'Đường dài' cho ngành hàng trái cây Việt vươn lên tầm cao

Ở tỉnh Lâm Đồng có Công ty TNHH Đức Huệ Lâm Đồng đang thử nghiệm cấp đông sầu riêng nguyên trái nhằm hướng tới mục tiêu mở rộng xuất khẩu (XK) vào những thị trường khó tính. Phía công ty hiện có trong kho lạnh 30 tấn trái sầu riêng đã được cấp đông chuẩn bị xuất đi thị trường Mỹ.

Nhìn từ triển vọng sầu riêng cấp đông

Việc cấp đông sầu riêng nguyên trái ở công ty này đòi hỏi áp dụng kỹ thuật cao để sau khi rã đông vẫn giữ được màu sắc, vị tươi, ngọt như trái tươi chín, đảm bảo giữ được chất lượng. Nếu so với hoạt động XK sầu riêng trái tươi hoặc cấp đông múi thì chi phí đầu tư cho cấp đông nguyên trái cao hơn rất nhiều, từ việc lựa chọn trái chín tới độ chuẩn, xử lý, chi phí cấp đông, chi phí lưu kho…Nhưng bù lại, chi phí đầu tư cao thì giá bán cũng rất cao.

Rất cần gia tăng sự ổn định cho loại trái cây “vua” của Việt Nam như sầu riêng trên chặng đường xuất khẩu.

Theo giới chuyên gia, việc cấp đông sầu riêng giúp các doanh nghiệp (DN) và nông dân giảm sức ép mùa vụ, có thể chủ động điều phối các đơn hàng quanh năm. XK sầu riêng cấp đông sẽ giúp gia tăng sự ổn định cho loại trái cây “vua” của Việt Nam. Và việc một số DN mở rộng nhà máy cấp đông nhằm tăng cường sản lượng để đáp ứng nhu cầu của đối tác là rất cần thiết.

Cần nhắc thêm, hồi cuối năm 2023, Cục Bảo vệ thực vật (Bộ NN&PTNT) đã hoàn thành thủ tục và hồ sơ đề nghị Trung Quốc cấp phép nhập khẩu sầu riêng đông lạnh. Nếu sầu riêng đông lạnh Việt Nam được cấp phép trong năm 2024 này, kim ngạch XK sầu riêng được dự đoán sẽ tăng thêm 30% tổng giá trị XK mặt hàng này mỗi năm.

Qua trao đổi với VnBusiness, ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam, cho biết Trung Quốc nhập khẩu sầu riêng đông lạnh mỗi năm hơn cả tỷ USD. Nếu như Việt Nam được XK sầu riêng cấp đông vào thị trường này thì kỳ vọng sẽ thu về thêm được 300 - 500 triệu USD/năm.

Hơn nữa, theo ông Nguyên, việc XK sầu riêng cấp đông sẽ giúp Việt Nam tận dụng tối đa lợi thế bảo quản để xâm nhập thị trường tốt hơn, cũng như tận dụng tối đa nguồn nguyên liệu để mang lại giá trị cao hơn.

Vị tổng thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam cho rằng sầu riêng đang là một trong những loại trái cây mà Trung Quốc nhập khẩu nhiều nhất, tiếp đến là anh đào và chuối. Và theo báo cáo chính thức mới nhất của Trung Quốc thì nhập khẩu thực phẩm và nông sản hồi năm 2023 đạt 140 tỷ USD, trong đó nhập khẩu trái cây trị giá 16,85 tỷ USD.

Theo dữ liệu mà Phòng Thương mại xuất nhập khẩu thực phẩm Trung Quốc mới công bố thì nước này đã nhập khẩu trái cây hồi năm rồi đạt tổng cộng 7,52 triệu tấn (tăng 3% so với năm 2022). Xét về các quốc gia cung cấp chính, xếp theo thứ tự là Thái Lan, Chi Lê, Việt Nam, Philippines, New Zealand, Peru, Australia, Malaysia và Indonesia.

Chia sẻ tại Diễn đàn xuất khẩu rau quả 2024 diễn ra ở Tp.HCM vào ngày 13/3, ông Nguyễn Quang Huy, chuyên viên Cục Trồng trọt (Bộ NN&PTNT), cho biết việc Việt Nam đang vươn lên xếp vị trí thứ hai trong những quốc gia hàng đầu XK trái cây vào Trung Quốc là nỗ lực đáng ghi nhận. Trong đó phải ghi nhận con số cực kỳ ấn tượng của XK sầu riêng, từ chỗ chỉ ở mức 10 triệu USD vào năm 2015, đến năm 2022 là 420 triệu USD, nhưng đến năm 2023 đã có bước nhảy vượt bậc lên 2,3 tỷ USD.

Giải quyết những thách thức phải đương đầu

Không chỉ với Trung Quốc, ông Huy nhấn mạnh nhu cầu và dư địa của thị trường trái cây trên thế giới là rất lớn, liên tục tăng từ 222 tỷ USD vào năm 2013 đã lên 311 tỷ USD trong năm 2023. Tức là thị trường hàng trăm tỷ USD và tăng trưởng liên tục. Chính vì thế, so với vị thế sản xuất của ngành hàng trái cây Việt Nam như hiện nay, từ việc đạt kim ngạch 5,6 tỷ USD như hồi năm rồi so với nhu cầu hơn 300 tỷ USD của thị trường toàn cầu, thì dư địa cho sự phát triển ngành trái cây Việt và tăng giá trị XK là còn rất lớn.

Tuy nhiên, cũng theo ông Huy, bên cạnh đó vẫn còn những thách thức nhất định mà ngành trái cây Việt phải đương đầu, cần giải quyết trong năm 2024 và các năm tới. Trong đó, vấn đề tồn tại rất lâu và rất khó là việc tổ chức sản xuất còn phân tán, kiểm soát chất lượng, hạn chế trong việc sản xuất cung ứng giống, đối mặt với biến đổi khí hậu (có liên quan đến sản lượng và chất lượng trái cây)…

Bên cạnh đó, như lưu ý của vị đại diện Cục Trồng trọt, vấn đề cạnh tranh thương mại, các rào cản kỹ thuật cũng là thách thức lớn cho ngành trái cây Việt trong hoạt động XK. Chẳng hạn như Việt Nam có thế mạnh về trồng trọt một số loại cây ăn trái so với một số quốc gia khác, nhưng vì nhu cầu lớn và sự phát triển của khoa học kỹ thuật nên những quốc gia này cũng đầu tư, mở rộng diện tích một số cây trồng như của Việt Nam để tự cung tự cấp thay vì nhập khẩu.

Đơn cử như Trung Quốc vốn trước đây có nhu cầu nhập khẩu thanh long rất lớn từ Việt Nam. Thế nhưng gần đây nước này (nhất là các địa phương ở phía Nam) đã nghiên cứu và phát triển quy mô diện tích trồng thanh long vượt qua Việt Nam. Điều đó đã tác động tiêu cực đến lợi thế XK trái thanh long của Việt Nam trong 2 năm trở lại.

Hoặc như khâu chế biến trái cây XK cũng đòi hỏi phải cải thiện nhiều hơn. Điều này có thể thấy rõ như câu chuyện DN ở Lâm Đồng kỳ vọng mở rộng thị trường từ sầu riêng cấp đông nguyên trái nhưng vẫn đang trên bước đường thử nghiệm. Còn đa phần các DN vẫn chú tâm XK sầu riêng tươi vì ngại đầu tư tốn kém chi phí khi làm sầu riêng đông lạnh.

Trong khi đó, sầu riêng cấp đông lại là một thế mạnh của Thái Lan. Ngoài việc chú trọng kiểm soát chất lượng sản phẩm XK sầu riêng tươi, để phục vụ được nhu cầu của các thị trường xa hơn thì Chính phủ và Bộ Nông nghiệp của nước này đã có những chiến lược để hỗ trợ ngành hàng sầu riêng trong việc gia tăng phát triển các nhà máy cấp đông và chế biến sâu nhằm đa dạng hóa sản phẩm, kéo dài thời gian bảo quản.

Đây là điều mà các DN Việt cần tham khảo khi mà khâu bảo quản, cấp đông, chế biến sâu vẫn còn là điểm yếu chung của họ. Nếu muốn tận dụng dư địa của thị trường tiêu thụ trái cây trên toàn cầu nhằm vươn lên tầm cao là hướng tới mục tiêu đạt kim ngạch XK 10 tỷ USD/năm trong các năm tới thì ngành trái cây Việt sẽ phải cần một chặng đường dài để giải quyết nhiều vấn đề về quy mô sản xuất, phát triển giống, kiểm soát chất lượng, cải thiện logistics, tăng chế biến sâu, nâng cao sức cạnh tranh, giải tỏa các rào cản thương mại…

Thế Vinh