Dự thảo Luật Thương mại điện tử: làm sao quản lý sàn xuyên biên giới?

Thị trường màu mỡ, thách thức song hành

Trong hơn một thập kỷ qua, thương mại điện tử đã trở thành động lực quan trọng thúc đẩy tăng trưởng kinh tế Việt Nam. Theo thống kê, cuối năm 2024 quy mô thị trường thương mại điện tử Việt Nam đến ước đạt trên 25 tỷ USD, với tốc độ tăng trưởng ấn tượng từ 18 - 25% mỗi năm. Việt Nam hiện nằm trong nhóm quốc gia có tốc độ phát triển thương mại điện tử nhanh nhất khu vực. Các hoạt động như mua bán trực tuyến, thanh toán số, logistics và dịch vụ số ngày càng thâm nhập sâu vào đời sống, thay đổi cách thức kinh doanh và tiêu dùng.

Tuy nhiên, theo Tổng thư ký Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) Đậu Anh Tuấn, sự phát triển nhanh chóng này cũng đặt ra nhiều thách thức trong lĩnh vực thương mại điện tử, nổi bật là vấn đề bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, quản lý hoạt động livetreams bán hàng, tình trạng hàng giả hàng nhái… Vì vậy, trước thực tế này, đòi hỏi một khung pháp lý toàn diện và việc xây dựng một văn bản pháp luật cấp luật trong lĩnh vực thương mại điện tử là cần thiết, nhằm tạo ra khung khổ pháp lý toàn diện, đồng bộ và khả thi.

Việt Nam hiện nằm trong nhóm quốc gia có tốc độ phát triển thương mại điện tử nhanh nhất khu vực, tuy nhiên cũng đặt ra nhiều thách thức…

Ông Đậu Anh Tuấn nêu rõ: Hiện nay, hệ sinh thái thương mại điện tử tại Việt Nam rất đa dạng và phức tạp: từ các nền tảng công nghệ lớn, thương hiệu uy tín, đến hàng trăm nghìn hộ kinh doanh nhỏ lẻ; từ doanh nghiệp logistics, thanh toán đến các hình thức mới như livestream bán hàng, tiếp thị liên kết. Vì thế, từ góc độ của cộng đồng doanh nghiệp, VCCI cho rằng, chính sách cần được thiết kế hài hòa giữa mục tiêu quản lý nhà nước, bảo vệ người tiêu dùng, tạo thuận lợi cho doanh nghiệp, đồng thời thúc đẩy đổi mới sáng tạo và phát triển bền vững của cả hệ sinh thái.

Luật Thương mại điện tử được xây dựng với những mục tiêu trọng tâm như: mục tiêu cao nhất là bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng; Tăng cường quản lý thuế, chống thất thu trong hoạt động thương mại điện tử; Ngăn chặn tình trạng hàng giả, hàng nhái trên môi trường trực tuyến và tạo khung khổ pháp lý và cơ chế thuận lợi để thương mại điện tử tiếp tục phát triển, trở thành động lực chính của nền kinh tế số.

Chưa bình đẳng giữa sàn "nội" và "ngoại"

Trong hội thảo, các ý kiến từ doanh nghiệp và chuyên gia cho thấy một số quy định trong dự thảo vẫn còn gây băn khoăn.

Bà Trần Hoài Ly, đại diện Công ty Chợ Tốt, cho rằng dự thảo đang đặt ra quá nhiều trách nhiệm cho các sàn thương mại điện tử. Cụ thể, đối với sàn C2C (cá nhân với cá nhân) như Chợ Tốt, việc yêu cầu người bán cá nhân phải định danh, xác thực điện tử hay cung cấp giấy tờ liên quan đến hàng hóa sẽ rất khó khả thi. Bà Ly lấy ví dụ một người muốn bán lại chiếc điện thoại đã qua sử dụng sẽ không thể cung cấp đầy đủ giấy tờ theo quy định. Bà đặt câu hỏi về phạm vi điều chỉnh của dự thảo đối với những đối tượng không kinh doanh chuyên nghiệp, mà chỉ đơn thuần thanh lý tài sản tiêu dùng. Việc áp đặt quá nhiều nghĩa vụ sẽ gây khó khăn cho những tiểu thương, người bán hàng cá nhân trên các sàn. Bà kiến nghị cơ quan nhà nước cần xem xét giảm bớt các trách nhiệm không cần thiết cho sàn, và cần có sự chung tay của nhiều cơ quan khác để bảo vệ người tiêu dùng.

Ông Phan Mạnh Hà, Giám đốc Đối ngoại Shopee Việt Nam, bày tỏ sự đồng tình với mục tiêu của luật là quản lý thị trường thương mại điện tử lành mạnh hơn. Tuy nhiên, ông nêu ra khó khăn lớn nhất là việc tạo ra một sân chơi bình đẳng giữa các doanh nghiệp hoạt động hợp pháp tại Việt Nam và các sàn thương mại điện tử xuyên biên giới. Ông Hà cho rằng luật hiện hành chưa làm tốt điều đó, dẫn đến nghĩa vụ tuân thủ của các doanh nghiệp trong nước nặng hơn rất nhiều.

Ông Hà đề xuất luật cần tạo ra một môi trường cạnh tranh công bằng, tránh tình trạng "bảo hộ ngược", tức là vô tình tạo điều kiện thuận lợi hơn cho các doanh nghiệp không hiện diện tại Việt Nam. "Người làm thật, tuân thủ pháp luật thì chịu nhiều nghĩa vụ, còn người ở ngoài biên giới thì không", ông Hà nhấn mạnh. Để giải quyết vấn đề hàng giả, hàng nhái trên môi trường TMĐT, ông Hà hoàn toàn ủng hộ việc luật bắt buộc định danh nhà bán hàng. Ông cho biết Shopee có thể cung cấp thông tin cho cơ quan quản lý trong 24 giờ khi được yêu cầu, nhưng các sàn xuyên biên giới lại không phải thực hiện nghĩa vụ này.

Ở góc độ chuyên gia, luật sư Trần Mạnh Hùng, Công ty Luật Baker & McKenzie cho rằng một số quy định trong dự thảo còn quá rộng, dễ tạo gánh nặng cho doanh nghiệp trong và ngoài nước. Đồng thời, lưu ý việc yêu cầu doanh nghiệp nước ngoài tham gia thương mại điện tử tại Việt Nam phải thành lập pháp nhân hoặc có đại diện thường trú có thể gây khó khăn, đi ngược xu hướng cải cách thủ tục hành chính và cam kết quốc tế. "Ngoài ra, cần phân loại rõ các mô hình kinh doanh mới như mạng xã hội tích hợp bán hàng, livestream thương mại hay tiếp thị liên kết để có quy định phù hợp, tránh áp dụng cơ chế quản lý truyền thống cho những loại hình đặc thù", ông Hùng nêu rõ.

Kim Oanh