Elizabeth Holmes, từ 'nữ hoàng xinh đẹp' thung lũng Silicon đến 'kẻ lừa đảo vĩ đại'

Giấc mơ làm giàu của cô sinh viên bỏ học

Vào một ngày của tháng 3/2004, Elizabeth Holmes, một cô sinh viên với đôi mắt to và khuôn mặt xinh đẹp đến hút hồn, đã bỏ học tại trường đại học danh tiếng Stanford để theo đuổi giấc mơ làm giàu. Công ty Theranos đã được cô sinh viên mới 19 tuổi và bỏ học này dựng lên. Ngay từ lúc đầu, cái tên Theranos mang một ý tưởng đặc biệt, một mục tiêu cao siêu, khi nó là sự kết hợp của 2 từ "liệu pháp" và "chẩn đoán".

Tài hùng biện và vẻ đẹp hút hồn của Holmes đã giúp cô qua mặt được cả các tỷ phú hàng đầu thế giới

Dù theo học ngành kỹ thuật hóa học, song rõ ràng việc phát minh ra một công nghệ y học vượt trội cần tới quá trình nghiên cứu của cả đời người, thậm chí nhiều thế hệ, chứ đừng nói tới một cô sinh viên mới có 2 năm ngồi trên ghế giảng đường. Rõ ràng, cái tên Theranos cho thấy, Holmes muốn tạo ra điều kỳ diệu cho công ty khởi nghiệp của mình. Và đây chính là nơi bắt đầu cho những lỗi lầm của cô sau này.

Tài năng của Holmes về kinh doanh, về hùng biện hay vẻ đẹp hút hồn chỉ dẫn cô đến nhanh hơn những con đường lừa đảo nếu muốn thành công trong lĩnh vực rõ ràng không dành cho một cô sinh viên mới "mười chín đôi mươi" và bỏ học này. Không một tỷ phú từ tay trắng nào có thể bắt đầu ngay với một lĩnh vực quá cao siêu trong con đường đi đến thành công của mình, từ Steve Jobs, Jack Ma cho đến cả Elon Musk. Họ đều luôn phải bắt đầu bằng những công việc đơn giản, chứ không phải với một kỳ tích nào đó về khoa học, công nghệ và càng không thể là y học.

Giấc mơ tỷ phú càng thôi thúc Holmes hơn sau khi cô gặp được Ramesh "Sunny" Balwani, người đã trở thành giám đốc điều hành Theranos và cả người tình của cô sau này.

Balwani là một kẻ kinh doanh lọc lõi, đầy mánh khóe, thậm chí hiểm ác và hơn Holmes tới 20 tuổi. Để rồi, sự kết hợp này đã giúp Theranos nhanh chóng lớn mạnh, phát triển nhanh như thổi dù chẳng tạo ra một sản phẩm hay công nghệ thực sự đột phá gì, gần như hoàn toàn nhờ khả năng kêu gọi đầu tư, những lời hứa suông và có thể nói cả những lời nói dối.

Đỉnh cao danh vọng, biểu tượng tinh hoa!

Để rồi, chỉ 10 năm sau khi thành lập, vào năm 2014, Holmes đã trở thành một tỷ phú, thậm chí không phải tỷ phú bình thường mà còn là một trong những tỷ phú giàu nhất thế giới, được ví như biểu tượng mới của giới tinh hoa nhân loại, một Steve Jobs thứ hai!

Holmes từng được xem như "tinh hoa nhân loại", được mời tọa đàm với Bill Clinton và Jack Ma trong một diễn đàn Sáng kiến toàn cầu năm 2015

Vào tháng 9/2014, Forbes ước tính Holmes có tổng tài sản lên tới 4,5 tỷ USD, phần lớn dựa vào việc sở hữu 50% cổ phần Theranos. Kể từ lúc này, người ta thấy Holmes luôn mặc những chiếc áo phông hoặc áo thun cổ lọ màu đen giống như Steve Jobs, thậm chí bắt chước cả giọng nói trầm ấm của ông. Cô thường xuyên xuất hiện trong các diễn đàn kinh tế hàng đầu thế giới, thường sánh vai với các chính trị gia, các nguyên thủ, các tỷ phú và các biểu tượng hàng đầu hành tinh, như cựu Tổng thống Mỹ Bill Clinton, siêu tỷ phú Jack Ma hay ông trùm truyền thông Rupert Murdoch.

Ngay cả đến lúc này, vẫn chưa ai mảy may nghi ngờ về Holmes và các sản phẩm mà Theranos đang giới thiệu như những phát minh vĩ đại, trong đó có công nghệ xét nghiệm mọi loại bệnh chỉ với một giọt máu chích ra từ ngón tay, từ tim mạch, hô hấp, vô sinh… cho đến cả ung thư!

Cổ phiếu của Theranos không ngừng tăng lên, các nhà đầu tư ùn ùn đổ tiền vào công ty này với hy vọng nó sẽ tăng lên theo cấp số nhân qua từng năm, thậm chí từng tháng. Bởi rằng một chiếc máy nhỏ mà Theranos quảng cáo có thể phát hiện ra bách bệnh thì quả thật thần kỳ, có thể bán với bất cứ giá nào và đến bất cứ nơi nào trên thế giới.

Tất nhiên, đó chỉ là một cú lừa. Holmes dù có tài giỏi đến đâu, dù từng là sinh viên hạng A, từng giành học bổng của tổng thống ở Đại học Stanford, hay bán được cả trình biên dịch C ++ cho các trường học ở Trung Quốc thời còn là sinh viên, thì cũng không thể phát minh ra được công nghệ kỳ diệu đó. Các chuyên gia của công ty non trẻ Theranos cũng không phải những thiên tài để chỉ trong vài năm có thể tạo ra được một dụng cụ có thể phát hiện bách bệnh chỉ nhờ một giọt máu. Vậy mà, Holmes và Theranos vẫn có thể qua mặt được tất cả. Thật kỳ lạ!

Sau này khi sự thật được phanh phui, bắt đầu từ một cuộc điều tra của tờ Wall Street Journal, người ta mới biết được rằng Theranos gần như chẳng làm gì khác ngoài sử dụng những cỗ máy xét nghiệm và chuẩn đoán thông thường để xét nghiệm các mẫu máu của khách hàng, chứ chẳng phải nhờ một dụng cù thần kỳ nào do công ty này sáng chế ra.

Có rất nhiều bài báo tại Mỹ và trên thế giới đã nói về những nạn nhân của Theranos, trong đó có những cặp vợ chồng do tin vào kết quả xét nghiệm của Holmes đã phải bỏ đi đứa con vẫn còn trong bụng của mình. Cũng có những cặp vợ chồng thận trọng đi xét nghiệm lại sau khi nhận kết quả xấu từ “công nghệ thần kỳ” của Theranos. Nhiều kết quả cho thấy đứa con trong bụng của họ không hề gặp vấn đề gì và vẫn có thể ra đời khỏe mạnh.

Cú lừa thế kỷ

Chỉ sau 2 năm được Forbes tôn vinh, được giao lưu với các tỷ phú và các nhân vật đình đám nhất trên thế giới, được diễn thuyết trong các diễn đàn danh vọng trước hàng triệu ánh mắt thán phục, tài sản và danh vọng của Holmes đã không cánh mà bay.

Vào tháng 6/2016, Forbes đã định giá tài sản của Holmes từ 4,5 tỷ USD xuống còn… 0 USD. Trong khi đó, công ty Theranos từ có giá 9 tỷ USD, xuống chỉ còn 800 triệu euro, phần lớn từ số tài sản cố định, như cơ sở hạ tầng và thiết bị máy móc còn lại. Giá trị thương hiệu và cổ phiếu của Theranos trở thành những tờ giấy lộn. Các nhà đầu tư lớn nhỏ lần lượt rút khỏi, một số còn đâm đơn kiện Holmes và công ty. Theranos đã sa thải 340 nhân viên và đóng cửa gần như tất cả phòng thí nghiệm và trung tâm chăm sóc sức khỏe của mình.

Căn biệt thự như cung điện hoàng gia mà Holmes đã ở trong thời gian chờ xét xử.

Để rồi vào tháng 3/2018, Holmes và Theranos chính thức bị các công tố viên buộc tội gian lận và lừa đảo. Cú lừa của Holmes quá cao siêu, quá ngoạn mục và không tưởng đến nỗi giới điện ảnh Mỹ đã làm một loạt bộ phim về “nữ hoàng lừa đảo” Holmes. Trong đó có bộ phim "Bad Blood", mà nữ minh tinh nổi tiếng Jennifer Lawrence được chọn đóng vai Holmes. Ngoài ra bộ phim tài liệu "The Inventor" về hành trình của Theranos cũng được công chiếu trên HBO.

Phiên tòa hình sự xử Holmes ban đầu dự kiến diễn ra vào tháng 7/2000, song bị hoãn lại một năm do đại dịch Covid-19. Sau đó do cô mang thai nên phiên tòa tiếp tục hoãn lại. Trong khoảng thời gian chờ xét xử, Holmes và người chồng trẻ hơn 10 tuổi Billy Evans (29) vẫn có một cuộc sống vô cùng xa hoa, ở trong một biệt thự nguy nga như một lâu đài ở Thung lũng Silicon, thường xuyên có những chuyến vui chơi bằng phi cơ riêng và ở những khách sạn siêu sang.

Phía trước là… xà lim

Nhưng cuối cùng vào ngày 4/1 vừa rồi, Holmes đã phải bước ra vành móng ngựa. Dù đeo khẩu trang, song người ta vẫn có thể nhìn thấy hình ảnh khá tiều tụy của cô, không còn rực rỡ như dưới ánh đèn sân khấu tọa đàm với các tỷ phú, những nhân vật nổi tiếng như cách đây vài năm.

Holmes bị kết tội 4 trong 11 tội danh về lừa đảo và gian lận, phải đối mặt với án tù 20 năm và những khoản tiền phạt rất lớn; thậm chí án tù có thể lên tới 80 năm bởi nhiều tội danh vẫn còn đang chờ cô ở phía trước.

Ánh hào quang đến rất nhanh và cũng sớm biến mất với với Holmes

Chỉ trong vòng 17 năm, từ một cô sinh viên bỏ học năm thứ hai, Holmes đã bước lên tột cùng danh vọng và rồi phải ra vành móng ngựa. Phần lớn cuộc đời còn lại của “nữ hoàng xinh đẹp” thung lũng Silicon, “biểu tượng tinh hoa” của nhân loại sẽ ở phía sau song sắt nhà tù. Đó là một kết cục đáng tiếc, song cũng rất xứng đáng dành cho Elizabeth Holmes.

Hải Anh