Đừng để 'nổi gió mới lo chằng mái' - Bài 1: Vùng cao cũng… ngập lụt
LTS: Người xưa từng đúc kết “Thủy, hỏa, đạo, tặc” là bốn tai họa lớn đối với cuộc sống con người, trong đó lũ lụt đứng hàng đầu. Những năm gần đây, thời tiết ngày càng diễn biến phức tạp, trái quy luật, gây ra thiệt hại về người và tài sản, ảnh hưởng lớn đến đời sống, sản xuất của Nhân dân. Bắc Ninh đã căn cứ sự chỉ đạo của Trung ương, tình hình thực tế, chủ động triển khai đồng bộ các biện pháp nhằm hạn chế thấp nhất thiệt hại với phương châm đừng để “nổi gió mới lo chằng mái”.
Bài 1: Vùng cao cũng… ngập lụt
Nếu trước đây lũ thường xảy ra ở vùng trũng thấp thì nay đã xuất hiện trên vùng cao với tần suất dày và sức tàn phá lớn. Sự thay đổi bất thường này khiến người dân miền núi, vùng cao đối mặt với nhiều rủi ro, bị thiệt hại nặng về tài sản, đe dọa an toàn tính mạng của Nhân dân.
Mưa lũ gây ngập ngầm An Bá, xã Sơn Động.
Ngổn ngang sau lũ
Trở lại xã Tuấn Đạo sau trận lũ vào tháng 8 vừa qua, nước trên các nhánh sông, suối đang rút dần nhưng khung cảnh vẫn ngổn ngang. Đây là một trong những địa phương chịu thiệt hại lớn do thiên tai với 147 hộ bị ngập úng, hàng trăm điểm sạt lở đất ảnh hưởng đến hạ tầng giao thông, an sinh xã hội. Con đường nhỏ dẫn vào thôn Tuấn An bị dòng lũ dữ cuốn phăng, chỉ còn trơ lại dải đất nhỏ ven khoảnh trồng keo. Bao công sức chuẩn bị mặt bằng, vật liệu để đổ bê tông của người dân giờ tan theo nước lũ. Đi trên các tuyến đường ở thôn khác cũng dễ nhận thấy những ngôi nhà chênh vênh bên sườn núi còn in ngấn nước; những tảng đá nặng hàng tấn, to hơn chiếc bàn lớn nằm ngổn ngang giữa đường.
Sau mưa lũ, hàng trăm tảng đá từ trên núi lăn xuống nằm ngổn ngang giữa đường thôn Tuấn An, xã Tuấn Đạo.
Theo chân cán bộ xã, chúng tôi đến thăm gia đình bà Hoàng Thị Quế, thôn Tuấn An, một trong những hộ bị thiệt hại do mưa lũ. Gương mặt mệt mỏi, bà Quế nói: “Bao năm nay, gia đình tôi chưa khi nào yên ổn. Trận lũ 2008 cuốn đi cả nhà cửa, tài sản, suýt mất cả tính mạng. Sau đó được Nhà nước hỗ trợ tái định cư, chúng tôi chuyển lên chân núi cao làm nhà, tưởng đã an cư. Gần đây, đất trên đồi liên tục sạt lở trôi xuống sát tường nhà. Hễ có mưa lớn là cả nhà nơm nớp lo sợ, phải sơ tán, vài ngày sau mới dám trở về”.
Khu vực sạt lở đất phía sau nhà bà Hoàng Thị Quế.
Ngôi nhà của bà Quế rộng khoảng 70 m2, nằm chênh vênh dưới chân đồi. Phía sau ngôi nhà là quả đồi vốn được phủ xanh cây lâm nghiệp giờ là một mảng đất đỏ au bị xé toạc, lộ những đường nứt dài, nham nhở như vết thương chưa liền da. Trên cao nhìn xuống, đường sạt trượt đã men sát chân tường nhà, bùn đất loang lổ, đặc quánh như một chất keo dính lấp kín cả lối đi. Vợ chồng bà Quế đứng nhìn những thân keo bật gốc, ngả nghiêng theo các khe nứt của quả đồi như sẵn sàng đổ ụp xuống bất cứ lúc nào mà lòng trĩu nặng, lo lắng cho sự an nguy của cả gia đình.
Chính quyền địa phương cảnh báo khu vực nguy hiểm do sạt lở đất phía sau nhà bà Quế.
Nhớ lại đợt ảnh hưởng của bão số 3 (Yagi) vào tháng 9 năm trước, bà Quế và người thân chưa hết bàng hoàng, trong đêm mưa, hàng khối đất ào ào đổ xuống, mọi người chỉ kịp chạy giữ lấy mạng sống. Cuối năm đó, gia đình chi hơn 30 triệu đồng cùng địa phương thuê máy múc cắt tầng đất, hạ tải, làm đường băng chống sạt trượt nhưng biện pháp tạm thời này cũng không ngăn được nguy cơ.
Gần đây, hàng trăm m3 đất từ núi cao lại trượt xuống, xô vào sát tường nhà. “Cả nhà luôn trong tình trạng thấp thỏm, cứ mưa to là lo nhà sập, lòng chẳng khi nào bình yên”, bà thở dài. Hiện xã Tuấn Đạo đã cảnh báo về nguy cơ sạt lở đất, khuyến cáo gia đình di dời đến một nơi khác để bảo đảm an toàn cho gia đình.
Thôn Linh Phú, xã Tuấn Đạo bị ngập sâu trong nước lũ.
Bị thiệt hại nặng trong đợt mưa lũ vừa qua còn có gia đình ông Nguyễn Quang Quý, thôn Linh Phú. Khi chúng tôi đến, cả gia đình đang tất bật quét dọn lớp bùn đất dày đặc sau nhiều ngày ngập lụt. Khuôn mặt hốc hác vì mất ngủ khiến ông gầy rộc, già đi so với tuổi. Nheo đôi mắt nhìn ra khoảng không trước nhà, ông kể: “Tôi sống ở vùng này hơn 50 năm rồi nhưng chưa bao giờ chứng kiến trận lũ nào dâng nhanh như thế. Nước trên sông cuồn cuộn đổ về vào rạng sáng khi mọi người còn đang ngủ, chỉ trong chốc lát đã ngập ngang nhà. Tài sản trong gia đình như ô tô, xe máy, máy giặt, giường, tủ… đều không kịp di dời, bị ngập sâu trong nước”.
Gia đình ông Quý dọn dẹp sau mưa lũ.
Cách đây một năm, bão số 3 khiến ngôi nhà của gia đình ông Quý cũng bị thiệt hại. Năm nay, vợ chồng vay mượn khắp nơi mới sửa lại được chút ít, chưa kịp hoàn thiện thì thiên tai lại ập đến. “Sau trận lũ, móng nhà tụt xuống gần 7 cm, tường rạn nứt. Nếu tiếp tục sửa sang thì liệu căn nhà này có an toàn, đủ sức chống chọi với bão lũ khốc liệt?”, ông Quý trăn trở.
Sau trận lũ dữ, trên tường nhà ông Quý xuất hiện vết nứt dài.
Không chỉ gây thiệt hại lớn về tài sản, trước đó khoảng 2 tháng, tại thôn Đồng Chu, xã Yên Định đã xảy ra một trường hợp tử vong do nước lũ cuốn trôi. Ông Từ Văn Bộ, có vợ bị mất do lũ cuốn nghẹn ngào kể: "Nhà ở ven suối, năm nào cũng vài lần chạy lũ. Từ nhà sang bờ bên kia được nối bằng một cây cầu gỗ nhỏ do gia đình tự đóng, không có tay vịn hay rào chắn gì cả. Dẫu biết ở đây rất nguy hiểm nhưng người vùng cao dành dụm cả đời mới dựng được căn nhà nhỏ trên đất ông cha để lại. Giờ bỏ lại nhà cửa, ruộng vườn cũng không biết đi đâu và lấy gì mưu sinh? Hôm ấy lũ về lúc sáng sớm, sức tàn phá quá khủng khiếp đã cuốn phăng tất cả, cướp đi sinh mạng con người khiến dân trong vùng đều bàng hoàng".
Câu chuyện của gia đình bà Quế, ông Quý, ông Bộ và những trăn trở, lo lắng thiên tai hoành hành, đe dọa an nguy trong đời sống khiến ai cũng cảm nhận rõ bất an, đầy rủi ro của người dân vùng cao.
Ba tháng, bốn lần chạy lũ
Mỗi mùa mưa bão về, người dân nhiều xã vùng cao luôn đứng trước nỗi lo lũ quét, sạt lở đất. Chỉ cần một trận mưa lớn kéo dài vài giờ, nước từ trên cao đổ xuống ào ạt, mang theo đất đá, cây cối, có thể làm tê liệt hoàn toàn giao thông, cuốn phăng hoa màu, gia súc, gia cầm, san bằng nhiều thửa rộng, hư hại nhà cửa. Những trận lũ gần đây thường xảy ra vào đêm khuya hoặc rạng sáng, khi mọi người đang ngủ, trở thành nỗi lo của mọi nhà.
Mưa lũ phá hủy nhiều tuyến đường giao thông tại xã Tuấn Đạo.
Trong tháng 6, 7 và 8, nhiều người dân ở xã Yên Định, Tuấn Đạo, Đại Sơn, Biên Sơn, Biển Động đã bốn lần phải sơ tán tránh lũ. Cụ thể, mưa lớn kèm theo lũ xuất hiện vào ngày 22/6, 22/7, 21/8 và mới đây vào ngày 25/8. Mỗi khi có lệnh di dời, chính quyền địa phương khuyến cáo người dân ưu tiên bảo đảm an toàn tính mạng trước, sau đó mới đến tài sản (lương thực, phương tiện, thiết bị điện tử…). Thế nhưng, dù đã có sự chuẩn bị song lũ về bất ngờ khiến không ít hộ chẳng kịp trở tay.
Mưa lũ ngày 21/8 gây ngập lụt trên diện rộng tại xã Tuấn Đạo.
Tại xã Tuấn Đạo, sáng sớm 21/8, trận mưa lớn có lượng mưa trên 300 mm trong vòng 4 giờ (từ 3 - 7 giờ sáng), vượt xa ngưỡng trung bình nhiều năm, gây ra tình trạng ngập úng, lũ quét và sạt lở nghiêm trọng. Xã đã kích hoạt phương án ứng phó thiên tai; thông báo khẩn tới 12/12 thôn, yêu cầu lực lượng tại chỗ sẵn sàng ứng cứu. Dưới làn mưa xối xả, hàng chục cán bộ xã, thôn tỏa đi khắp nơi gõ cửa từng nhà thông báo lệnh di dời người và tài sản lên vị trí an toàn, đề phòng ngập lụt.
Xã cử lực lượng tìm mọi cách nhanh nhất tiếp cận hiện trường các khu vực ngập sâu, có nguy cơ sạt lở để hỗ trợ người dân di dời. Chỉ trong thời gian rất ngắn, hàng chục máy xúc, ô tô vận tải được huy động cùng hàng trăm tình nguyện viên là những nông dân, cựu chiến binh, dân quân, thanh niên, phụ nữ tại thôn, xóm hăng hái ứng cứu, san gạt đất đá, di chuyển người và tài sản khỏi vùng nguy hiểm, sửa chữa, nối lại đường ống cấp nước, từng bước khôi phục nguồn nước sinh hoạt cho Nhân dân.
Trận lũ ngày 21/8 là một trong những đợt thiên tai lớn nhất nhiều năm trở lại đây tại xã Tuấn Đạo. Ước tính tổng thiệt hại tài sản của Nhà nước, Nhân dân và doanh nghiệp trên toàn xã khoảng 57 tỷ đồng - con số quá lớn với một xã vùng cao.
Theo ông Nguyễn Văn Sơn, Chủ tịch UBND xã Tuấn Đạo, trận lũ ngày 21/8 là một trong những đợt thiên tai lớn nhất nhiều năm trở lại đây. Toàn xã có 63 điểm sạt lở đất ảnh hưởng đến các hộ dân; 61 điểm sạt lở trên tuyến đường liên xã, liên thôn và nội thôn; 6 điểm sạt lở trên đường tỉnh; 12 ngầm và 8 cống bị xói lở nghiêm trọng; hệ thống nước sinh hoạt của nhiều thôn bị hư hỏng, từ ngày 21 đến 28/8, Nhân dân thôn Linh Phú vẫn chưa được cấp nước trở lại... Ước tính tổng thiệt hại sơ bộ tài sản của Nhà nước, Nhân dân và doanh nghiệp trên toàn xã khoảng 57 tỷ đồng - con số quá lớn với một xã vùng cao. “Để khôi phục sản xuất, ổn định đời sống sau lũ sẽ cần nhiều thời gian và nguồn lực. Chúng tôi đang đề xuất tỉnh hỗ trợ khẩn cấp về kinh phí”, ông Sơn cho biết.
Ngoài những địa bàn trên, từ đầu tháng 7 đến nay, nhiều xã khác cũng gánh chịu nhiều thiệt hại do thiên tai gây ra. Riêng tại xã Biển Động, thống kê sơ bộ tổng số chiều dài đường bị sạt lở taluy dương, âm trên địa bàn khoảng 2.100 m, thiệt hại nặng nhất là thôn Vách Gạo, nơi tập trung đông đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống, nhiều đoạn đất đá xô trượt, taluy dương sạt lở xuống các trục đường chính khiến giao thông ách tắc.
Ở xã Biên Sơn, mưa lũ làm nhiều trường học, nhà văn hóa, nhà ở bị tốc mái; nhiều công trình ngầm, nước sinh hoạt bị thiệt hại; diện tích hoa màu, cây ăn quả bị héo úa hoặc chết, ảnh hưởng đến năng suất. Tổng thiệt hại về công trình, cơ sở vật chất toàn xã ước khoảng 3,5 tỷ đồng.
Sạt lở ngầm tại thôn Chả, xã Biên Sơn.
Còn nhớ năm 2024, tỉnh Bắc Giang chịu ảnh hưởng của bão Yagi, thiệt hại tài sản ước khoảng 5.000 tỷ đồng; 2 người chết, 15 người bị thương. Tỉnh Bắc Ninh (cũ) có 52 người bị thương; riêng ngành Nông nghiệp thiệt hại gần 900 tỷ đồng. Ngay sau khi lũ rút, cấp ủy và chính quyền địa phương đã khẩn trương vào cuộc, thực hiện hàng loạt giải pháp khôi phục sản xuất, ổn định đời sống Nhân dân.
