Đưa di sản vào đời sống, hướng tới bảo tàng điện ảnh Việt Nam

Viện Phim Việt Nam tổ chức chiếu phim chào mừng kỷ niệm 81 năm Ngày thành lập Quân đội nhân dân Việt Nam (22/12/1944-22/12/2025). (Ảnh VFI)

Trong đời sống văn hóa nghệ thuật, có những đơn vị không đứng ở trung tâm của ánh đèn sân khấu, nhưng lại giữ vai trò cốt lõi đối với ký ức và căn cước tinh thần của một dân tộc. Viện Phim Việt Nam là một nơi như thế với năm 2025 có nhiều hoạt động được giới chuyên môn ghi nhận thành công, không chỉ về quy mô mà còn bởi chiều sâu chiến lược và tầm vóc văn hóa mà các hoạt động đó mang lại.

Đây là nơi lưu chiểu, lưu trữ, bảo quản kho tư liệu điện ảnh đồ sộ của quốc gia, trong đó có hàng nghìn phim truyện, phim tài liệu, phim khoa học, phim thời sự mang dấu ấn lịch sử đặc biệt.

Cùng những giá trị ấy là áp lực bảo tồn, số hóa, phổ biến và hội nhập trong bối cảnh công nghệ thay đổi nhanh chóng, yêu cầu của công chúng ngày càng cao, và điện ảnh trở thành một kênh quan trọng của ngoại giao văn hóa.

Một sự kiện tuần phim do Viện Phim Việt Nam tổ chức tại rạp Ngọc Khánh, Hà Nội. (Ảnh VFI)

Tuy nhiên, hai năm qua, nhất là năm 2025, có thể thấy rõ sự chuyển biến mạnh mẽ của Viện Phim Việt Nam khi đã bước qua giai đoạn “giữ gìn thụ động” để tiến tới bảo tồn chủ động và lan tỏa có chiến lược.

Đa dạng hình thức tiếp cận khán giả

2025 là năm có nhiều sự kiện chính trị-lịch sử với các ngày lễ trọng đại của dân tộc. Mở đầu là đợt kỷ niệm 50 năm Ngày giải phóng miền nam, thống nhất đất nước mang ý nghĩa đặc biệt. Trong chuỗi hoạt động kỷ niệm trên phạm vi cả nước dịp này, Viện Phim Việt Nam đã để lại dấu ấn đậm nét bằng các chương trình quy mô lớn, được tổ chức bài bản, có chiều sâu nội dung và sức lan tỏa rộng rãi.

Tiêu biểu là chương trình triển lãm và chiếu phim “Âm vang Đại thắng mùa Xuân 1975 trong điện ảnh”, phối hợp Sở Văn hóa và Thể thao Thành phố Hồ Chí Minh tổ chức tại phố đi bộ Nguyễn Huệ. Hơn 300 bức ảnh điện ảnh được tuyển chọn từ kho tư liệu của Viện đã tái hiện những khoảnh khắc lịch sử từ Tổng tiến công Tết Mậu Thân 1968 đến Chiến dịch Hồ Chí Minh 1975, đồng thời phản ánh diện mạo Sài Gòn-Thành phố Hồ Chí Minh trước và sau ngày đất nước thống nhất qua lăng kính điện ảnh.

Hàng chục nghìn lượt công chúng đã đến với triển lãm, một con số không chỉ nói lên sức hút của sự kiện, mà còn cho thấy nhu cầu tiếp cận ký ức lịch sử qua điện ảnh vẫn luôn sống động trong đời sống đương đại.

Chương trình triển lãm và chiếu phim “Âm vang Đại thắng mùa Xuân 1975 trong điện ảnh” tại phố đi bộ Nguyễn Huệ, thành phố Hồ Chí Minh. (Ảnh VFI)

Song song đó là các buổi chiếu phim cộng đồng, giao lưu đoàn làm phim, giới thiệu những tác phẩm kinh điển của điện ảnh cách mạng như: Cánh đồng hoang, Chiến thắng của Việt Nam, Thành phố lúc rạng đông, Địa đạo: Mặt trời trong bóng tối…Không đơn thuần là trình chiếu tác phẩm điện ảnh, các buổi trình chiếu đã thật sự trở thành cuộc gặp gỡ giữa lịch sử và hiện tại, giữa ký ức và thế hệ trẻ.

Ngoài chuỗi sự kiện trọng điểm này, trong năm 2025, Viện Phim Việt Nam còn tổ chức 45 buổi chiếu phim phục vụ các ngày lễ lớn của đất nước; cung cấp 71 bộ phim cho các cơ quan, tổ chức trong nước và quốc tế phục vụ nhiệm vụ chính trị, đối ngoại và quảng bá văn hóa.

Một trong những dấu ấn nổi bật là việc đưa phim chiến tranh cách mạng trở lại vị trí trung tâm của đời sống điện ảnh, không phải như những di sản để bảo tồn, trưng bày mà như một di sản sống động.

Tại Liên hoan phim châu Á Đà Nẵng lần thứ ba (DANAFF III), Viện Phim Việt Nam đã xuất kho 22 bộ phim truyện về lực lượng vũ trang và chiến tranh cách mạng, tổ chức 44 buổi chiếu miễn phí cùng 16 buổi giao lưu với nghệ sĩ, đoàn làm phim, thu hút hàng nghìn lượt khán giả.

Viện Phim Việt Nam tổ chức triển lãm “Chân dung chiến sĩ Quân đội nhân dân Việt Nam trong tác phẩm điện ảnh” tại Trường Sĩ quan chính trị và Trường đại học Văn hóa Nghệ thuật Quân đội, Hà Nội. (Ảnh VFI)

Đặc biệt, Hội thảo “Dấu ấn phim chiến tranh của Việt Nam từ sau ngày thống nhất đất nước (1975-2025)” do Viện phối hợp tổ chức đã tạo nên một diễn đàn khoa học-nghề nghiệp có chiều sâu.

Tham luận của Viện trưởng Lê Thị Hà được đánh giá cao bởi cách tiếp cận toàn diện, kết nối giá trị lịch sử-nghệ thuật của phim chiến tranh với yêu cầu quảng bá hình ảnh Việt Nam trong bối cảnh hội nhập.

Theo Viện trưởng Lê Thị Hà, phim chiến tranh không chỉ phản ánh quá khứ, mà còn góp phần hàn gắn vết thương chiến tranh, nuôi dưỡng tinh thần nhân văn và khẳng định bản lĩnh văn hóa của dân tộc Việt Nam.

Lan tỏa điện ảnh Việt Nam ra thế giới

Trong những hoạt động hiệu quả của Viện Phim Việt Nam năm qua cần nhắc tới những bước tiến mạnh mẽ trong hợp tác quốc tế và ngoại giao văn hóa. Viện đã phối hợp các đơn vị liên quan giới thiệu các phim lưu trữ của điện ảnh nước ta tại các sự kiện ở nước ngoài: Tuần phim Việt Nam ở Hy Lạp và Mùa phim Việt Nam tại Vương quốc Anh, Tuần phim ASEAN tại Canada và đặc biệt là Liên hoan phim ba châu lục tại Pháp - nơi Việt Nam được chọn là quốc gia trọng tâm nhân kỷ niệm 50 năm thiết lập quan hệ ngoại giao Việt Nam-Pháp.

Buổi trình chiếu các tác phẩm kinh điển của điện ảnh Việt Nam tại phố đi bộ Nguyễn Huệ, Thành phố Hồ Chí Minh thu hút đông các tầng lớp khán giả. (Ảnh VFI)

Tại đây, Viện Phim Việt Nam đã cung cấp 18 phim truyện (số lượng kỷ lục trong các sự kiện phim Việt Nam ở các nước), cho phép khán giả châu Âu lần đầu tiếp cận một cách hệ thống tiến trình phát triển của điện ảnh Việt Nam qua nhiều giai đoạn lịch sử.

Bên cạnh đó là các hoạt động kết nối với Quỹ Pathé và các đối tác điện ảnh tại Paris mở ra triển vọng hợp tác trong phục chế, trao đổi và xuất bản phim - những vấn đề then chốt của công cuộc bảo tồn di sản trong thời kỳ số hóa.

Một sự kiện thu hút quan tâm của dư luận trong nước và quốc tế là việc đạo diễn người Thụy Điển Bo Öhlén đã trao bộ phim Victory Vietnam tặng Viện Phim Việt Nam thông qua Đại sứ quán Thụy Điển tại Việt Nam. Bộ phim được đạo diễn tìm thấy trong tệp dữ liệu tại Thư viện Hoàng gia Thụy Điển sau nửa thế kỷ bởi phim khi hoàn thành chỉ có bản duy nhất đã bị thất lạc.

Tại lễ trao tặng phim, đạo diễn Bo Öhlén cho biết: “Ngày 30/4/1975 là một ngày đầy ý nghĩa của Việt Nam nhưng cũng là một ngày đặc biệt quan trọng đối với hàng chục nghìn thanh niên Thụy Điển, những người đã dành hơn một thập kỷ để ủng hộ cuộc đấu tranh của nhân dân Việt Nam. Đây là sự tri ân từ trái tim tôi dành cho nhân dân Việt Nam và cuộc đấu tranh giành độc lập của các bạn, cũng như sự ủng hộ từ cộng đồng quốc tế”.

Viện trưởng Viện Phim Việt Nam Lê Thị Hà và đại diện Đại sứ quán Thụy Điển tại lễ trao tặng bộ phim Victory Vietnam ở Hà Nội. (Ảnh VFI)

Ngay sau khi tiếp nhận bộ phim, Viện Phim Việt Nam đã phối hợp Đại sứ quán Thụy Điển tại Việt Nam dịch phim sang tiếng Việt và gửi hồ sơ đến Cục Điện ảnh đề nghị cấp giấy phép phân loại phim để kịp thời chiếu, phổ biến vào dịp kỷ niệm 50 năm Ngày giải phóng miền nam, thống nhất đất nước.

Phim cũng được trình chiếu trên các kênh VTV, tại phố đi bộ Nguyễn Huệ (Thành phố Hồ Chí Minh), các nền tảng mạng xã hội của các báo, đài và tại rạp chiếu phim Ngọc Khánh... được 30 triệu lượt khán giả Việt Nam và bạn bè quốc tế đón xem với sự xúc động và tình cảm yêu mến, trở thành một hoạt động quan trọng và ý nghĩa trong chương trình kỷ niệm 50 năm Ngày giải phóng miền nam, thống nhất đất nước.

Khát vọng về một bảo tàng điện ảnh

Nhìn lại năm 2025, Viện Phim Việt Nam đã hoàn thành đúng tiến độ, bảo đảm chất lượng cao những nhiệm vụ cam kết với lãnh đạo Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, đồng thời chủ động triển khai hiệu quả nhiều nhiệm vụ thường xuyên và đột xuất.

Điều đáng ghi nhận là cách Viện đang thay đổi vị thế của mình, từ một đơn vị thường được hiểu chỉ là nơi lưu giữ, bảo quản, đã dần trở thành một chủ thể văn hóa tích cực, biết kể câu chuyện của điện ảnh Việt Nam bằng ngôn ngữ đương đại, có khả năng đối thoại với điện ảnh các nước và quốc tế.

Gắn cùng sự chuyển đổi ngoạn mục đó có phần đóng góp quan trọng của tập thể lãnh đạo Viện Phim Việt Nam với vai trò của Viện trưởng Lê Thị Hà, từng bước đưa các hoạt động của đơn vị hòa với đời sống điện ảnh trong nước và quốc tế trong bối cảnh chuyển đổi số một cách kiên định, bền bỉ mà ở đó, công tác lưu trữ, bảo quản, phục chế, phổ biến phim là nền tảng của mọi thành công.

Lãnh đạo Viện Phim Việt Nam và các cộng tác viên đặc biệt của Viện tại lễ khai mạc đợt chiếu phim miễn phí nhân kỷ niệm 81 năm Ngày thành lập Quân đội nhân dân Việt Nam (22/12/2025). (Ảnh VFI)

Từ nền tảng hiện có, Viện Phim Việt Nam đang ấp ủ tầm nhìn dài hạn, hướng tới xây dựng Bảo tàng điện ảnh Việt Nam - nơi kho tư liệu phim quý giá không chỉ được bảo quản, mà còn được trưng bày, giới thiệu, giáo dục và kết nối với công chúng.

Đó cũng là khát vọng, mong muốn của tập thể Viện Phim Việt Nam như Viện trưởng Lê Thị Hà chia sẻ: “Nếu được Chính phủ và Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch tin cậy giao trọng trách, với tầm vóc và sự phát triển của Viện Phim Việt Nam hôm nay, chúng tôi tin có thể thực hiện tốt nhiệm vụ ấy”.

Năm 2025 đang dần khép lại, nhưng hành trình của Viện Phim Việt Nam với những con người tâm huyết cùng điện ảnh nước nhà vẫn đang tiếp tục, lặng lẽ mà bền bỉ, gìn giữ ký ức điện ảnh của dân tộc và mở ra những cánh cửa mới để di sản ấy sống cùng hiện tại, đối thoại với thế giới và bước vào tương lai.

TRIỆU PHONG