Du lịch cộng đồng - Động lực thoát nghèo

Du khách chụp ảnh lưu niệm tại một hometstay thuộc làng du lịch cộng đồng Quỳnh Sơn

DLCĐ không chỉ là một hình thức khai thác tài nguyên văn hóa và thiên nhiên mà còn được khẳng định là giải pháp kinh tế hiệu quả, đặc biệt tại các khu vực khó khăn.

Đòn bẩy sinh kế

Những năm qua, nhiều người dân trên địa bàn xã Bắc Sơn đã chủ động đầu tư mô hình DLCĐ. Năm 2010, gia đình ông Dương Công Trích đã chủ động vay vốn chuyển đổi mô hình sản xuất từ chăn nuôi sang phát triển du lịch. Ông Trích cho biết: “Kinh doanh homestay cũng giải quyết công ăn việc làm cho bà con trong thôn bản, giúp giảm nghèo. Thu nhập từ làm du lịch hơn làm nông nghiệp nhiều, vì mỗi tháng có 2-3 đoàn khách là mình đã bằng 1 năm làm ruộng, đó cũng là động lực để gia đình tiếp tục mạnh dạn đầu tư phát triển du lịch”.

Ban đầu chỉ với một vài cơ sở, đến nay tại làng DLCĐ Quỳnh Sơn đã có 12 cơ sở kinh doanh dịch vụ lưu trú du lịch. Ông Trịnh Minh Tuấn, Chủ tịch UBND xã Bắc Sơn khẳng định: DLCĐ là giải pháp thiết thực, mang lại nhiều lợi ích cho địa phương. Trước hết, DLCĐ giúp giải quyết công ăn việc làm tại chỗ cho người dân, giúp tăng thu nhập đa dạng thông qua các dịch vụ như lưu trú, ẩm thực và một số dịch vụ khác. Hoạt động du lịch còn góp phần nâng cao giá trị văn hóa truyền thống. Chỉ trong 11 tháng đầu năm 2025, làng Quỳnh Sơn đã thu hút gần 16.000 lượt khách tham quan trải nghiệm, trong đó có gần 1.000 khách lưu trú.

Du khách nước ngoài trải nghiệm hoạt động trồng rau tại làng du lịch cộng đồng xã Hữu Liên

Không chỉ Quỳnh Sơn, một điểm sáng khác trong việc phát triển DLCĐ của tỉnh phải kể đến là làng DLCĐ Hữu Liên thuộc xã Hữu Liên. Du khách đến đây được hòa mình vào bầu không khí trong lành; được trải nghiệm cuộc sống của người dân địa phương và đắm mình trong các làn điệu hát then, thưởng thức các món ăn đặc trưng như bánh chưng cẩm, lạp sườn, ốc núi, cá suối nướng…

Gia đình chị Lèo Thị Thim là 1 trong 5 gia đình đầu tiên của xã Hữu Liên đăng ký tham gia xây dựng mô hình “nhà nghỉ lưu trú homestay” với tên gọi Homestay Rừng Xanh. Chị Thim cho biết: Trước đây gia đình tôi chủ yếu làm ruộng thu nhập bấp bênh. Từ năm 2017, khi UBND xã tuyên truyền, vận động, gia đình tôi đã vay vốn 50 triệu đồng sửa sang lại và thiết kế thêm các phòng nghỉ riêng xây dựng homestay tại chính ngôi nhà sàn của gia đình. Năm 2020, gia đình đã đầu tư xây dựng thêm một homestay và mở rộng dịch vụ gồm: ngâm chân, tắm thuốc nam người Dao, trải nghiệm gói bánh chưng đen, bánh bí đỏ, và chèo thuyền Kayak. Hiện tại, hai homestay hoạt động ổn định, đón trung bình 180 - 200 lượt khách/tháng. Thu nhập sau khi trừ chi phí đạt 45 triệu đồng/tháng.

Thành công của những mô hình DLCĐ đầu tiên đã trở thành hình mẫu nhân rộng các hộ làm du lịch trên địa bàn xã, sau hơn 8 năm, đến nay làng DLCĐ Hữu Liên đã có 36 homestay phục vụ du khách. Ông Khổng Hồng Minh, Phó Chủ tịch UBND xã Hữu Liên cho biết: Trước đây, kinh tế của người dân Hữu Liên phụ thuộc chủ yếu sản xuất nông nghiệp, đặc biệt ở các thôn vùng sâu vùng xa, đời sống của bà con còn rất nhiều khó khăn. Song nhờ tận dụng thế mạnh về cảnh quan và phát huy giá trị nét văn hóa đặc sắc của bà con các dân tộc, trên địa bàn xã đã hình thành nhiều sản phẩm du lịch hấp dẫn thu hút du khách như: các sản phẩm từ thổ cẩm, thảo dược, rượu địa phương, ẩm thực truyền thống... Nhờ có du lịch, người dân có việc làm tại chỗ, nâng cao thu nhập, nhiều hộ dân thoát nghèo từ làm DLCĐ. Từ đầu năm đến nay, làng DLCĐ Hữu Liên đã đón trên 42 nghìn lượt khách, doanh thu từ du lịch ước đạt trên 15,3 tỷ đồng. Thu nhập bình quân đầu người năm 2025 ước đạt 42 triệu đồng, tỷ lệ hộ nghèo giảm còn 4,2%.

Ngoài làng DLCĐ Hữu Liên và Quỳnh Sơn, trên địa bàn tỉnh còn có 4 làng DLCĐ khác được UBND tỉnh công nhận là: làng DLCĐ xã Yên Thịnh cũ (nay thuộc xã Hữu Liên); làng DLCĐ xã Vũ Lăng; làng DLCĐ xã Mông Ân (huyện Bình Gia cũ) nay là xã Bình Gia; làng DLCĐ xã Chiến Thắng (huyện Bắc Sơn cũ) nay là xã Vũ Lễ. Trong đó, nhiều điểm sau khi được đầu tư, đưa vào khai thác đã phát huy hiệu quả. Khi người dân làm du lịch bằng chính bản sắc văn hóa của mình, họ không chỉ giữ được truyền thống mà còn mở cánh cửa thoát nghèo bền vững.

Tiêu biểu, năm 2025, điểm DLCĐ Hữu Liên và Yên Thịnh vinh dự nhận Giải thưởng Du lịch ASEAN, lần lượt ở hạng mục Làng DLCĐ (Hữu Liên) và Cụm homestay (Yên Thịnh); đặc biệt Làng văn hóa DLCĐ Quỳnh Sơn (xã Bắc Sơn) được Tổ chức Du lịch Thế giới Liên hợp quốc (UN Tourism) công nhận là Làng du lịch tốt nhất năm 2025. Những kết quả trên khẳng định vai trò tích cực của DLCĐ trong việc bảo vệ cảnh quan, đa dạng sinh học và gìn giữ bản sắc văn hóa địa phương; đồng thời góp phần xây dựng, quảng bá thương hiệu DLCĐ Lạng Sơn, từng bước đưa hình ảnh du lịch của tỉnh vươn tầm khu vực và quốc tế.

Thúc đẩy phát triển bền vững

Để đạt được những kết quả trên, thời gian qua, ngành du lịch tỉnh đã tiến hành triển khai và phát huy hiệu quả công tác hỗ trợ xây dựng kết cấu hạ tầng, cơ sở vật chất kỹ thuật tại các điểm du lịch; tổ chức các lớp tập huấn cho các hộ gia đình tham gia kinh doanh DLCĐ; hỗ trợ 12 bộ công cụ dụng cụ để chuẩn hóa dịch vụ ăn uống; hỗ trợ xây dựng mô hình dịch vụ trải nghiệm cho du khách… Qua đó, từng bước chuẩn hóa các hoạt động đón khách, nghỉ dưỡng tại các làng DLCĐ.

Từ năm 2023 đến nay, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VHTT&DL) đã phối hợp với các địa phương tuyên truyền, vận động các hộ dân tại các điểm du lịch cộng đồng đăng ký tham gia thực hiện mô hình nhà dân có phòng cho thuê đạt tiêu chuẩn ASEAN; tiến hành nâng cao chất lượng nguồn nhân lực du lịch, xây dựng hệ thống biển chỉ dẫn, xây dựng các cơ sở hạ tầng... Qua đó, đã có hàng chục tỷ đồng được huy động từ ngân sách nhà nước và nguồn lực xã hội hóa để xây dựng các công trình phục vụ phát triển du lịch tại các điểm DLCĐ.

Đặc biệt, Sở VHTT&DL đã phối hợp tổ chức được trên 10 lớp tập huấn cho các hộ dân tại các điểm du lịch cộng đồng về hướng dẫn thực hiện các tiêu chí của du lịch ASEAN như về nhà ở, về vệ sinh an toàn thực phẩm, về ứng xử trong giao tiếp, về công tác buồng, bàn, lễ tân.... Các hộ dân cũng được đi học tập kinh nghiệm tại các điểm CLCĐ đạt tiêu chuẩn tại một số tỉnh bạn...

Đáng chú ý, để tiếp tục khẳng định thương hiệu trong phát triển DLCĐ, ngày 15/7/2025, HĐND tỉnh đã ban hành Nghị quyết số 19 Ban hành quy định một số chính sách hỗ trợ phát triển DLCĐ trên địa bàn tỉnh Lạng Sơn và phát huy giá trị công viên địa chất toàn cầu UNESCO Lạng Sơn giai đoạn 2025 - 2030.

Ông Lưu Bá Mạc, Phó Giám đốc Sở VHTT&DL cho biết: “Ngay sau khi Nghị quyết 19 được ban hành, chúng tôi đã có công văn xin ý kiến liên ngành, các địa phương, doanh nghiệp và hộ kinh doanh trên địa bàn tỉnh và xây dựng hướng dẫn liên ngành triển khai nghị quyết. Điều này thể hiện sự quyết tâm trong việc đưa nghị quyết vào cuộc sống một cách nhanh chóng và hiệu quả nhất”.

Phát triển DLCĐ là mô hình phù hợp với điều kiện tự nhiên và tài nguyên du lịch của tỉnh. Đây cũng là hướng đi góp phần bảo vệ, phát huy di sản văn hóa dân tộc, tạo nguồn lực phát triển kinh tế, nâng cao chất lượng cuộc sống cho người dân, đặc biệt đối với bà con vùng đồng bào dân tộc thiểu số miền núi, vùng sâu, vùng xa, biên giới.

Tuyết Mai