Đông Nam Á: 'Một vành đai, một con đường' đối mặt với 'triển vọng dài hạn' không chắc chắn

Ảnh minh họa.

Nghiên cứu do Viện ISEAS-Yusof Ishak của Singapore công bố tuần trước cho biết, lo ngại về chi phí xã hội và môi trường của sáng kiến “Một vành đai, một con đường” “sẽ còn tồn tại”, ảnh hưởng đến nhận thức của người dân địa phương về việc Bắc Kinh thúc đẩy phát triển thương mại toàn cầu và có thể gây nguy hiểm cho các dự án liên quan nếu bỏ mặc.

Tại Indonesia, nơi tổ chức 40 dự án “Một vành đai, một con đường” đang hoạt động - nhiều nhất so với bất kỳ quốc gia Đông Nam Á nào - lo ngại rằng công nhân Trung Quốc không có tay nghề “đã chiếm việc làm dành riêng cho người dân địa phương” đang làm gia tăng căng thẳng, theo nghiên cứu có tiêu đề “Đánh giá Sáng kiến một vành đai, một con đường trong Đông Nam Á giữa Đại dịch Covid-19”. Vào năm 2020, sinh viên trên đảo Sulawesi phía đông Indonesia đã tổ chức các cuộc biểu tình phản đối những gì họ cho là lao động nước ngoài “bất hợp pháp” ăn cắp việc làm của người dân địa phương, thậm chí được cho là đã dừng ô tô rời sân bay ở Kendari để săn tìm công dân Trung Quốc.

Trong khi đó, tại Lào, với 12 dự án “Một vành đai, một con đường” đang hoạt động, báo cáo cho thấy “nhiều người dân” vẫn đang chờ đợi khoản bồi thường mà họ đã được hứa sau khi bị di dời bởi các “dự án lớn” như các đập do Trung Quốc hậu thuẫn trên sông Mekong và một tuyến đường sắt tốc độ cao mới. Nghiên cứu cho biết các đập của Trung Quốc “có liên quan đến hạn hán ngày càng thường xuyên và mất nguồn cá cũng như đất canh tác ở các nước hạ nguồn”.

Wang Zheng, một thành viên tham quan tại Viện ISEAS-Yusof Ishak và là tác giả của nghiên cứu đã viết: “Đông Nam Á đã vươn lên trở thành điểm đến đầu tư “Một vành đai, một con đường” hàng đầu vào năm 2020, bất chấp sự sụt giảm mạnh trong đầu tư vào “Một vành đai, một con đường” nói chung của Trung Quốc trên toàn thế giới. Tuy nhiên… những thách thức xuất phát từ đại dịch đang diễn ra và những lo ngại của địa phương về chi phí xã hội và môi trường có khả năng cản trở tiến độ của các dự án “Một vành đai, một con đường” trong khu vực”.

Các biện pháp hạn chế đi lại, cấm cửa và các biện pháp hạn chế khác trong thời đại đại dịch đã làm gián đoạn quá trình thúc đẩy “Một vành đai, một con đường” toàn cầu của Bắc Kinh trong hai năm qua. Nhưng nghiên cứu của ông Wang, phân tích tập dữ liệu gốc theo dõi các dự án lớn do Trung Quốc tài trợ, cho thấy Bắc Kinh “vẫn cam kết” thúc đẩy tiến độ các dự án ở Đông Nam Á.

Hầu hết các dự án này hiện đang tập trung vào các lĩnh vực năng lượng (29%), giao thông (23%) và kim loại (18%), nghiên cứu cho thấy. Tuy nhiên, họ cho biết dữ liệu cũng cho thấy nỗ lực của Trung Quốc trong việc đa dạng hóa các dự án “Một vành đai, một con đường” bằng cách mở rộng sang các dịch vụ chăm sóc sức khỏe, viễn thông và giáo dục ở Đông Nam Á.

“Đại dịch đã thúc đẩy Trung Quốc xoay trục sang cơ sở hạ tầng ‘mềm’ như dịch vụ y tế và nền kinh tế kỹ thuật số, coi đó là những ưu tiên mới trong cam kết kinh tế của nước này với khu vực”.

Ông Wang cho biết trong báo cáo, chỉ ra sự nổi bật ngày càng tăng của “con đường tơ lụa y tế” và “con đường tơ lụa kỹ thuật số” trong chương trình nghị sự “Một vành đai, một con đường” của Bắc Kinh.

Báo cáo cho biết, sự tham gia của Trung Quốc với lĩnh vực chăm sóc sức khỏe toàn cầu đã tăng 246% từ 130 triệu USD năm 2020 lên 450 triệu USD vào 2021, trích dẫn số liệu từ Báo cáo đầu tư vào sáng kiến “Một vành đai, một con đường” năm 2021 của Trung tâm Tài chính Xanh và Phát triển.

Ví dụ như Bệnh viện Hữu nghị Campuchia-Trung Quốc Preah Kossamak mới mở gần đây ở Phnom Penh, được tài trợ bởi chính phủ Trung Quốc, và một “bệnh viện thông minh 5G” mới ở Thái Lan được Bệnh viện Siriraj ở Bangkok, bộ phận của Thái Huawei Technologies Co. và cơ quan quản lý nhà nước Ủy ban Viễn thông và Phát thanh Quốc gia.

Lần đầu tiên được đề xuất vào năm 2017 bởi Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình như một sáng kiến chung với WHO, con đường tơ lụa y tế đã trở nên nổi bật trở lại trong bối cảnh đại dịch Covid-19 và chính thức được liên kết với các kế hoạch “Một vành đai, một con đường” của Bắc Kinh vào đầu năm 2020. Trung Quốc đã cung cấp xung quanh 600 triệu liều vaccine Covid-19 cho các thành viên của Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á, và cam kết cung cấp thêm khoảng 150 triệu liều nữa, dưới ngọn cờ ngoại giao con đường tơ lụa y tế.

Trong khi đó, con đường tơ lụa kỹ thuật số đã là một phần trong chương trình “Một vành đai, một con đường” của Bắc Kinh ít nhất kể từ năm 2017, với mục tiêu cốt lõi là thúc đẩy các công ty công nghệ hàng đầu của Trung Quốc “giành ưu thế trong các thị trường kỹ thuật số toàn cầu mới nổi, đặc biệt là trong bối cảnh tăng cường cạnh tranh chiến lược Mỹ-Trung”, ông Wang nói.

Đại dịch này nhằm nhấn mạnh tầm quan trọng của cơ sở hạ tầng kỹ thuật số, không chỉ về mặt cho phép các giải pháp làm việc từ xa như hội nghị từ xa và các biện pháp chống virus như theo dõi liên lạc hàng loạt, mà còn bởi vì “nó cho phép Trung Quốc vượt qua các rào cản vật lý ngày càng trầm trọng hơn do phong tỏa và các biện pháp làm từ xa”.

Ông Wang nói, Huawei, một trong những công ty đi đầu trong phát triển 5G, “đã và đang tăng cường hợp tác với ASEAN khi đối mặt với sự phản đối gay gắt từ các nước phương Tây trong những năm gần đây”.

Nghiên cứu cho thấy từ 1-2021, công ty Trung Quốc đã thực hiện “những bước tiến đáng kể” trong việc xây dựng cơ sở hạ tầng kỹ thuật số trong khu vực, với các giải pháp hỗ trợ trí tuệ nhân tạo và công nghệ 5G đang được sử dụng ở Thái Lan và Indonesia để giúp các bệnh viện chính phủ chống lại đại dịch, Trung tâm Đổi mới Giải pháp Khách hàng Huawei được thành lập tại Malaysia nhằm “hỗ trợ quốc gia này trở thành trung tâm kỹ thuật số của ASEAN” và hợp tác với Trung tâm Phân tích Kinh doanh của Đại học Quốc gia Singapore nhằm lấp đầy “khoảng cách nhân tài trong lĩnh vực công nghệ” của thành phố.

Bên cạnh Huawei, ZTE cũng là nhà cung cấp dịch vụ mạng 5G lớn ở Indonesia, Malaysia và Philippines, nghiên cứu cho biết thêm rằng “trong khi các công ty công nghệ tư nhân vẫn là động lực chính của con đường tơ lụa kỹ thuật số ở Đông Nam Á, thì các công ty nhà nước là chủ chốt các bên liên quan cũng vậy”.

Nhã Trúc