'Đường cao tốc' mới cho xuất khẩu gỗ Việt Nam

Trong hơn một thập kỷ qua, ngành gỗ và lâm sản Việt Nam đã vươn lên trở thành một trong những trụ cột xuất khẩu quan trọng của nền kinh tế. Theo Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam (VIFOREST), kim ngạch xuất khẩu lâm sản đã tăng mạnh từ 7,23 tỷ USD năm 2015 lên 17,35 tỷ USD năm 2024 và dự kiến đạt khoảng 18,1 tỷ USD trong năm 2025.

Thương mại điện tử định hình lại cuộc chơi ngành gỗ

Sản phẩm gỗ Việt Nam hiện đã có mặt tại hơn 140 quốc gia và vùng lãnh thổ, chinh phục nhiều thị trường lớn như Hoa Kỳ, Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc và Liên minh châu Âu (EU).

Tuy nhiên, phía sau những con số ấn tượng ấy là một thực tế là phần lớn doanh nghiệp gỗ Việt Nam vẫn đang vận hành theo mô hình gia công truyền thống (B2B), phụ thuộc nặng vào đơn hàng nước ngoài, biên lợi nhuận mỏng và ít khả năng làm chủ thương hiệu.

Trong bối cảnh chuỗi cung ứng toàn cầu đang tái cấu trúc mạnh mẽ, những điểm yếu này ngày càng bộc lộ rõ, buộc ngành gỗ phải tìm kiếm một con đường tăng trưởng mới bền vững hơn.

Thương mại điện tử xuyên biên giới trở thành “chìa khóa” quan trọng, mở ra cơ hội để doanh nghiệp gỗ Việt Nam chuyển dịch từ vai trò “nhà sản xuất phía sau” sang vị thế chủ động tiếp cận người tiêu dùng toàn cầu, trực tiếp nắm giữ giá trị gia tăng.

Kim ngạch xuất khẩu lâm sản tăng mạnh từ 7,23 tỷ USD năm 2015 lên 17,35 tỷ USD năm 2024 và dự kiến đạt khoảng 18,1 tỷ USD trong năm 2025.

Trong bối cảnh sản xuất toàn cầu dịch chuyển, xuất khẩu qua thương mại điện tử thúc đẩy một làn sóng chuyển đổi mạnh mẽ trong ngành gỗ Việt Nam: từ mô hình B2B truyền thống – sản xuất theo đơn đặt hàng, cạnh tranh chủ yếu bằng giá sang mô hình B2C/D2C hiện đại, nơi doanh nghiệp bán trực tiếp đến người tiêu dùng cuối, làm chủ thương hiệu, dữ liệu và kênh phân phối.

Theo các chuyên gia, đây không chỉ là thay đổi về kênh bán hàng, mà là sự thay đổi toàn diện trong tư duy phát triển. Doanh nghiệp không thể chỉ dựa vào kinh nghiệm sản xuất lâu năm, mà buộc phải tăng cường ứng dụng công nghệ, dữ liệu và giải pháp số để nghiên cứu thị trường, nắm bắt xu hướng tiêu dùng, từ đó sáng tạo và cải tiến sản phẩm. Thay vì “làm theo mẫu”, doanh nghiệp phải chủ động thiết kế, xây dựng câu chuyện thương hiệu và tạo ra sự khác biệt.

Ông Nguyễn Chánh Phương - Phó Chủ tịch Hội Mỹ nghệ và Chế biến gỗ TP. Hồ Chí Minh (HAWA) nhận định, thương mại điện tử chắc chắn là kênh bán hàng rất tiềm năng đối với ngành gỗ, song cũng đặt ra những yêu cầu hoàn toàn mới.

“Khác với mô hình gia công truyền thống, khi tham gia thương mại điện tử, doanh nghiệp không thể sao chép thiết kế của người khác, cũng không thể chỉ sản xuất theo đơn đặt hàng. Muốn khách hàng nhận diện được mình, doanh nghiệp buộc phải có thiết kế riêng, thương hiệu riêng và hệ thống phân phối riêng”, ông Phương cho hay.

Theo ước tính của HAWA, hiện chỉ khoảng 10 – 15% doanh nghiệp gỗ Việt Nam có khả năng tự phát triển mẫu mã, thiết kế sản phẩm và tham gia bán hàng qua các kênh thương mại điện tử. Với những doanh nghiệp đã đi theo hướng này, doanh thu từ thương mại điện tử mới chiếm khoảng 10 – 15% tổng doanh số. Tuy nhiên, đây được xem là “phần chìm của tảng băng”, có thể bùng nổ trong vài năm tới nếu được đầu tư bài bản.

Thách thức lớn nhất, theo ông Phương, nằm ở chi phí. Đầu tư cho thiết kế, xây dựng thương hiệu, vận hành gian hàng trực tuyến, logistics, marketing số và dịch vụ khách hàng đòi hỏi nguồn lực lớn – điều không dễ với đa số doanh nghiệp vừa và nhỏ trong ngành gỗ. Vì vậy, xu hướng tất yếu sẽ là sự liên kết, cộng hưởng nguồn lực giữa các doanh nghiệp, hoặc hình thành các đơn vị chuyên cung cấp dịch vụ nền về thiết kế, thương mại điện tử và phân phối cho toàn ngành.

Bài toán làm chủ giá trị trên sàn thương mại điện tử

Thực tế cho thấy, những doanh nghiệp dám đi trước, chấp nhận đầu tư cho thương mại điện tử đang từng bước gặt hái “trái ngọt”, mở ra những gợi ý quan trọng cho hướng đi của toàn ngành.

Ông Trần Lam Sơn - Phó Tổng Giám đốc Công ty Thiên Minh Furniture cho biết, doanh nghiệp hiện đang vận hành hiệu quả mô hình B2B với năng lực xuất khẩu khoảng 150 container mỗi tháng. Tuy nhiên, việc phụ thuộc quá nhiều vào đơn hàng gia công cũng tiềm ẩn không ít rủi ro.

“Biên lợi nhuận mỏng, dễ bị thay thế, không có tên tuổi trên thị trường quốc tế là những điểm yếu rất rõ. Chúng tôi quyết định phát triển thêm dòng sản phẩm riêng theo mô hình B2C, xuất khẩu trực tuyến qua các sàn thương mại điện tử xuyên biên giới”, ông Sơn chia sẻ.

Ông Trần Lam Sơn, Phó Tổng Giám đốc Công ty Thiên Minh Furniture.

Theo ông Sơn, nếu khai thác đúng hướng, xuất khẩu trực tuyến có thể mở ra dư địa tăng trưởng rất lớn cho doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt tại thị trường nội – ngoại thất Mỹ, nơi nhu cầu tiêu dùng đa dạng và sẵn sàng chi trả cho những sản phẩm có thiết kế tốt, bền vững và tiện dụng.

Chia sẻ câu chuyện thực tế từ thị trường, bà Trần Ngọc Lam Giang - Giám đốc điều hành Green Mekong cho biết, doanh nghiệp đã lựa chọn chiến lược đi vào sản phẩm ngách khi xuất khẩu qua Amazon. Dựa trên phân tích dữ liệu và hành vi tiêu dùng, Green Mekong tập trung vào các sản phẩm “gỗ xanh”, dễ lắp ráp, phù hợp với xu hướng sống bền vững của người tiêu dùng Mỹ.

“Chỉ sau 6 tháng xuất khẩu qua Amazon, doanh nghiệp đã có lãi và duy trì tăng trưởng ổn định. Đặc biệt, vỉ gỗ lót sàn là sản phẩm ngách có tiềm năng bùng nổ doanh thu”, bà Giang thông tin.

Hiện nay, 6/12 mã sản phẩm của Green Mekong được Amazon gắn nhãn đánh giá chất lượng tốt, giá cả hợp lý và sẵn sàng giao ngay – yếu tố quan trọng giúp gia tăng tỷ lệ chuyển đổi trên nền tảng số. Theo bà Giang, người tiêu dùng Mỹ, đặc biệt là thế hệ Millennials và Gen Z ngày càng ưa chuộng các sản phẩm bền vững, tự nhiên, mang yếu tố thủ công nhưng có mức giá hợp lý.

“Đây lại chính là lợi thế cạnh tranh tuyệt đối của các nhà sản xuất Việt Nam so với nhiều đối thủ công nghiệp khác trong ngành gỗ và nội thất”, bà Giang nhấn mạnh.

Diệu Linh