Đưa khoản lỗ hơn 44.700 tỷ đồng vào chi phí tính giá điện: Cần minh bạch và có lộ trình hợp lý

Công nhân kiểm tra vận hành Trạm 220kV. Nguồn: EVNHCMC

Đây là con số rất lớn, không chỉ phản ánh áp lực tài chính của doanh nghiệp ngành điện mà còn tác động trực tiếp đến từng hộ gia đình, từng cơ sở sản xuất, cũng như cả nền kinh tế. Vì thế, vấn đề này cần được xem xét từ nhiều góc độ, với sự cân nhắc thấu đáo và giải pháp hài hòa.

Trong hai năm 2022 - 2023, EVN liên tục đối mặt với biến động lớn từ giá than, khí, dầu và tỷ giá ngoại tệ. Chỉ riêng việc tăng giá nhiên liệu đầu vào đã khiến chi phí sản xuất điện tăng vọt, trong khi giá bán lẻ điện bình quân không điều chỉnh kịp thời.

Báo cáo của EVN cho biết, tổng lỗ lũy kế đến hết năm 2023 lên tới hơn 50.000 tỷ đồng và sau một số giải pháp cân đối, vẫn còn tồn tại khoản lỗ hơn 44.700 tỷ đồng. Nếu không được xử lý, EVN cảnh báo sẽ khó duy trì khả năng tài chính để tiếp tục đầu tư, sửa chữa, nâng cấp hệ thống điện, từ đó có thể ảnh hưởng đến an ninh năng lượng quốc gia.

Đại diện Cục Điện lực (Bộ Công Thương) khẳng định: Việc xử lý khoản lỗ này được dựa trên cơ sở pháp lý của Luật Điện lực 2024 và dự thảo sửa đổi, bổ sung Nghị định số 72/2023/NĐ-CP ngày 19/9/2023 của Chính phủ về cơ chế điều chỉnh mức giá bán lẻ điện bình quân. Giá điện phải phản ánh đúng, đủ chi phí sản xuất hợp lý và hợp lệ, bao gồm cả biến động tỷ giá.

Ông Hồ Sỹ Quang, Phó Trưởng phòng Quản lý giá điện (Cục Điện lực, Bộ Công Thương) nhấn mạnh: “Phân bổ khoản lỗ sẽ không thực hiện một lần, mà phải có lộ trình hợp lý. Mục tiêu là tránh gây sốc giá, đồng thời vẫn bảo đảm ổn định kinh tế vĩ mô và đời sống người dân.”

Ông Quang cũng cho biết: Toàn bộ số lỗ trước khi tính vào giá điện sẽ phải được kiểm toán, thẩm định. Việc phân bổ sẽ giãn dần qua nhiều năm, tránh tạo gánh nặng đột ngột. Điều này cho thấy, Bộ Công Thương đã nhận thức rõ tính nhạy cảm xã hội của vấn đề và chủ trương xử lý theo hướng cân bằng lợi ích Nhà nước, doanh nghiệp và người dân.

Tuy vậy, nhiều chuyên gia cho rằng cần phải thận trọng. TS. Nguyễn Minh Phong – chuyên gia kinh tế đặt vấn đề: “Người dân có quyền biết rõ khoản tăng giá điện sẽ là bao nhiêu, trong thời gian bao lâu và khi nào thì giá điện có thể hạ trở lại. Minh bạch thông tin là điều kiện then chốt để tạo sự đồng thuận xã hội”.

TS. Lê Xuân Nghĩa – nguyên Phó Chủ tịch Ủy ban Giám sát tài chính Quốc gia đề nghị cân nhắc dùng ngân sách hỗ trợ một phần, bởi đây là khoản lỗ mang tính chính sách.

Ở góc độ ngành năng lượng, chuyên gia Ngô Đức Lâm, nguyên Phó Viện trưởng Viện Năng lượng lưu ý công thức tính giá điện hiện nay đã bao gồm toàn bộ chi phí hệ thống. Nếu đưa thêm lỗ vào, cần minh bạch, công khai và có lộ trình giãn dần, tránh cú sốc cho nền kinh tế. Ông Lâm nhấn mạnh: niềm tin xã hội phụ thuộc nhiều vào việc EVN giải thích rõ ràng, thuyết phục.

TS. Nguyễn Huy Hoạch, Thành viên Hội đồng khoa học của Hiệp hội Năng lượng Việt Nam cũng cho rằng có cơ sở để đánh giá khoản lỗ này. Ông Hoạch phân tích: Giá đầu vào của hệ thống điện hiện có nhiều mức khác nhau; trong đó, điện gió, điện mặt trời, điện LNG đều cao hơn giá bình quân. EVN còn phải thực hiện nhiệm vụ cung cấp điện cho vùng sâu, vùng xa, hải đảo. Nếu không xử lý, khả năng phát sinh nợ xấu và hạn chế tái đầu tư là rất lớn, gây rủi ro cho an ninh năng lượng quốc gia.

Tuy nhiên, dưới góc độ người tiêu dùng, TS. Hoạch nhấn mạnh khó có thể chấp nhận việc “EVN lỗ bao nhiêu thì bù bấy nhiêu”. Người dân mong muốn doanh nghiệp hoạt động hiệu quả, và quan trọng nhất là phải minh bạch. Theo ông Hoạch, các bộ ngành cần tách bạch đâu là khoản lỗ hợp lý để phân bổ, đồng thời công bố lộ trình phù hợp, hạn chế tối đa tác động đến khách hàng, nhất là nhóm dễ bị tổn thương.

Ông Hoạch cũng chỉ ra cơ cấu giá bán điện hiện còn bất hợp lý. Khối hộ gia đình đang phải trả cao hơn khối sản xuất, trong khi chính sách giữ giá thấp cho sản xuất lại chủ yếu mang lợi cho doanh nghiệp FDI – nhóm chiếm tới 70-80% kim ngạch xuất nhập khẩu. “Vì vậy, cần nghiên cứu lộ trình hợp lý để từng bước áp dụng cơ chế giá bán điện theo thị trường, đảm bảo vừa minh bạch, vừa hài hòa lợi ích của doanh nghiệp, người dân và nền kinh tế,” TS. Hoạch nhấn mạnh.

Ở góc nhìn khác, ông Nguyễn Quốc Thập - Chủ tịch Hội Dầu khí Việt Nam cho rằng, bản chất vấn đề nằm ở cơ chế. “EVN phải mua đầu vào theo giá thị trường nhưng bị khống chế giá bán ra, nên khoản lỗ này là lỗ do cơ chế chứ không phải lỗi của EVN. Nếu có sai phạm thì xử lý theo pháp luật, nhưng không thể vì nghi ngại mà trì hoãn. Điểm nghẽn là do chúng ta tạo ra và giờ chính chúng ta phải tháo gỡ.”

Người dân - những người trực tiếp trả tiền điện hàng tháng cũng có nhiều băn khoăn. Anh Phạm Văn Hải (xã Thanh Oai, Hà Nội) chia sẻ: “Gia đình tôi có 3 người, tháng nào cũng phải chi hơn một triệu đồng tiền điện. Nếu tăng thêm, chắc chắn sẽ ảnh hưởng đến sinh hoạt. Nhưng nếu thật sự cần thiết để đảm bảo cung ứng điện, thì tôi mong ngành điện minh bạch và có lộ trình rõ ràng.”

Ông Nguyễn Văn Hùng (phường Tây Hồ, Hà Nội) cũng cho rằng ngành điện cần tiết kiệm chi phí, cải tiến quản trị. “Người dân có thể chia sẻ một phần, nhưng phải được giải thích rõ vì sao lại có khoản lỗ lớn như vậy. Khi thấy minh bạch, dân mới đồng thuận,” anh nói. Những chia sẻ này phản ánh tâm lý chung: sẵn sàng chia sẻ, nhưng phải minh bạch và công bằng.

Điện năng là hàng hóa đặc biệt, mang tính thiết yếu với toàn xã hội. Việc điều chỉnh giá điện không chỉ liên quan đến chi phí đầu vào, mà còn ảnh hưởng đến lạm phát, sức cạnh tranh của doanh nghiệp, và đời sống hàng chục triệu hộ gia đình. Vì thế, điều dư luận quan tâm không chỉ là bao nhiêu tiền được đưa vào giá điện, mà quan trọng hơn là cách thức giải thích và thực hiện.

Theo các chuyên gia, để xử lý khoản lỗ 44.700 tỷ đồng một cách bền vững, cần phối hợp đồng bộ giữa nhà nước, EVN và xã hội. Ngân sách nhà nước có thể chia sẻ một phần. EVN phải tái cơ cấu chi phí, nâng cao hiệu quả vận hành, giảm chi tiêu không cần thiết. Các cơ quan quản lý cần công khai thông tin định kỳ, giải thích rõ cơ cấu giá và cam kết giảm khi điều kiện thuận lợi.

Quan trọng nhất, việc phân bổ cần thực hiện theo lộ trình dài hạn, giãn dần qua nhiều năm để tránh cú sốc cho nền kinh tế và đời sống người dân. Chỉ khi có sự phối hợp hài hòa như vậy, bài toán 44.700 tỷ đồng mới có thể được giải quyết một cách bền vững, vừa đảm bảo an ninh năng lượng, vừa duy trì niềm tin và sự đồng thuận xã hội.

Văn Giáp/Bnews/vnanet.vn