Đồng minh lâu năm dần quay lưng với Mỹ?

Trong ba tháng đầu nhiệm kỳ tổng thống thứ hai, ông Donald Trump đã không ngần ngại áp đặt ý chí của mình lên phần còn lại của thế giới. Những động thái này đang tạo ra các rạn nứt đáng kể trong quan hệ giữa Mỹ và các đồng minh lâu năm, đặc biệt là ở châu Âu.

Tuy nhiên, ông chủ Nhà Trắng dường như không quá lo lắng, vì tin rằng các nước đồng minh “không có lá bài nào” để quay lưng lại với Mỹ. Trong khi đó, tại các thủ đô trên khắp châu Âu và nhiều khu vực khác, những cuộc thảo luận sôi nổi đang diễn ra về chính xác các "lá bài" mà họ có thể sử dụng.

Tìm kiếm giải pháp thay thế Mỹ

Theo Politico, sau khi trao đổi với hơn hai chục quan chức chính phủ từ châu Âu và Canada, nhiều quốc gia đang xem xét loạt biện pháp phản ứng – từ các động thái gây khó chịu nhẹ đến các hành động mang tính chất cấu trúc có thể làm lung lay nền tảng liên minh quốc phòng và kinh tế đã tồn tại gần một thế kỷ.

Những biện pháp này bao gồm: tìm nguồn cung thay thế cho vũ khí và đạn dược không phải từ Mỹ, áp thuế trả đũa mạnh tay hơn, thu hẹp các quy định bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ cho doanh nghiệp Mỹ, và giảm phụ thuộc vào các tập đoàn công nghệ lớn của Mỹ.

Những chính sách sau 3 tháng nhậm chức đang khiến Mỹ xa rời đồng minh. (Ảnh: Politico)

“Một sự thay đổi tư duy đã diễn ra. Chúng tôi đã chuyển từ trạng thái bị động sang chủ động”, một nhà ngoại giao EU nói. “Giờ đây, chúng tôi đang tìm kiếm con đường phù hợp để bảo vệ lợi ích của mình mà không còn phụ thuộc vào Washington”.

Chưa đầy ba tháng sau khi ông Trump nhậm chức, chính sách đối ngoại mang tính giao dịch, trọng thương và theo kiểu “nước Mỹ trên hết” của ông đã làm dấy lên lo ngại sâu sắc từ các thủ đô trên toàn thế giới. Tình hình càng trở nên căng thẳng khi ông Trump đề cập đến ý định sáp nhập Canada và Greenland, bày tỏ mong muốn kết thúc chiến sự ở Ukraine theo hướng có lợi cho Nga, trong khi Phó Tổng thống JD Vance công khai gọi châu Âu là “kẻ ăn bám”.

Tuy nhiên, cú sốc lớn nhất đến từ việc ông Trump đơn phương áp đặt các mức thuế khổng lồ lên hầu hết đối tác thương mại của Mỹ – dựa trên một công thức bị nhiều nhà kinh tế chỉ trích là phi logic. Đó là “giọt nước tràn ly”, khiến các đồng minh lâu năm từ bỏ những ảo tưởng rằng họ có thể kiểm soát hoặc kiềm chế một tổng thống vốn dĩ đã khó đoán trong nhiệm kỳ đầu.

Từ London đến Warsaw, từ Helsinki đến Rome, các lãnh đạo châu Âu vẫn đang cố gắng duy trì quan hệ tích cực với Washington – nhưng đồng thời cũng âm thầm xây dựng các biện pháp “giảm rủi ro,” nhằm tự bảo vệ mình trước những biến động khó lường từ Nhà Trắng. Những động thái này có thể là vết rạn đầu tiên trong bức tường liên minh xuyên Đại Tây Dương – vốn đã gắn kết Mỹ và châu Âu suốt tám thập kỷ – và nếu tiếp diễn, có thể định hình lại trật tự toàn cầu.

Phản ứng từ Washington

Tuy nhiên, Nhà Trắng đã phủ nhận nguy cơ rạn nứt, khẳng định các hành động của ông Trump – đặc biệt là nỗ lực chấm dứt chiến sự Ukraine, dù không có nhiều tham vấn với NATO – là nhằm giúp châu Âu trở nên an toàn hơn.

“Ngài Tổng thống đang dẫn đầu nỗ lực tìm kiếm giải pháp hòa bình cho cuộc xung đột lớn nhất ở châu Âu kể từ Thế chiến II, đồng thời giúp khôi phục các tuyến hàng hải quốc tế ở Hồng Hải – điều sẽ có lợi cho thị trường châu Âu,” người phát ngôn Hội đồng An ninh Quốc gia Brian Hughes cho biết. “Chúng tôi vẫn sẽ tiếp tục hợp tác với các đồng minh châu Âu để củng cố an ninh – thông qua bán vũ khí, khuyến khích tăng ngân sách quốc phòng, và gây sức ép với các đối thủ như lực lượng Houthi.”

Tuy vậy, một số tin nhắn rò rỉ từ ứng dụng Signal – liên quan đến chiến dịch chống Houthi – đã phơi bày thái độ xem thường của các cố vấn cấp cao trong chính quyền Trump đối với châu Âu, khi Phó Tổng thống Vance than phiền rằng ông “ghét việc phải giải cứu lục địa này.”

Minna Ålander, chuyên gia tại Trung tâm Phân tích Chính sách châu Âu, cho rằng nhiều quan chức trong chính quyền Trump tin rằng châu Âu là một lục địa suy tàn, không còn tương lai và không thể tự hành động. “Nhưng họ có thể sớm nhận ra điều ngược lại,” bà nhận định.

Châu Âu hướng tới độc lập chiến lược

Dù các đồng minh có thực sự tiến hành những phản ứng cứng rắn như đang bàn bạc hay không, thì chính sách đơn phương và thái độ coi thường lợi ích an ninh – kinh tế đan xen vốn là nền tảng các mối quan hệ đồng minh – đang khiến ngày càng nhiều quốc gia quyết tâm giảm sự phụ thuộc vào Mỹ.

Các đồng minh châu Âu tìm cách độc lập khỏi Mỹ về mặt quân sự. (Ảnh: Getty)

Tại châu Âu, điều này thể hiện rõ nhất qua những cuộc thảo luận ngày càng quyết liệt về việc xây dựng một nền quốc phòng chung. Nếu trước đây, ý tưởng này từng bị ông Trump chế giễu là “viển vông,” thì nay, ngay cả những quốc gia trung lập như Áo, Ireland hay Phần Lan cũng đang cân nhắc hợp tác sâu rộng hơn, nhằm giảm thiểu rủi ro từ chính sách thất thường của Washington.

“Chúng ta đã quá lâu tin rằng Mỹ sẽ luôn hiện diện để bảo vệ châu Âu,” một quan chức cấp cao NATO chia sẻ. “Giờ thì chúng ta buộc phải chuẩn bị cho kịch bản Mỹ không còn là đối tác đáng tin cậy.”

Tại Canada, Thủ tướng Justin Trudeau gần đây yêu cầu nội các chuẩn bị kịch bản đối phó nếu Mỹ đơn phương áp đặt các chính sách gây tổn hại đến lợi ích quốc gia. Một số phương án đang được xem xét bao gồm tăng cường hợp tác với châu Á – châu Âu và đẩy mạnh đầu tư vào năng lượng sạch để giảm phụ thuộc vào chuỗi cung ứng của Mỹ.

Nhiều chuyên gia cảnh báo rằng nếu xu hướng này tiếp diễn, thế giới có thể bước vào một giai đoạn phân mảnh, kém hợp tác và dễ đối đầu hơn. “Chúng ta đang chứng kiến sự đảo chiều của trật tự thế giới hậu Thế chiến II”, một nhà phân tích chính sách tại Brussels bình luận. “Và đó không chỉ là vấn đề của riêng châu Âu – mà là thách thức toàn cầu".

Kông Anh (Nguồn: Politico)