Dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Kinh doanh bảo hiểm: Bổ sung quy định về cơ chế thực hiện hậu kiểm

Sửa luật để thị trường bảo hiểm phát triển bền vững hơn

Sáng 3/11, thảo luận dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Kinh doanh bảo hiểm (gọi tắt là dự thảo Luật), các đại biểu Quốc hội Tổ 4 (gồm Đoàn ĐBQH các tỉnh: Khánh Hòa, Lai Châu và Lào Cai) cơ bản tán thành với sự cần thiết ban hành Luật theo Tờ trình của Chính phủ và Báo cáo thẩm tra của Ủy ban Kinh tế và Tài chính.

Các đại biểu thảo luận ở Tổ 4. Ảnh: Hồ Long

ĐBQH Nguyễn Thị Lan Anh (Lào Cai) phân tích, thị trường bảo hiểm Việt Nam đang bước vào giai đoạn phát triển nhanh, đa dạng về sản phẩm và mở rộng về quy mô. Sau hơn hai năm thi hành Luật Kinh doanh bảo hiểm 2022 đã tạo khuôn khổ pháp lý cơ bản hoàn thiện cho thị trường, song một số quy định chưa đáp ứng được yêu cầu thực tiễn, thông lệ quốc tế.

“Những hạn chế này nếu không được điều chỉnh kịp thời có thể gây rủi ro hệ thống, ảnh hưởng đến an toàn tài chính và niềm tin của người tham gia bảo hiểm”, đại biểu Nguyễn Thị Lan Anh nhìn nhận.

ĐBQH Nguyễn Thị Lan Anh (Lào Cai) phát biểu. Ảnh: Hồ Long

Cũng theo đại biểu, thực tiễn cho thấy, sự gia tăng nhanh về số lượng doanh nghiệp, sản phẩm cũng như tỷ lệ tranh chấp, khiếu nại bảo hiểm đặt ra yêu cầu siết chặt hơn về năng lực nhân sự, cơ cấu quản trị và tính minh bạch trong hoạt động.

Cùng với đó, việc chuẩn bị triển khai chuẩn mực kế toán quốc tế đòi hỏi khung pháp lý tương thích về nguyên tắc tách nguồn vốn chủ sở hữu và nguồn phí bảo hiểm, phương pháp phân chia thặng dư và định phí sản phẩm.

Ngoài ra, kinh nghiệm xử lý các vụ việc liên quan đến bán bảo hiểm qua ngân hàng thời gian qua cho thấy cần tăng cường quyền hạn và công cụ pháp lý cho cơ quan quản lý nhà nước trong kiểm tra chuyên ngành, giám sát rủi ro và bảo vệ người tiêu dùng.

Từ những phân tích trên, đại biểu Nguyễn Thị Lan Anh nhấn mạnh, việc sửa đổi, bổ sung Luật Kinh doanh bảo hiểm là cần thiết, nhằm kịp thời hoàn thiện cơ chế quản lý, nâng cao chuẩn mực quản trị, bảo đảm sự an toàn, minh bạch và phát triển bền vững của thị trường.

Phân định rõ “cá nhân làm đại lý bảo hiểm” độc lập hay trung gian

Góp ý cụ thể, đại biểu Nguyễn Thị Lan Anh cho rằng, tại khoản 10 Điều 1 về sửa đổi, bổ sung khoản 1 Điều 127, dự thảo Luật đã xác lập nguyên tắc một đại lý – một doanh nghiệp cùng loại hình bảo hiểm, theo đó cá nhân đang làm đại lý cho một doanh nghiệp không được đồng thời làm đại lý cho doanh nghiệp khác.

Quy định này nhằm ngăn ngừa xung đột lợi ích, cạnh tranh không lành mạnh và tình trạng tư vấn sai lệch, thiếu trách nhiệm của đại lý, nhất là trong lĩnh vực bảo hiểm nhân thọ.

Tuy nhiên, theo đại biểu, phạm vi điều chỉnh của quy định hiện đang mở rộng quá mức, khi áp dụng cho mọi “cá nhân làm đại lý bảo hiểm” mà không phân biệt cá nhân độc lập với cá nhân làm việc trong các tổ chức phân phối trung gian (ngân hàng, công ty tài chính, sàn thương mại điện tử).

Việc gom chung các nhóm này dẫn đến vướng mắc trong quản lý, vì nhiều cá nhân chỉ thực hiện hoạt động giới thiệu bán hàng, không ký hợp đồng đại lý trực tiếp hoặc đồng thời làm cho đại lý doanh nghiệp khác sẽ khó xác định và khó kiểm soát.

Để bảo đảm mục tiêu quản lý, chuyên nghiệp hóa đội ngũ đại lý, vừa tránh mở rộng đối tượng điều chỉnh không cần thiết, bảo đảm tính khả thi và phù hợp với thực tiễn, đại biểu Nguyễn Thị Lan Anh đề nghị Ban soạn thảo xem xét, làm rõ khái niệm “cá nhân làm đại lý bảo hiểm” chỉ áp dụng cho người ký hợp đồng đại lý trực tiếp với doanh nghiệp bảo hiểm hay áp dụng cho cả cá nhân là nhân viên của các tổ chức phân phối trung gian?

Tại khoản 16 Điều 1 về sửa đổi, bổ sung Điều 154, đại biểu Nguyễn Thị Lan Anh cho rằng, dự thảo Luật đã thể hiện định hướng đổi mới phương thức quản lý nhà nước trong lĩnh vực bảo hiểm, chuyển trọng tâm từ tiền kiểm hành chính sang hậu kiểm dựa trên rủi ro, phù hợp với xu thế quản lý hiện đại và thông lệ quốc tế.

Việc chuyển sang cơ chế hậu kiểm cho phép tập trung nguồn lực giám sát vào các lĩnh vực, doanh nghiệp có mức độ rủi ro cao, đồng thời giảm gánh nặng thủ tục hành chính, tạo điều kiện cho doanh nghiệp phát triển linh hoạt hơn.

Nội dung tại điều này cũng bổ sung cơ chế cho phép thuê tổ chức kiểm toán độc lập hoặc chuyên gia đánh giá đối với các nội dung kỹ thuật như dự phòng nghiệp vụ, khả năng thanh toán, tái bảo hiểm, tách nguồn vốn và biểu phí bảo hiểm.

“Đây là bước tiến phù hợp với mô hình giám sát dựa trên rủi ro mà nhiều quốc gia áp dụng”.

Tuy nhiên, theo đại biểu Nguyễn Thị Lan Anh, quy định hiện nay mới dừng ở mức nguyên tắc, chưa nêu rõ quy trình, tiêu chí lựa chọn, tần suất, phương pháp và trách nhiệm trong việc thực hiện hậu kiểm, nên khó bảo đảm tính thống nhất và khả thi khi áp dụng.

Do vậy, đại biểu đề nghị Ban soạn thảo bổ sung quy định về cơ chế thực hiện hậu kiểm, bao gồm: nguyên tắc lựa chọn đối tượng kiểm tra, quy trình cơ bản, trách nhiệm của tổ chức được thuê và cơ chế công bố kết quả; đồng thời giao cho một cơ quan chức năng cụ thể việc hướng dẫn chi tiết phương pháp và tần suất thực hiện nhằm phát huy hiệu quả, trở thành công cụ giám sát rủi ro hữu hiệu, tăng cường tính minh bạch, kỷ luật và an toàn của thị trường bảo hiểm.

Dự thảo Luật cũng quy định về điều kiện, tiêu chuẩn đối với Giám đốc hoặc Tổng giám đốc, người đại diện theo pháp luật là: có bằng đại học trở lên về chuyên ngành bảo hiểm, trường hợp không có bằng đại học trở lên về chuyên ngành bảo hiểm thì phải có bằng đại học trở lên về chuyên ngành khác trong đó có môn học về bảo hiểm”.

ĐBQH Nguyễn Hữu Toàn (Lai Châu) phát biểu. Ảnh: Hồ Long

ĐBQH Nguyễn Hữu Toàn (Lai Châu) cho rằng, bảo hiểm là lĩnh vực kinh doanh có điều kiện, ở các nước cũng như vậy. Bởi lẽ đó, việc đặt ra quy định này là phù hợp, song làm sao để xác định trường đó có môn học về kinh doanh bảo hiểm?

Đại biểu đề xuất, dự thảo Luật nên quy định: trong trường hợp không tốt nghiệp đại học chuyên ngành bảo hiểm thì phải có chứng chỉ của cơ sở đào tạo về bảo hiểm theo quy định của pháp luật cấp cho các đối tượng này.

Xác định rõ điều kiện thực hiện thanh tra, kiểm tra

Điều khiến ĐBQH Lê Hữu Trí (Khánh Hòa) bày tỏ quan tâm tới cơ chế hậu kiểm, cơ chế thanh tra, kiểm tra, thẩm quyền của Bộ Tài chính, cơ chế phối hợp với các cơ quan quản lý nhà nước khác trong việc thực hiện công tác hậu kiểm.

ĐBQH Lê Hữu Trí (Khánh Hòa) phát biểu. Ảnh: Hồ Long

Theo đại biểu, dự thảo Luật đã thay từ “thanh tra”, “thanh tra, kiểm tra” bằng từ “kiểm tra chuyên ngành” để phù hợp Luật Thanh tra 2025 và Nghị định số 217/2025/NĐ-CP về hoạt động kiểm tra chuyên ngành.

Việc dự thảo Luật đặt vấn đề nhằm hạn chế sự lạm dụng trong hoạt động thanh tra, kiểm tra của cơ quan quản lý có thẩm quyền, chuyển từ tiền kiểm sang hậu kiểm, bảo đảm đơn giản hóa thủ tục hành chính, tránh gây khó khăn cho doanh nghiệp là phù hợp.

Tuy nhiên, trong thời gian dài vừa qua, hoạt động kinh doanh bảo hiểm phát triển và có nhiều vấn đề, nhiều kẽ hở, đôi khi do chưa kiểm soát tốt nên dẫn đến tranh chấp, ảnh hưởng đến quyền lợi của người tham gia bảo hiểm. Do đó, nếu chỉ quy định về kiểm tra chuyên ngành, sau này khi có vấn đề mà không có hoạt động thanh tra sẽ khó, tạo khoảng trống trong quản lý.

Từ phân tích trên, đại biểu Lê Hữu Trí đề nghị dự thảo Luật nên có quy định về vấn đề thanh tra, kiểm tra, khi nào, điều kiện nào thì được tiến hành hoạt động này; nếu không cần có quy định chung là giao cho Chính phủ quy định chi tiết về hoạt động thanh tra, kiểm tra với lĩnh vực kinh doanh bảo hiểm.

Đan Thanh