Dự án tiêm kích thế hệ 6 của châu Âu 'hấp hối', các nước đua nhau chọn F-35 Mỹ

Từ “tiêm kích thế hệ 6” đến dự án chậm hơn cả thế hệ 5

Future Combat Air System (FCAS) - chương trình tiêm kích thế hệ 6 do Pháp, Đức và Tây Ban Nha hợp tác phát triển, tiếp tục rơi vào vòng xoáy trì trệ khi những mâu thuẫn nội bộ giữa các tập đoàn lớn như Airbus và Dassault bùng phát dữ dội. Giai đoạn phát triển công nghệ vốn đã bị trì hoãn nhiều năm nay lại tiếp tục vấp thêm trở ngại vì bất đồng chiến lược.

Jean-Brice Dumont, người đứng đầu mảng không quân tại Airbus, thừa nhận: “Chúng tôi đang gặp khó khăn trong triển khai. Có những cách tiếp cận khác nhau, vấn đề được nhìn nhận khác nhau. Nhưng một điều rõ ràng là chúng tôi cần phải tăng tốc”.

Mô hình FCAS tại Triển lãm hàng không Paris 2019. (Ảnh: Wikipedia)

Trái lại, Tổng giám đốc Dassault, ông Eric Trappier tuyên bố thẳng thừng rằng, Dassault phải nắm quyền kiểm soát lớn hơn trong dự án và cảnh báo chương trình sẽ không khả thi nếu không có sự thay đổi quyết liệt. Đây không phải lần đầu Dassault bày tỏ nghi ngờ về tương lai của FCAS từ năm 2021, Trappier đã từng nhận định “mục tiêu đưa máy bay vào trang bị năm 2040 là không thể đạt được”.

2040 đã lỡ hẹn, 2050 cũng không chắc chắn

Trong khi FCAS vẫn loay hoay tranh cãi và thử nghiệm mô hình ảo, thì cả Trung Quốc và Mỹ đã bước vào giai đoạn thử nghiệm bay với tiêm kích thế hệ 6 thực sự. Trung Quốc hiện có ít nhất hai mẫu đang bay thử từ cuối năm 2024, trong khi chương trình NGAD của Mỹ cũng tiến sát các bước hoàn thiện. Điều đó đồng nghĩa châu Âu có thể bị chậm từ 20 - 25 năm trong cuộc đua công nghệ không chiến thế hệ mới.

Nghiêm trọng hơn, châu Âu thậm chí còn chưa từng sản xuất thành công một tiêm kích thế hệ 5 thực thụ. Các mẫu như Rafale của Pháp hay Eurofighter của Đức vẫn thuộc thế hệ 4++ và đang ngày càng tụt hậu trước F-35 của Mỹ, KF-21 của Hàn Quốc, hay J-20 của Trung Quốc.

Chính vì lý do đó, ngày càng nhiều quốc gia châu Âu quay sang mua F-35, loại tiêm kích tàng hình duy nhất đang được sản xuất tại phương Tây. Đức từng phản đối kịch liệt việc mua F-35 nhưng đã đặt lô đầu tiên năm 2022 và có thể sẽ tiếp tục đặt thêm. Trong khi đó, nhiều nước từng được coi là khách hàng tiềm năng của FCAS giờ đã quay sang đặt mua máy bay Mỹ.

Máy bay chiến đấu thế hệ thứ sáu của FCAS. (Ảnh: Military Watch)

Không chiến tàng hình hay không có gì

Việc FCAS trì trệ khiến Pháp có nguy cơ trở thành nước duy nhất trong nhóm cường quốc không có máy bay tàng hình. Ấn Độ, Pakistan và Triều Tiên - ba quốc gia hạt nhân ở châu Á đều đang chuẩn bị đưa tiêm kích tàng hình vào biên chế.

Vấn đề càng trở nên nghiêm trọng khi Hải quân Pháp vừa công bố kế hoạch đóng tàu sân bay thế hệ mới, dự kiến hoàn tất vào năm 2038. Tuy nhiên, chiến hạm nhiều tỷ euro này vẫn phải sử dụng tiêm kích Rafale - mẫu máy bay đã ra đời từ những năm 1990. Ý tưởng vận hành một tàu sân bay hạt nhân hiện đại với tiêm kích thế hệ 4++ khiến giới quân sự đặt câu hỏi lớn về tính hiệu quả của toàn bộ dự án.

Một số giải pháp tình thế như kết hợp Rafale với UAV tàng hình tiên tiến cũng được đề cập, nhưng ngành công nghiệp drone của Pháp và châu Âu hiện vẫn lép vế so với Mỹ, Trung Quốc và thậm chí cả Iran. Trong bối cảnh đó, nhiều ý kiến trong Bộ Quốc phòng Pháp đã đề xuất mua F-35 hoặc F-47 từ Mỹ, bao gồm cả phiên bản F-35C dành cho tàu sân bay.

Mô hình dự án NGAD của Mỹ. (Ảnh: The War Zone)

“Giấc mơ châu Âu” lung lay dữ dội

Song song với FCAS, một dự án tiêm kích thế hệ 6 khác là GCAP (Global Combat Air Programme) do Anh dẫn đầu cùng Nhật Bản và Italia cũng gặp vô vàn khó khăn. Dù từng được kỳ vọng là “Tempest” - cơn bão công nghệ mới, nhưng chương trình này cũng trì trệ, khiến Tokyo cân nhắc rút lui để mua F-47 của Mỹ hoặc tăng đơn hàng F-35.

Jean-Brice Dumont của Airbus thừa nhận, khả năng hợp nhất FCAS và GCAP hiện “rất thấp”, do giữa các bên vẫn tồn tại tư duy cạnh tranh. “Chúng ta đang đi từ thế đối đầu giữa Rafale và Eurofighter sang một mô hình hợp tác. Nhưng mọi chuyện không đơn giản. Rõ ràng là có căng thẳng”, ông nói.

Bức tranh chung cho thấy châu Âu đang lạc lối trong cuộc đua công nghệ không chiến. Không chỉ thiếu kinh nghiệm về máy bay thế hệ 5, châu Âu còn tụt hậu nghiêm trọng về radar, động cơ, trí tuệ nhân tạo và tích hợp hệ thống. Điều này khiến viễn cảnh ra đời một tiêm kích thế hệ 6 thực sự đạt chuẩn như Mỹ hay Trung Quốc trở nên xa vời.

Và khi không có sản phẩm xuất khẩu cạnh tranh, thị phần vũ khí của châu Âu tại các nước thứ ba sẽ bị thu hẹp nghiêm trọng. Hàn Quốc với KF-21 đang nổi lên như đối thủ mạnh. Nếu Mỹ nới lỏng chính sách xuất khẩu F-35, cục diện thị trường máy bay chiến đấu có thể sẽ chuyển hướng hoàn toàn về tay Washington, đẩy châu Âu ra khỏi sân chơi toàn cầu.

Lê Hưng (Ảnh Military Watch)