Dự thảo Luật Thương mại điện tử: Doanh nghiệp lo ngại nguy cơ cản trở sáng tạo

Sau quá trình lấy ý kiến sâu rộng từ các hiệp hội, doanh nghiệp và tổ chức hội thảo tham vấn vào ngày 5/9/2025, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) đã chính thức gửi văn bản góp ý đến Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội về dự thảo Luật Thương mại điện tử.

Cần thiết kế quy định phù hợp với từng mô hình kinh doanh

Theo VCCI, dự thảo dường như được xây dựng chủ yếu cho mô hình doanh nghiệp bán hàng cho người tiêu dùng (B2C), trong khi thực tế còn vô số mô hình khác như B2B (doanh nghiệp với doanh nghiệp), C2C (người tiêu dùng với người tiêu dùng), mạng xã hội tích hợp thương mại, hay các nền tảng đa dịch vụ.

Các doanh nghiệp cho rằng, định nghĩa về “nền tảng thương mại điện tử trung gian” và “mạng xã hội có hoạt động thương mại điện tử” tại Điều 3 còn chồng chéo, dễ khiến mạng xã hội bị áp các nghĩa vụ không phù hợp.

VCCI đề nghị làm rõ: nền tảng trung gian là nơi có mục đích chính là mua bán, tham gia trực tiếp vào quy trình đặt hàng, thanh toán và nhận hoa hồng. Trong khi đó, mạng xã hội có vai trò chính là kết nối, chia sẻ thông tin, chỉ tích hợp một vài tính năng thương mại.

Từ đó, các nghĩa vụ của mạng xã hội (Điều 17) cần linh hoạt hơn. Việc yêu cầu mạng xã hội phải xác thực điện tử danh tính người bán là không cần thiết vì họ đã xác thực qua số điện thoại theo quy định khác. Các nghĩa vụ về lưu trữ hợp đồng, xử lý đơn hàng chỉ nên áp dụng khi mạng xã hội trực tiếp cung cấp các tính năng này.

Đối với các nền tảng C2C như các trang rao vặt online, nơi cá nhân bán lại đồ dùng cá nhân không nhằm mục đích kinh doanh, VCCI cho rằng việc yêu cầu đăng ký hoạt động như một sàn giao dịch lớn là không hợp lý. Các nền tảng này chỉ đóng vai trò kênh đăng tin, không can thiệp vào giao dịch, nên rủi ro thấp.

Theo VCCI, dự thảo Luật Thương mại điện tử chưa tính đến sự đa dạng của các mô hình kinh doanh, có nguy cơ tạo rào cản cho startup.

Tương tự, việc yêu cầu người bán cá nhân (ví dụ một sinh viên thanh lý đồ cũ) phải xác thực điện tử hay cung cấp đầy đủ thông tin theo nhãn hàng hóa là quá mức cần thiết và gây phức tạp không đáng có. VCCI kiến nghị bỏ thủ tục đăng ký với các nền tảng trung gian không có chức năng đặt hàng trực tuyến và giảm nhẹ trách nhiệm cho người bán không chuyên.

Một lo ngại lớn khác là việc dự thảo có phạm vi điều chỉnh quá rộng, bao trùm cả các lĩnh vực đã có luật chuyên ngành như tài chính, ngân hàng, bảo hiểm, nội dung số, truyền hình. Cách tiếp cận này có thể gây xung đột, chồng chéo trong quản lý, buộc doanh nghiệp phải tuân thủ hai hệ thống pháp luật cùng lúc.

Do vậy, VCCI đề nghị giữ lại quy định loại trừ các lĩnh vực đã được pháp luật chuyên ngành điều chỉnh, tương tự như Nghị định 52 và 85 trước đây.

Bảo đảm môi trường cạnh tranh và cơ hội cho startup

Cộng đồng doanh nghiệp lo ngại một số quy định trong dự thảo có thể vô tình tạo ra rào cản gia nhập thị trường, đặc biệt với các doanh nghiệp nhỏ và startup.

Điều 13 yêu cầu tất cả các nền tảng thương mại điện tử trung gian phải xin cấp phép trước khi hoạt động. Quy định này bị xem là "đánh đồng" và quá khắt khe với các startup đang trong giai đoạn thử nghiệm thị trường. VCCI đề xuất một cơ chế linh hoạt hơn: chỉ yêu cầu thủ tục thông báo với các nền tảng nhỏ và chỉ áp dụng cấp phép khi họ đạt đến một ngưỡng quy mô nhất định.

Yêu cầu xác thực điện tử danh tính của mọi người bán ngay từ đầu (Điều 20) cũng bị cho là không cần thiết. VCCI kiến nghị chỉ nên áp dụng yêu cầu này khi người bán đạt đến ngưỡng thu nhập chịu thuế, nhằm tạo điều kiện cho các cá nhân mới tham gia thị trường.

VCCI ghi nhận quy định tại Điều 16 về việc nền tảng lớn không được ép người dùng sử dụng một dịch vụ logistics hay thanh toán duy nhất. Tuy nhiên, để bảo đảm tính cạnh tranh thực chất, VCCI đề nghị sửa đổi theo hướng: các nền tảng lớn phải công bố điều kiện tham gia minh bạch, không phân biệt đối xử để mọi nhà cung cấp dịch vụ đủ tiêu chuẩn đều có thể tham gia và người dùng có quyền tự do lựa chọn.

Ngoài ra, VCCI đưa ra một số kiến nghị quan trọng khác. Về hoạt động livestream, VCCI cho biết, định nghĩa "livestream bán hàng" quá rộng, bao gồm cả hoạt động giới thiệu, quảng cáo đơn thuần. VCCI đề nghị thu hẹp định nghĩa, chỉ tập trung vào các phiên livestream có tích hợp chức năng đặt hàng trực tuyến – nơi có rủi ro cao hơn. Bên cạnh đó, yêu cầu nền tảng "kiểm soát theo thời gian thực" là bất khả thi về mặt công nghệ, nên được thay bằng trách nhiệm "xử lý kịp thời khi có báo cáo vi phạm".

Cũng theo VCCI, yêu cầu mọi nền tảng nước ngoài phải thành lập pháp nhân tại Việt Nam (Điều 27) là không cần thiết. VCCI kiến nghị chỉ áp dụng quy định này với các nền tảng có chức năng đặt hàng, thanh toán trực tiếp. Với các nền tảng chỉ đăng tin, chỉ cần yêu cầu chỉ định một đầu mối liên hệ tại Việt Nam.

Về thời hạn lưu trữ dữ liệu, dự thảo yêu cầu doanh nghiệp lưu trữ dữ liệu giao dịch, video livestream... từ 1 đến 3 năm. Doanh nghiệp phản ánh rằng điều này tạo ra gánh nặng chi phí khổng lồ, trong khi các giao dịch thương mại điện tử thường có giá trị nhỏ và vòng đời ngắn. VCCI đề xuất giải pháp cân bằng: cho phép lưu trữ trong thời gian ngắn hơn và cung cấp công cụ để người dùng có thể tự tải về dữ liệu của mình nếu có nhu cầu lưu trữ lâu dài.

VCCI hi vọng, những góp ý của cộng đồng doanh nghiệp sẽ được cơ quan soạn thảo xem xét, điều chỉnh để dự thảo Luật Thương mại điện tử khi được ban hành sẽ thực sự là một cú hích cho nền kinh tế số, khuyến khích sự đổi mới sáng tạo, đồng thời vẫn bảo vệ hiệu quả quyền lợi người tiêu dùng.

Nguyệt Minh