Dự án Luật Quản lý thuế (sửa đổi) đáp ứng yêu cầu của nền kinh tế số và cam kết quốc tế

Đổi mới toàn diện quản lý thuế

Trình bày tóm tắt Tờ trình về dự án Luật Quản lý thuế (sửa đổi), Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng nêu rõ, việc sửa đổi Luật Quản lý thuế là cần thiết và có cơ sở chính trị, pháp lý vững chắc, nhằm thể chế hóa các chủ trương lớn của Đảng, Quốc hội và Chính phủ về cải cách hệ thống thuế và quản lý hành chính nhà nước, đặc biệt là trong bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư.

Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng trình bày tóm tắt Tờ trình về dự án Luật Quản lý thuế (sửa đổi)

Dự án Luật Quản lý thuế (sửa đổi) được xây dựng với 9 Chương, 53 Điều. Dự án Luật hướng tới đổi mới bộ máy và phục vụ người nộp thuế, xây dựng bộ máy tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả, lấy người nộp thuế làm trung tâm phục vụ. Cắt giảm thủ tục hành chính, đẩy mạnh cung cấp dịch vụ công trực tuyến toàn trình, không phụ thuộc vào địa giới hành chính, tối ưu hóa sự tương tác giữa cơ quan thuế và người nộp thuế. Đồng thời tăng cường minh bạch, tự động hóa, ứng dụng mạnh mẽ các công nghệ tiên tiến như trí tuệ nhân tạo (AI) và dữ liệu lớn (Big Data) trong mọi khâu quản lý thuế.

Dự thảo Luật đã cập nhật các quy định tại Chương II về quản lý người nộp thuế, khai thuế, tính thuế, nộp thuế để tuân thủ luật về giao dịch điện tử và giảm tải thủ tục hành chính. Đặc biệt, dự án Luật bổ sung các quy định về quản lý giao dịch liên kết (chống chuyển giá) nhằm tuân thủ các chuẩn mực quốc tế của OECD, một bước tiến quan trọng trong việc bảo vệ cơ sở thuế của quốc gia. Các quy định về thanh tra, kiểm tra thuế (Chương III) cũng được sửa đổi, bổ sung theo hướng đơn giản hóa thủ tục và phù hợp với giao dịch điện tử, nâng cao hiệu quả công tác cưỡng chế nợ để đảm bảo tính thống nhất với Luật Xử phạt vi phạm hành chính.

Báo cáo thẩm tra, Ủy ban Kinh tế và Tài chính, cho biết đồng tình với sửa Luật lần này, nhằm đáp ứng yêu cầu thực tế. Bên cạnh những nội dung đồng thuận cao về hiện đại hóa, Ủy ban Kinh tế và Tài chính đưa ra kiến nghị Đại biểu Quốc hội tập trung thảo luận. Điểm đáng chú ý là Dự thảo Luật bổ sung quy định cho phép Cơ quan thuế được bố trí kinh phí để bổ sung thu nhập cho công chức, người lao động, không quá 1 lần quỹ lương, trong trường hợp tổ chức thực hiện thu ngân sách vượt dự toán Quốc hội giao.

Ủy ban Kinh tế và Tài chính bày tỏ sự đồng tình về sự cần thiết phải có chế độ bổ sung thu nhập cho cán bộ thuế, tương tự như các cán bộ Thanh tra, cán bộ làm công tác xây dựng pháp luật hay các địa phương có cơ chế đặc thù. Sự đồng tình này xuất phát từ thực tế cán bộ thuế đang chịu áp lực công việc lớn do yêu cầu mới trong cách mạng công nghiệp 4.0, đồng thời phải đối mặt với rủi ro trong thực thi công vụ. Tuy nhiên, Ủy ban cũng đề nghị Cơ quan soạn thảo cần nghiên cứu kỹ lưỡng để đảm bảo sự thống nhất, công bằng với các chế độ đãi ngộ khác trong hệ thống hành chính công và tránh tạo ra sự mất cân đối.

Ngoài ra, tại Tờ trình của Chính phủ, đề xuất cho phép trích 0,1% tổng số thu thuế giá trị gia tăng (VAT) để thực hiện quay số hóa đơn may mắn. Mục đích của đề xuất này là nhằm khuyến khích người tiêu dùng lấy hóa đơn và khen thưởng người tiêu dùng tố giác cơ sở kinh doanh không lập và giao hóa đơn điện tử. Tuy nhiên, theo Ủy ban Kinh tế và Tài chính đề nghị Cơ quan soạn thảo cần làm rõ bản chất pháp lý của việc trích lập này, cơ chế quản lý và sử dụng quỹ có đảm bảo tính công khai, minh bạch hay không. Đặc biệt, cần cân nhắc việc sử dụng nguồn ngân sách nhà nước để thực hiện quay số may mắn, một hoạt động mang tính chất giải trí, và liệu có thể thay thế bằng nguồn kinh phí hợp pháp khác.

Trong nỗ lực hiện đại hóa toàn diện, Dự án Luật cũng sửa đổi, bổ sung các quy định tại Chương V về hoàn thuế, miễn thuế, giảm thuế nhằm áp dụng công nghệ để thực hiện tự động hóa quy trình này. Mục tiêu của việc tự động hóa là rút ngắn thời gian xử lý hồ sơ, tạo thuận lợi tối đa cho người nộp thuế. Tuy nhiên, Ủy ban Kinh tế và Tài chính nhấn mạnh, việc tự động hóa nếu không được kiểm soát chặt chẽ, có thể dẫn đến rủi ro về quản lý nhà nước và nguy cơ lợi dụng gian lận thuế. Do đó, đề nghị Cơ quan soạn thảo cần làm rõ các điều kiện, tiêu chí cụ thể để áp dụng cơ chế tự động này, đảm bảo cân bằng giữa tạo thuận lợi cho doanh nghiệp và phòng chống hành vi trốn thuế.

Dự án Luật đề xuất chuyển đổi cơ chế thu thuế đối với hộ, cá nhân kinh doanh từ thuế khoán sang thu theo tỷ lệ phần trăm (%) và kê khai doanh thu theo hóa đơn. Ủy ban Kinh tế và Tài chính ủng hộ nguyên tắc chuyển đổi này nhằm tăng cường tính minh bạch và công bằng. Tuy nhiên, Ủy ban Kinh tế và Tài chính cũng đề nghị Chính phủ cần quy định rõ cơ chế triển khai chi tiết và có lộ trình phù hợp để đảm bảo tính khả thi, đặc biệt là đối với các hộ kinh doanh nhỏ lẻ, vốn chưa quen với việc kê khai doanh thu theo hóa đơn.

Về khai bổ sung sau thanh tra, kiểm tra, dự thảo Luật cho phép người nộp thuế được khai bổ sung, điều chỉnh thuế đối với nội dung đã được thanh tra, kiểm tra, với điều kiện là việc khai bổ sung này không làm giảm số thuế phải nộp hoặc tăng số thuế được miễn, giảm, hoàn. Ủy ban Kinh tế và Tài chính đồng ý về nguyên tắc nhưng đề nghị siết chặt thêm các điều kiện để tránh trường hợp người nộp thuế lợi dụng quy định này để kéo dài thời gian thanh tra, kiểm tra hoặc lách luật.

Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính Phan Văn Mãi trình bày Báo cáo tóm tắt Báo cáo thẩm tra dự án Luật Quản lý thuế (sửa đổi).

Bảo đảm công bằng, minh bạch và tính thống nhất

Báo cáo tóm tắt Báo cáo thẩm tra dự án Luật, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính Phan Văn Mãi cho biết, dự thảo Luật bổ sung quy định cơ quan thuế khi tổ chức thực hiện thu ngân sách vượt dự toán Quốc hội giao thì được bố trí kinh phí để bổ sung thu nhập cho cán bộ không quá 1 lần quỹ lương.

Ủy ban Kinh tế và Tài chính cho rằng, cần có chế độ bổ sung thu nhập cho cán bộ thuế, tương tự như cán bộ Thanh tra, cán bộ làm công tác xây dựng pháp luật, cán bộ tại các địa phương có cơ chế đặc thù, đặc biệt trong bối cảnh cán bộ, công chức thuế đang chịu những áp lực lớn về công việc do yêu cầu mới trong cách thức quản lý thu và việc thực hiện sắp xếp lại bộ máy hiện nay. Tuy nhiên, việc đưa nội dung này vào Luật hiện chưa có cơ sở chính trị cần thiết do các Nghị quyết của Đảng, của Quốc hội đã quy định rõ việc bãi bỏ các khoản chi ngoài lương của cán bộ, công chức, viên chức có nguồn gốc từ ngân sách nhà nước… Do đó, Ủy ban đề nghị Chính phủ nghiêm túc thực hiện ý kiến kết luận của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về việc xin ý kiến cấp có thẩm quyền trước khi trình Quốc hội.

Trong trường hợp đã có đầy đủ các căn cứ chính trị cần thiết, cần quy định cụ thể trong Luật về chế độ bổ sung thu nhập cho cán bộ thuế một cách phù hợp, cân đối với chế độ chính sách đang được áp dụng với các cơ quan khác. Ngoài ra, cơ chế này không nên gắn với yêu cầu có vượt thu ngân sách để tránh việc chạy theo chỉ tiêu thu khi xây dựng dự toán và không bảo đảm tính bền vững, ổn định và minh bạch.

Về khai thuế, tính thuế, khấu trừ thuế đối với hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh (Điều 13), Ủy ban Kinh tế và Tài chính cho rằng, việc kê khai doanh thu theo hóa đơn với hộ kinh doanh sẽ cao hơn so với các mức khoán mà các hộ/cá nhân kinh doanh đang áp dụng hiện nay. Theo đó, gánh nặng về thuế (giá trị gia tăng và thu nhập cá nhân) của các hộ kinh doanh sẽ thay đổi đáng kể khi các tỷ lệ thu được giữ nguyên không thay đổi.

Các đại biểu dự phiên họp

Ủy ban Kinh tế và Tài chính đề nghị Cơ quan soạn thảo bổ sung các số liệu đánh giá tác động cụ thể về sự thay đổi trong nghĩa vụ thuế cho các hộ/cá nhân kinh doanh. Trong trường hợp cần thiết (nếu sự thay đổi về doanh thu theo kê khai so với các mức khoán đang thực hiện là quá lớn), đề nghị cân nhắc phương án điều chỉnh lại các mức thuế suất (trong các luật chính sách) để gánh nặng về thuế đối với các đối tượng liên quan không bị ảnh hưởng quá lớn, phù hợp với tinh thần Nghị quyết số 68-NQ/TW của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân và mục tiêu cải thiện đời sống cho người dân của Đảng và Nhà nước.

Về hóa đơn điện tử, Ủy ban Kinh tế và Tài chính cho rằng, chính sách khuyến khích sử dụng hóa đơn là cần thiết, tuy nhiên, nội dung dự thảo theo hướng này chưa phù hợp với quy định của Hiến pháp rằng mọi khoản thu chi của ngân sách nhà nước đều phải được dự toán; chưa phù hợp với Luật Ngân sách nhà nước, nội dung này thuộc nhiệm vụ chi của ngân sách nhà nước nên quy định trong Luật Quản lý thuế là không phù hợp. Trong bối cảnh áp lực với ngân sách ngày càng tăng, Ủy ban đề nghị tiếp tục thực hiện chính sách này từ nguồn kinh phí tuyên truyền, hỗ trợ người nộp thuế như đã được thực hiện trong thời gian vừa qua và đề nghị Bộ Tài chính lưu ý bố trí đủ nguồn kinh phí này, bảo đảm sử dụng minh bạch, hiệu quả.

Hương Giang