Đưa nghiên cứu khoa học vượt 'thung lũng chết' ra thị trường

Nguyên Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Trần Văn Tùng.

Hoàn cảnh ra đời mô hình "đưa nghiên cứu vào thực tiễn"

“Tôi không thể tồn tại ở một đơn vị sự nghiệp được. Tôi muốn được hoạt động như một doanh nghiệp để có cơ chế phù hợp.” Đó là chia sẻ đầy trăn trở của Giám đốc Trung tâm nghiên cứu dầu mỡ nhờn APP thuộc một viện nghiên cứu nhà nước. Mong muốn này xuất phát từ hai cơ sở, một là Nghị định 115/2005/NĐ-CP cho phép các tổ chức khoa học và công nghệ công lập tự chủ; hai là sản phẩm của trung tâm đang được thị trường đón nhận và rất cần được thương mại hóa.

Chính nhu cầu đó đã thôi thúc ông Trần Văn Tùng, khi ấy công tác tại Vụ Tổ chức Cán bộ, sau này là Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ đi tìm hiểu các mô hình tương tự trên thế giới. Qua nghiên cứu, ông tiếp cận khái niệm doanh nghiệp spinoff, một hình thức giúp đưa kết quả nghiên cứu khoa học vào ứng dụng thực tế.

Từ đây, Bộ Khoa học và Công nghệ đã tập hợp các nhà khoa học, lắng nghe nhu cầu thực tiễn và cùng các đơn vị chuyên môn xây dựng đề xuất trình Chính phủ. Kết quả là Nghị định 80/2007/NĐ-CP về hình thành và phát triển doanh nghiệp khoa học và công nghệ ra đời, mở đường cho mô hình “đưa nghiên cứu vào thực tiễn” tại Việt Nam.

Mô hình “vượt thung lũng chết” thành công

Giáo sư Vũ Thị Thu Hà trình bày tham luận tại Hội nghị Thượng đỉnh Liên minh Doanh nhân và Trí thức Khoa học - Công nghệ kỷ nguyên mới lần thứ nhất chiều ngày 5/12 tại Hà Nội.

Chia sẻ về mô hình thương mại hóa sản phẩm nghiên cứu của Phòng thí nghiệm trọng điểm quốc gia về Công nghệ lọc – hóa dầu (Keylab), GS Vũ Thị Thu Hà cho biết, điểm đặc thù của phòng thí nghiệm là hoạt động tự chủ “từ khi sinh ra” (năm 2003). Keylab vừa phải thực hiện đầy đủ nhiệm vụ của một đơn vị khoa học và công nghệ như công bố công trình, bài báo quốc tế, đăng ký bằng sáng chế, vừa phải tự chịu trách nhiệm hoàn toàn về tài chính.

“Chúng tôi phải hoàn thành nhiệm vụ chức năng, đạt mục tiêu nghiên cứu khoa học nhưng lại không hề có kinh phí hỗ trợ”, bà Hà chia sẻ.

Trong bối cảnh đó, Phòng thí nghiệm xác định một định hướng căn cơ là tiến hành nghiên cứu cơ bản định hướng ứng dụng song song với nghiên cứu ứng dụng, tức là đưa kết quả ra thực tiễn, ứng dụng thành công và thuyết phục được doanh nghiệp.

Theo GS Hà, để hoàn thiện một công nghệ từ nghiên cứu cơ bản đến ứng dụng ngoài thực tế phải trải qua nhiều giai đoạn, gồm nghiên cứu cơ bản, ứng dụng kết quả nghiên cứu, phát triển công nghệ, chế tạo mẫu thử nghiệm và phát triển hệ thống. Quá trình này đòi hỏi phải vượt qua “thung lũng chết”, nơi mà các kết quả vẫn chỉ nằm trong phòng thí nghiệm.

Vượt qua được thung lũng chết là đưa được công nghệ ra doanh nghiệp. Đây là giai đoạn cần đầu tư rất nhiều công sức và nguồn lực tài chính để biến kết quả nghiên cứu thành sản phẩm sản xuất và thương mại hóa, mang lại giá trị gia tăng cao.

“Mỗi công đoạn trong quá trình hoàn thiện công nghệ đều đòi hỏi sự tham gia của nhiều nguồn lực, từ nhà nước, tư nhân đến doanh nghiệp”, bà Hà nhấn mạnh.

Tuy nhiên, theo bà Hà, các nhà khoa học cũng cần sự linh hoạt ở giai đoạn này vì mỗi sản phẩm, mỗi công nghệ lại đòi hỏi một cách tiếp cận khác nhau.

“Có sản phẩm chúng tôi dừng lại ở bước nghiên cứu, có sáng chế rồi mới tìm nguồn đầu tư để tiếp tục ứng dụng. Có sản phẩm đi tiếp đến bước sản xuất nhưng sau đó đuối sức, không thể thương mại hóa vì cần quá nhiều tiền và nguồn lực, nên phải dừng lại để tìm doanh nghiệp đồng hành. Nhưng cũng có những sản phẩm chúng tôi quyết tâm theo đến cùng, tức là đưa đến giai đoạn thương mại hóa.

Để làm được điều đó, chúng tôi phải tự đầu tư, thậm chí vay nợ cá nhân vì ngân hàng không có cơ chế cho đơn vị sự nghiệp khoa học và công nghệ vay vốn. Với những trường hợp này, công nghệ tạo ra phải mang tính đổi mới sáng tạo rất cao, có giá trị gia tăng lớn và cần được đăng ký sở hữu trí tuệ”, bà Hà chia sẻ.

Định hình lại vị thế doanh nghiệp khoa học công nghệ

Đánh giá cao đóng góp của doanh nghiệp khoa học và công nghệ đối với sự phát triển kinh tế – xã hội, nguyên Thứ trưởng Trần Văn Tùng cho rằng, chính doanh nghiệp khoa học và công nghệ mới là chủ thể sáng tạo và cũng là nơi đặt ra các yêu cầu thực tiễn.

“Trong hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo, có một khái niệm mở là doanh nghiệp đặt bài cho các nhà khoa học, các nhà nghiên cứu và kết quả nghiên cứu sẽ quay trở lại phục vụ doanh nghiệp. Đây là con đường nhanh nhất và khôn ngoan nhất”, ông Tùng nhấn mạnh.

Đồng tình với quan điểm này, GS Vũ Thị Thu Hà cho rằng khoa học và công nghệ muốn đi vào thực tiễn thì phải có sự đầu tư nghiêm túc.

“Khi doanh nghiệp đặt bài cho nhà khoa học cần đi kèm với đầu tư và kinh phí để họ có điều kiện nghiên cứu”, bà Hà nói.

Nhìn tổng thể, hành trình đưa khoa học và công nghệ từ phòng thí nghiệm vào đời sống cho thấy đây không chỉ là câu chuyện của riêng các nhà khoa học, mà là trách nhiệm chung của nhà nước, doanh nghiệp và toàn bộ hệ sinh thái đổi mới sáng tạo. Những kinh nghiệm thực tiễn từ Keylab, cùng những trăn trở của các nhà nghiên cứu và các góc nhìn chính sách được chia sẻ cho thấy mô hình doanh nghiệp khoa học và công nghệ đang ngày càng khẳng định tính tất yếu trong quá trình thương mại hóa tri thức.

Khi khoa học được “đặt bài” đúng hướng, được đầu tư đủ mạnh và được hỗ trợ bởi cơ chế linh hoạt, các kết quả nghiên cứu sẽ không còn dừng lại trong “thung lũng chết”, mà có thể trở thành động lực tăng trưởng mới cho nền kinh tế. Đây cũng là con đường để Việt Nam xây dựng một nền khoa học – công nghệ hiện đại, thực chất và gắn với nhu cầu phát triển của đất nước trong giai đoạn mới.

Hiền Thảo