Dưới mái An Hiên

Cô nhà đò chở tôi từ bến Tòa Khâm kể những câu chuyện Huế bằng chất giọng ngọt mềm, một chất giọng dường như nguyên khiết mà không phải người Huế nào cũng còn giữ lại được giữa chảy trôi của cuộc người lắm xô bồ, di biến. Nghe giọng cô, những câu thơ của Đoàn Vị Thượng năm nào cứ như hạt mưa nguồn thấm ngược vào tôi: "Giọng nói Huế quý như mền, dạ/ Từ trên môi những kẻ đồng hương/ Một câu chào nghe sao ấm quá/ Buổi gặp nhau lưu lạc trên đường"(1).

Một góc nhà vườn An Hiên. (ảnh: Nguyễn Phú)

Ba mạ cô sinh ra ở Huế, cô cũng được sinh ra ở Huế, dòng Hương là bạn của cô từ ngày thơ bé và giờ đây sông là tri kỷ giúp cô mưu sinh nuôi đàn con nhỏ. Từ giọng nói dịu dàng, ánh mắt lấp lánh dưới vành nón lá, tôi cảm nhận cô yêu xứ sở này biết bao. Tôi vục tay xuống dòng trôi, nước xanh, trong và mát. Những chiếc lá như những con mắt xanh khép hờ vừa trôi vừa mộng mơ trong cuộc viễn du về biển. Đò cập bờ Bắc, băng qua thảm cỏ mướt mềm, cắt ngang con đường nhựa, tôi ghé vào nhà vườn An Hiên, ngụ tại 58 đường Nguyễn Phúc Nguyên.

Trước chuyến đi, tôi đã tìm hiểu về kiến trúc nhà vườn Huế và cũng đọc một số bài viết về nhà vườn An Hiên. Ấy thế, tôi vẫn không khỏi ngỡ ngàng trước cái cổng thanh thoát, tinh tế, nhuốm màu thời gian trên từng mảng rêu phong. Cái vòm cong trang trí những đường lượn đắp nổi hài hòa làm tôi liên tưởng đến chiếc vương miện.

Một lối đi dài được lát đá xám và cỏ vẫn ken đá lên xanh. Tôi hỏi về hai hàng cây tán lá giao nhau đan thành vòm cong nối dài trên lối đi, chị coi vườn bảo đó là giống mai trắng. Nhưng tôi đồ rằng đó là những gốc mơ xứ Bắc, mùa xuân lối này sẽ là một lối hoa ngần trắng, mỗi cơn gió nhẹ lay, một trận mưa tuyết rải đầy lên những phiến đá xám và cỏ biếc, đẹp tựa một trang văn trong "Hồng Lâu Mộng". Bước trên lối hoa tuyết ấy mọi ưu tư phiền não, cả những ố tạp trong lòng cũng sẽ tan biến đi. Những bông súng mãn khai trong hồ nước giữa khoảng sân rộng đang ngửa gương mặt hồng hào ngắm khoảng trời xanh. Hoa nở như một lời nguyện cầu bằng an, đáp đền bàn tay nâng niu, chăm sóc của người.

Tôi vào đến ngôi nhà, vừa lúc một đoàn khách đang dời đi. Ngắm ngôi nhà ba gian hai chái được dựng bằng gỗ quý, chạm khắc tinh xảo với lối bài trí hết sức tao nhã cùng những hiện vật phong phú, một số cổ vật có niên đại hơn 400 năm. Mỗi hiện vật đều gắn với một câu chuyện nào đó của những chủ nhân. Tôi đứng thật lâu trước di ảnh của bà Đào Thị Xuân Yến, người chủ từng sống lâu nhất, hơn nửa thế kỷ tại ngôi nhà.

Bà là người đàn bà đẹp, vẻ đẹp của tri thức và lòng nhân hậu, dưới mái An Hiên bà đã sống những tháng năm lặng lẽ, thư nhàn nhưng cũng đầy trách nhiệm với phong trào cách mạng và cuộc đời rộng lớn.

Gần 60 năm sương phụ, hẳn là ngôi nhà với thật nhiều hiện vật, nhiều kỷ niệm nhắc nhớ, khu vườn ngắt xanh, êm đềm tựa áng thơ lục bát nhuần nhị mà mỗi hàng cây là một câu thơ, rung lên trong hồn người bằng những kí tự lá hoa đã xoa dịu những phút giây cô lẻ của người đàn bà một thời xuân sắc, cấp tiến ấy. Bà gìn giữ, chăm sóc ngôi nhà, khu vườn bằng cả tình thương yêu thiết tha với người còn và cả những người đã khuất, tình bè bạn tri âm với cây cỏ, lá hoa.

tôi hỏi về căn nhà bên trái ngôi nhà rường, Trần Thị Minh Thư, em gái hướng dẫn viên kể rằng: Nhận thấy cần phải bảo tồn, giữ lại vẻ đẹp nguyên bản của ngôi nhà rường, năm 1954, bà Xuân Yến đã xây căn nhà kiểu Pháp để sinh hoạt, nghỉ ngơi. Trong căn nhà mới còn rất nhiều di vật của nữ chủ nhân đặc biệt này, nhất là tủ sách hơn 300 đầu sách bằng tiếng Pháp, Anh, Nga, Trung, Nhật,...

Bước chân ra vườn, nắng đã chan hòa trên muôn lá. Cả khu vườn thanh yên này là một ngôi nhà. Mái nhà là những tán cây cao ngút, ôm lấy mọi thứ bên dưới nó. Nếu ví mùa xuân với lá non chồi nõn là nàng thiếu nữ nguyên tơ, thì mùa hạ ngập tràn lá xanh căng mãn, hoa phơi hương sắc, quả trĩu đầu cành đích thị là người mẹ hiền đa mang, nhân hậu.

Tôi thấy mình trở về là một đứa trẻ trong vòng ôm của bà mẹ mùa hạ dưới những tàng cây ngát xanh, bên những hoa trái dâng đầy. Thực mà mộng, reo vui trong tĩnh lặng, háo hức khám phá và lòng đầy biết ơn... là những gì cùng ngân hiện trong tôi ở những phút giây được an trú trong khuôn viên nhà vườn.

Thiên nhiên luôn hiển lộ và tàng ẩn những vẻ đẹp minh triết của nó, thiên nhiên là đạo. Nếu con người đến với thiên nhiên bằng tâm thế của người sống trong đạo, thuận theo đạo sẽ sớm tìm thấy chính mình, với bậc chân tu, trí huệ thì con đường đến với giác ngộ, giải thoát cũng thật gần.

Hơn 2000 năm trước, Đức Phật đã buông bỏ cung vàng điện ngọc, một mình vào chốn thâm sơn để tìm chánh đạo, ngài đắc đạo sau 6 năm khổ luyện, từ đó ánh sáng Phật pháp lan tràn muôn nơi. Năm 1298, Thượng hoàng Trần Nhân Tông trao lại vương triều cho con trai là Trần Anh Tông, chọn núi linh rừng thiêng Yên Tử để tu hành. Ngài lập nên Thiền phái Trúc Lâm, một dòng thiền Phật giáo mang đậm bản sắc văn hóa người Việt với tinh thần nhập thế.

Giữa thời buổi nhiễu nhương, vua chẳng nên vua, tôi chẳng đáng tôi, lạc lõng, bất lực, bậc trung thần, hiền kiệt Nguyễn Trãi đành lui về Côn Sơn để tu thân, ngẫm sự đời. Núi rừng Côn Sơn với ngàn thông vi vút, suối khe rầm rì, bạn chim trăng khách,... đã chữa lành một trái tim đau đời mà không cứu nổi đời.

Hòa mình giữa thiên nhiên cho tâm hồn ông thêm trong sáng, tấm lòng vì nước vì dân càng “mài chẳng khuyết, nhuộm chẳng đen”. Tư tưởng sâu sắc, lỗi lạc rất đời giao hòa cùng triết lý Phật giáo của ông gần 600 năm còn vang trong niềm kính ngưỡng của hậu thế: "Trăm năm trong cuộc nhân sinh/ Người như cây cỏ thân hình nát tan/ Hết ưu lạc đến bi hoan/ Tốt tươi khô héo, tuần hoàn đổi thay"(2).

Nghĩ xa xôi giữa khu vườn An Hiên càng thấy người Huế xưa thật thuần hậu và cũng thật trí tuệ ở việc sắp đặt, chăm sóc, bầu bạn cùng cỏ cây hoa trái. Suy cho cùng, loài người chúng ta, dù có phát triển đến cỡ nào, ở đâu đó trên hành tinh này con người đã từng rời xa hay tàn phá thiên nhiên đến kiệt quệ thì cuối cuộc hành trình, con người đều trở về và tan hòa vào thiên nhiên mà thôi.

Bức bình phong trong khuôn viên nhà vườn An Hiên. (ảnh: Nguyễn Phú)

Anh Thư giới thiệu cho tôi những loài cây quý trong vườn. Hơn 300 gốc cây (50 giống) từ khắp Bắc - Trung - Nam về đây tụ hội, điểm danh, chung sống trong hòa ái. Vải thiều từ Hưng Yên, hồng từ Hà Tĩnh vào, sầu riêng từ Lái Thiêu, thanh long từ Nha Trang ra,... cùng reo vui trong sự đón chào của những loài cây xứ Huế.

Vườn An Hiên như một bách thảo thu nhỏ, nhìn vào từng dáng cây, nhớ nguồn gốc của nó, con người sẽ nhận được một bài học từ cây về sự thích nghi và tình yêu thương với đồng loại và muôn loài. Anh Thư bảo, trước năm 2018, khu vườn này bị quên lãng trong một khoảng thời gian khá dài, khi ông chủ của một tập đoàn sở hữu nhà vườn An Hiên thì cả căn nhà và vườn cây mới được tái sinh.

Khi kể về quá trình ông chủ mới sửa chữa ngôi nhà, lại cất công truy tầm, cho hồi hương nhiều cổ vật từng thuộc về An Hiên, làm hồi sinh khu vườn rộng lớn hơn 5.000 mét vuông, tôi cảm nhận rõ niềm tự hào, lòng biết ơn của cô gái Huế này. Và tôi cũng như cô thầm biết ơn một tấm lòng với văn hóa Huế, với thiên nhiên Huế. Nhìn ra phía dòng Hương, tôi đồ rằng Huế từng có những ngày Thủy Thần lên cơn thịnh nộ, đội quân nước kéo nhau lên khắp các ngả đường gây lụt lội. Nhưng dù có hung bạo đến đâu, tôi vẫn tin khi dâng nước lên đến khu vườn này Thủy Thần cũng phải ngỡ ngàng, mềm lòng trước vẻ đẹp hoàn mĩ, nét tao nhã của nó mà mau chóng rút quân.

Sau rất nhiều ngày dời Huế, có những lúc gặp một hàng cây ven đường, chợt lòng tôi vang vọng lời thầm thì của hoa lá: Khách lãng du ơi, bao giờ trở lại An Hiên?

--------

(1) Trích trong bài "Giọng Huế của mạ"

(2) Bài ca Côn Sơn (Thơ Nguyễn Trãi, bản dịch của nhóm Phan Võ, Lê Thước, Đào Phương Bình)

Quang Minh