Dự kiến thẩm phán tòa án chuyên biệt có thể là người nước ngoài

Phó Chủ tịch Thường trực Quốc hội Đỗ Văn Chiến điều hành phiên họp

Tiếp tục phiên họp thứ 52, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã nghe và cho ý kiến về dự án Luật Tòa án chuyên biệt tại Trung tâm Tài chính quốc tế.

Phó Chánh án Tòa án nhân dân tối cao Nguyễn Văn Tiến trình bày tờ trình về dự luật tại phiên họp

Một trong những điểm đột phá quan trọng nhất trong dự thảo luật này là thẩm phán tòa án chuyên biệt có thể là người nước ngoài, đáp ứng một số tiêu chuẩn: có uy tín, phẩm chất đạo đức tốt, kiến thức chuyên môn phù hợp; có ít nhất 10 năm kinh nghiệm tham gia xét xử, giải quyết vụ việc liên quan đến hoạt động đầu tư, kinh doanh; có trình độ tiếng Anh để giải quyết vụ việc tại tòa án chuyên biệt; không quá 75 tuổi và có sức khỏe bảo đảm hoàn thành nhiệm vụ được giao.

Về áp dụng pháp luật và tố tụng, dự thảo quy định mang tính nguyên tắc rằng các bên được thỏa thuận lựa chọn áp dụng pháp luật nước ngoài, tập quán thương mại quốc tế, hoặc điều ước quốc tế mà Việt Nam chưa là thành viên để giải quyết tranh chấp, với điều kiện có ít nhất một bên tham gia là cá nhân, tổ chức nước ngoài.

Sự linh hoạt này cho phép nhà đầu tư đến từ nhiều quốc gia được quyền lựa chọn áp dụng pháp luật quốc tế, tập quán thương mại quốc tế, hoặc pháp luật của bất kỳ quốc gia nào, không giới hạn pháp luật của hệ thống thông luật, dân luật hay hệ thống pháp luật khác.

Trường hợp các bên thỏa thuận lựa chọn áp dụng pháp luật Việt Nam, sẽ áp dụng pháp luật điều chỉnh hoạt động đầu tư, kinh doanh tại Trung tâm Tài chính quốc tế.

Tuy nhiên, pháp luật nước ngoài, tập quán thương mại quốc tế, điều ước quốc tế mà Việt Nam chưa là thành viên không được áp dụng nếu hậu quả của việc áp dụng trái với trật tự công của Việt Nam. Chính phủ giải trình rõ việc sử dụng khái niệm "trật tự công" (thay cho "nguyên tắc cơ bản của pháp luật Việt Nam") là cần thiết để phù hợp với thông lệ quốc tế.

Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến về dự án Luật Tòa án chuyên biệt tại Trung tâm Tài chính quốc tế

Dự thảo cũng quy định áp dụng các nội dung có tính chất nền tảng, cốt lõi của thủ tục tố tụng thông luật để giải quyết tranh chấp. Trình tự, thủ tục tố tụng cụ thể sẽ do Tòa án nhân dân tối cao quy định chi tiết trong quy tắc tố tụng của tòa án chuyên biệt theo hướng linh hoạt, đặc thù, vượt trội, giải quyết vụ việc nhanh chóng, hiệu quả.

Đáng lưu ý, thẩm phán có thẩm quyền áp dụng án lệ của tòa án chuyên biệt để giải quyết vụ việc. Thẩm phán có thể quyết định áp dụng hoặc không áp dụng một hoặc một số thủ tục tố tụng khi xét thấy cần thiết. Đặc biệt, không quy định thời hạn chuẩn bị xét xử, thời hạn cung cấp chứng cứ, thời hạn giải quyết mà giao cho thẩm phán quyền chủ động quyết định vấn đề này.

Việc xét xử sơ thẩm được đơn giản hóa bằng một thẩm phán mà không có hội thẩm nhân dân tham gia (trừ trường hợp phức tạp theo đề nghị của các bên, chánh án quyết định bằng hội đồng 3 thẩm phán). Việc xét xử phúc thẩm bằng hội đồng gồm ba thẩm phán.

Dự thảo không quy định viện kiểm sát tham gia kiểm sát hoạt động tư pháp tại Tòa án chuyên biệt. Điều này phù hợp với thông lệ quốc tế, nơi các hệ thống tố tụng thông luật không có sự tham gia của viện kiểm sát trong xét xử.

Trình bày tóm tắt báo cáo thẩm tra dự án luật, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng nêu rõ, ủy ban tán thành sự cần thiết ban hành với các cơ sở chính trị, pháp lý và thực tiễn như được nêu tại tờ trình của Tòa án nhân dân tối cao.

Ủy ban nhất trí với quy định của dự thảo về thành lập Tòa án chuyên biệt đặt tại TPHCM; cơ cấu tổ chức của tòa án có tòa sơ thẩm, tòa phúc thẩm và bộ máy giúp việc; các quy định về thẩm phán và thư ký tòa án chuyên biệt; về thẩm quyền của tòa án và tiếng nói, chữ viết dùng trước tòa án chuyên biệt; chi phí hợp lý cho luật sư và các quy định khác có liên quan.

Phó Chủ nhiệm Thường trực Ủy ban Dân nguyện và Giám sát Lê Thị Nga

Cho ý kiến về thành phần xét xử sơ thẩm, phúc thẩm tại Điều 14 dự thảo luật, Phó Chủ nhiệm Thường trực Ủy ban Dân nguyện và Giám sát Lê Thị Nga tán thành quan điểm xét xử sơ thẩm bằng một thẩm phán; trường hợp tranh chấp phức tạp, các bên có đề nghị thì chánh án tòa án chuyên biệt phân công hội đồng xét xử sơ thẩm gồm 3 thẩm phán; đối với xét xử phúc thẩm thì gồm 3 thẩm phán. Quy định này vừa bảo đảm đơn giản hóa thành phần hội đồng xét xử nhưng vẫn bảo đảm thận trọng, chặt chẽ trong trường hợp đặc biệt.

Về thẩm quyền bổ nhiệm chánh án tòa án chuyên biệt, Phó Chủ nhiệm Thường trực Ủy ban Dân nguyện và Giám sát tán thành quan điểm thứ nhất là chánh án tòa án chuyên biệt do Chánh án Tòa án nhân dân tối cao bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức. Quy định như vậy bảo đảm đồng bộ, thống nhất về thẩm quyền của Chánh án Tòa án nhân dân tối cao trong việc bổ nhiệm các chức danh lãnh đạo, quản lý thuộc hệ thống Tòa án nhân dân.

Kết luận phiên họp, Phó Chủ tịch Thường trực Quốc hội Đỗ Văn Chiến nêu rõ, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đánh giá cao Tòa án nhân dân tối cao đã tích cực, khẩn trương chuẩn bị hồ sơ dự án luật. Dự án luật đủ điều kiện trình Quốc hội xem xét quyết định tại kỳ họp thứ 10.

ANH PHƯƠNG