'Đừng nghĩ nông thôn mới chỉ là xây dựng hạ tầng, cũng không thể 'mặc đồng phục' ở tất cả địa phương'

Tại Hội nghị Triển khai Chương trình Mục tiêu Quốc gia xây dựng nông thôn mới (NTM) giai đoạn 2021-2025, Bộ trưởng Bộ NN&PTNT Lê Minh Hoan, nhấn mạnh xây dựng NTM là một trong ba chương trình mục tiêu quốc gia được kỳ vọng góp phần chuyển đổi nền nông nghiệp, nâng cao chất lượng sống cho nông dân và người dân nông thôn, mang lại những giá trị bền vững cho nông thôn trong giai đoạn mới, tiếp cận mục tiêu đến năm 2030 Việt Nam cơ bản trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại.

HTX là trung tâm xây dựng chuỗi liên kết giữa DN và nông dân

Vì vậy, Bộ trưởng Lê Minh Hoan cho rằng Chương trình NTM giai đoạn 2021-2025 cần được thiết kế không chỉ là xây dựng hệ thống kết cấu hạ tầng, cơ sở vật chất, các thiết chế cứng, mà chú trọng nhiều đến phát triển kinh tế, giữ gìn bản sắc nông thôn, phát huy văn hóa truyền thống, nâng cao năng lực cộng đồng cư dân trong xã hội nông thôn. Nói cách khác, Chương trình kết hợp chặt chẽ, đồng bộ giữa kinh tế - văn hóa và xã hội trên địa bàn nông thôn.

Bộ trưởng Bộ NN&PTNT Lê Minh Hoan.

“Tôi xin được nhấn mạnh lần nữa, chúng ta cần thay đổi cách tiếp cận Chương trình với những tư duy mới, chứ không chỉ tập trung đầu tư hạ tầng, và ngay cả hạ tầng cũng cần chú ý tính hài hòa, thân thiện với môi trường thiên nhiên, không gian làng quê, nông thôn. Có được điều đó, khi và chỉ khi lãnh đạo các địa phương nhất là cấp cơ sở sâu sát hơn, tránh chạy theo xu hướng, tránh sự xung đột giữa đô thị hóa và các giá trị làng quê”, ông Hoan chia sẻ.

Về phía địa phương, ông Trần Song Tùng, Phó chủ tịch UBND tỉnh Ninh Bình, cho hay phong trào xây dựng NTM ở địa phương đang diễn ra rất mạnh mẽ đã đạt được những kết quả quan trọng. Đến thời điểm hiện tại tỉnh Ninh Bình đã có 100% số xã đạt chuẩn NTM, trong đó có 17 xã (14,3% số xã) đạt chuẩn NTM nâng cao, 11 xã (9,2% số xã) đạt chuẩn NTM kiểu mẫu; 07/8 huyện, thành phố đạt chuẩn/hoàn thành nhiệm vụ xây dựng NTM.

“Hạ tầng kinh tế - xã hội đã cơ bản đồng bộ, an sinh xã hội, an toàn trật tự xã hội được đảm bảo; chất lượng giáo dục, chăm sóc sức khỏe nhân dân được nâng cao, đời sống văn hóa, tinh thần của người dân không ngừng được cải thiện, hệ thống chính trị được củng cố, kiện toàn ngày càng vững mạnh... đây là tiền đề vững chắc cho xây dựng NTM nâng cao, NTM kiểu mẫu trong giai đoạn 2021-2025”, ông Tùng chia sẻ.

Để thực hiện hiệu quả chương trình giai đoạn 2021-2025, ông Tùng cho rằng cần đẩy mạnh phát triển kinh tế nông thôn phù hợp với chủ trương cơ cấu lại ngành nông nghiệp tập trung vào các tiêu chí về kinh tế phát triển sản xuất, nâng cao thu nhập, chất lượng môi trường sống. Theo đó, tỉnh Ninh Bình xây dựng 01 Nghị quyết riêng quy định các chính sách hỗ trợ cho phát triển kinh tế nông nghiệp, nông thôn giai đoạn 2021-2025 phát triển các cây, con đặc sản, đặc hữu của địa phương nhằm nâng cao thu nhập cho người dân và phát triển du lịch nông thôn.

Bên cạnh đó, tỉnh Ninh Bình sẽ đổi mới các hình thức tổ chức sản xuất phù hợp với nền nông nghiệp hàng hóa, thích ứng với biến đổi khí hậu, nâng cao hiệu quả hoạt động của HTX, liên kết trong sản xuất, tiêu thụ nông sản gắn với chuyển đổi số và hướng tới kinh tế số; đẩy mạnh phát triển du lịch nông thôn gắn với bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa truyền thống. Đồng thời, cải thiện môi trường đầu tư, thu hút doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp, nông thôn…

Tuy nhiên, một trong những trăn trở mà Phó Chủ tịch UBND tỉnh Ninh Bình đề cập đó là hiện nay có tình trạng người nông dân có ruộng không mặn mà làm nông nghiệp; trong khi người có vốn, sở hữu công nghệ khoa học công nghệ và muốn đầu tư vào nông nghiệp lại không có đất để sản xuất. "Nếu muốn nông nghiệp phát triển bền vững cần tháo cơ chế tích tụ ruộng đất. Nếu không có cơ chế tháo gỡ bất cập về đất đai để sản xuất hàng hóa theo quy mô lớn thì rất khó khăn cho ngành nông nghiệp và phát triển kinh tế nông thôn trong thời gian tới", ông Tùng bày tỏ băn khoăn.

Tương tự, ông Trần Phước Hiền, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Ngãi, cho hay tính đến cuối năm 2021, toàn tỉnh có 02 huyện và 93 xã được công nhận đạt chuẩn NTM; số tiêu chí bình quân/xã đạt 16,5 tiêu chí, không còn xã dưới 5 tiêu chí; có 63 thôn được công nhận khu dân cư nông thôn kiểu mẫu. Bên cạnh đó, Chương trình mỗi xã một sản phẩm (OCOP) cũng đã đạt được nhiều kết quả đáng khích lệ, Chương trình đã thật sự lan tỏa trên khắp địa bàn tỉnh Quảng Ngãi.

Theo đó, mục tiêu đến năm 2025, tỉnh Quảng Ngãi có: 07/13 huyện, thị xã, thành phố đạt chuẩn/hoàn thành nhiệm vụ xây dựng NTM (tương đương khoảng 53,8%, Trung ương giao 35%), trong đó có ít nhất 01 huyện đạt chuẩn NTM nâng cao; có 120/148 xã đạt chuẩn NTM (tương đương khoảng 81%, Trung ương giao 80%), trong đó có 53/120 số xã đạt chuẩn NTM nâng cao (tương đương 44,2%, Trung ương giao 40%)…Đối với Chương trình OCOP: Mục tiêu phấn đấu đến năm 2025, có 200 sản phẩm OCOP mới đạt 3 sao trở lên...

Không thể “mặc đồng phục” ở tất cả các địa phương

Để đạt được mục tiêu trên, ông Hiền cho rằng cần xác định HTX là trung tâm xây dựng chuỗi liên kết giữa doanh nghiệp và nông dân trong việc xây dựng chuỗi giá trị. Theo đó, cần tập trung thực hiện hỗ trợ phát triển sản xuất liên kết theo chuỗi giá trị, gắn sản xuất với thị trường tiêu thụ; đẩy mạnh thực hiện Chương trình mỗi xã một sản phẩm (OCOP), Chương trình hỗ trợ phát triển hợp tác xã, kinh tế hợp tác để nâng cao thu nhập cho người dân nông thôn, góp phần phát triển nông thôn theo hướng bền vững.

Thống kê từ Văn phòng Điều phối NTM Trung ương cho thấy đến tháng 7/2022, cả nước đã có 5.813/8.227 xã (70,7%) đạt chuẩn NTM, tăng 2,4% so với cuối năm 2021; trong đó có 803 xã đạt NTM nâng cao, tăng 300 xã so với cuối năm 2021 và 94 xã đạt NTM kiểu mẫu, tăng 51 xã; có 254 đơn vị cấp huyện được công nhận đạt NTM; 18 tỉnh có 100% số xã đạt NTM; trong đó có 5 tỉnh được Thủ tướng Chính phủ công nhận hoàn thành xây dựng NTM.

Chương trình NTM không thể “mặc đồng phục” ở tất cả các địa phương. Hình ảnh nông thôn mới cần dựa trên các giá trị truyền thống địa phương.

Tuy nhiên, ông Ngô Trường Sơn, Chánh Văn phòng Văn phòng Điều phối NTM Trung ương, cho rằng kết quả đạt chuẩn NTM của một số vùng vẫn còn khoảng cách chênh lệch lớn. Điển hình như Đồng bằng sông Hồng đạt 99,8%, Đông Nam Bộ 91,3% trong khi đó Miền núi phía Bắc mới đạt 44,1%, Tây Nguyên 57,6%.

Nhấn mạnh về một số nội dung chính của Chương trình giai đoạn 2021-2025, ông Nguyễn Trường Sơn cho biết: Mục tiêu cụ thể đến năm 2025, phấn đấu cả nước có ít nhất 80% số xã đạt chuẩn NTM, trong đó, có khoảng 40% số xã đạt chuẩn NTM nâng cao, ít nhất 10% số xã đạt chuẩn NTM kiểu mẫu; thu nhập bình quân của người dân nông thôn tăng ít nhất 1,5 lần so với năm 2020...

Trước mục tiêu trên, Bộ trưởng Bộ NN&PTNT lưu ý, trong giai đoạn tới, Chương trình NTM không thể “mặc đồng phục” ở tất cả các địa phương. Hình ảnh nông thôn mới cần dựa trên các giá trị truyền thống địa phương, tính đặc thù mỗi vùng miền, từ đó đa dạng về ý tưởng quy hoạch, kiến trúc cảnh quan nông thôn.

Đặc biệt, Bộ trưởng cũng đề cập tổ chức lại sản xuất là yếu tố quyết định tăng thu nhập nông dân, tổ chức lại sản xuất trên nền tảng tổ chức lại xã hội nông thôn theo hướng hợp tác, liên kết trong sản xuất, bảo quản, chế biến, kinh doanh nông sản, các sản phẩm làng nghề. Phát triển kinh tế nông thôn là điều kiện để tạo ra cơ hội việc làm ở nông thôn theo phương châm “ly nông, bất ly hương”. Phát triển du lịch nông nghiệp, nông thôn là cách để thu hút người đô thị về với nông thôn, về với nông dân, là cách giới thiệu, quảng bá hình ảnh làng quê, gắn với tiêu thụ nông sản, sản phẩm làng nghề. Du lịch nông nghiệp, nông thôn còn là cách kích hoạt sự thay đổi nếp sống nông thôn theo hướng văn minh.

"Phát triển kinh tế nông thôn, dễ thấy nhất là tạo ra giá trị thu nhập tăng thêm trên một đơn vị diện tích. Hay nói rộng ra đó cũng là thực hiện chuyển từ tư duy sản xuất nông nghiệp sang tư duy kinh tế nông nghiệp. Bên cạnh đó, khu vực kinh tế nông thôn bao gồm HTX, doanh nghiệp sản xuất OCOP, doanh nghiệp khởi nghiệp. Mỗi địa phương cũng cần dành quỹ đất ươm mầm khởi nghiệp, tạo lợi thế cạnh tranh của mình và giúp người nông dân thích ứng với sự thay đổi mới", Bộ trưởng Hoan nhìn nhận.

Mặt khác, về phía các địa phương, nhất là các vùng còn có điều kiện khó khăn về kinh tế, Bộ trưởng NN&PTNT cho rằng các địa phương cần tự phát hiện ra mình có cái gì, thích ứng xu hướng phát triển mới, chứ không phải nhìn vào cái mình không có để lấp đầy.

“Tôi hay nói vui là lấy NTM nuôi được NTM. Bộ NN&PTNT ngoài sự tập trung hỗ trợ, mỗi địa phương phát huy giá trị mà mình có, thu hút đầu tư của DN vào thì mới tạo ra sức bật mới”, Bộ trưởng Hoan chia sẻ.

Đồng thời, lãnh đạo Ngành nông nghiệp cũng yêu cầu với cách tiếp cận đa ngành, đa lĩnh vực, xây dựng Chương trình NTM phải là trách nhiệm của tất cả cơ quan, đơn vị trực thuộc Bộ. Đầu tiên là những đơn vị gần với Chương trình nhất là Cục Kinh tế Hợp tác và Phát triển Nông thôn, Trung tâm Khuyến nông Quốc gia, các cơ quan, đơn vị tham gia, quản lý trong chuỗi ngành hàng nông sản. Ngoài ra, các viện, trường cũng xem nông thôn, nông dân là đối tượng nghiên cứu khoa học và chia sẻ tri thức.

“Xây dựng NTM là quá trình diễn ra hàng ngày ở làng, như vậy các cơ quan, đơn vị của Bộ phải về làng. Về làng để hiểu hơn người làng, từ suy nghĩ đến nhu cầu, tâm tư, trăn trở, điểm nghẽn của người làng, nói rộng ra là phải hiểu sâu đời sống NTM thay đổi được đời sống nông thôn, nếp nghĩ của cư dân nông thôn. Cán bộ, công chức cần bước ra khỏi khuôn viên của mình để cùng nhau về làng, hỗ trợ địa phương thúc đẩy xây dựng NTM”, ông Hoan lưu ý.

Nhật Linh