 17.000, tỷ lệ thất nghiệp lên đến 27%.

Trong gần 30 năm, Guben chỉ có một dự án đầu tư mới là sản xuất nệm. Nhưng thị trấn đã hành động quyết liệt để ngăn chặn nền kinh tế sụp đổ. Năm ngoái, chính phủ Đức nâng cấp khu công nghiệp của thị trấn, đồng thời triển khai kế hoạch phát triển trị giá hơn 300.000 USD.

Rock Tech Lithium đã rót 500 triệu USD đầu tư vào Guben. Ảnh: Rock Tech.

Thị trưởng Mahro khi đó nói với quan chức tiểu bang rằng các nhà đầu tư có thể lập tức lên kế hoạch kinh doanh nếu lựa chọn Guben. Chỉ sau đó 6 tuần, Rock Tech Lithium có mặt ở Guben và đàm phán bắt đầu.

Nhà máy của Rock Tech sẽ chế biến spodumene, một khoáng chất chứa lithium khai thác ở Canada, thành lithium hydorxide tinh luyện, một cấu phần không hể thiếu trong pin của xe điện. Rock Tech hy vọng đạt công suất 24.000 tấn/năm, đủ cho 500.000 phương tiện. Con số này được dự báo không đáp ứng được nhu cầu đang ngày càng tăng của thị trường toàn cầu.

Trong khi đó, các cấu phần khác của chuỗi cung ứng cũng đang thành hình tại Đông Đức.

Tập đoàn BASF đang xây tại Schwarzheide một nhà máy sản xuất vật liệu cathode dùng trong pin lithium-ion. Tập đoàn Altech sẽ sản xuất vật liệu anode tại Brandenburg và Microvast. Trong khi đó, tập đoàn CATL của Trung Quốc đang xây dựng nhà máy sản xuất pin tại Ludwigsfelde và Erfurt.

Duy Anh