EU siết vòng vây năng lượng Nga, Mỹ ra đòn quyết định, 'cuộc chơi' sẽ thay đổi?

EU siết vòng vây năng lượng Nga, Mỹ ra đòn quyết định, 'cuộc chơi' sẽ thay đổi?

Mỹ ngày hôm nay 23/10 tuyên bố áp đặt lệnh trừng phạt đối với hai tập đoàn dầu khí lớn nhất của Nga – Rosneft và Lukoil – với mục tiêu làm suy yếu nguồn tài chính phục vụ chiến dịch quân sự của Moscow và thúc đẩy tiến trình chấm dứt xung đột tại Ukraine.

Động thái này vừa được công bố bởi Văn phòng kiểm soát tài sản nước ngoài (OFAC) thuộc Bộ Tài chính Mỹ, trong bối cảnh Nga đang tiến hành các cuộc diễn tập hạt nhân quy mô lớn và chỉ một ngày sau khi Washington hoãn kế hoạch tổ chức Hội nghị thượng đỉnh thứ hai giữa Tổng thống Donald Trump và người đồng Nga Vladimir Putin.

Siết vòng vây năng lượng Nga

Theo OFAC, lệnh trừng phạt mới được đưa ra nhằm phản ứng trước việc Nga “thiếu cam kết với tiến trình hòa bình tại Ukraine”. Tuy nhiên, đòng trừng phạt đánh vào hai tập đoàn dầu khí lớn nhất của Nga còn được kỳ vọng sẽ làm giảm nguồn thu của Điện Kremlin để cung cấp cho chiến dịch quân sự, đồng thời “làm suy yếu nền kinh tế vốn phụ thuộc nặng vào năng lượng".

Phát biểu tại Nhà Trắng, Tổng thống Donald Trump cho biết, đây là “những biện pháp rất mạnh mẽ đối với hai tập đoàn lớn nhất của Nga”, nhưng ông cũng bày tỏ hy vọng “chúng sẽ không kéo dài quá lâu nếu xung đột quân sự tại Ukraine sớm được giải quyết”.

Về lệnh trừng phạt mới, mọi tài sản và lợi ích liên quan đến Rosneft và Lukoil nằm trong phạm vi pháp lý của Mỹ đều bị phong tỏa, đồng thời công dân và tổ chức Mỹ bị cấm thực hiện giao dịch với hai công ty này nếu không có giấy phép đặc biệt của Bộ Tài chính.

Rosneft là Tập đoàn năng lượng nhà nước hàng đầu nước Nga, hoạt động trong lĩnh vực thăm dò, khai thác, chế biến và kinh doanh dầu khí trên toàn cầu. Trong khi đó, Lukoil là tập đoàn tư nhân đa quốc gia, có mạng lưới hoạt động trải rộng từ khai thác, lọc dầu đến phân phối sản phẩm năng lượng ở Nga và nước ngoài.

Ngoài trừng phạt công ty mẹ, OFAC cũng đưa vào danh sách ngăn chặn một loạt công ty con thuộc hai tập đoàn này, bao gồm mọi doanh nghiệp mà Rosneft hoặc Lukoil nắm giữ từ 50% cổ phần trở lên. Điều này mở rộng phạm vi ảnh hưởng, làm gián đoạn chuỗi giao dịch tài chính và thương mại của hai “ông lớn” dầu khí Nga trên toàn cầu.

Giới quan sát cho rằng, đây có thể là bước khởi đầu cho một chiến dịch tài chính rộng hơn, khi Bộ Tài chính Mỹ khẳng định “sẽ tiếp tục sử dụng mọi công cụ có thể để hỗ trợ tiến trình hòa bình”.

Song song với động thái của Mỹ, Liên minh châu Âu (EU) cũng đã chính thức phê duyệt gói trừng phạt thứ 19 đối với Nga, trong đó lần đầu tiên áp đặt lệnh cấm nhập khẩu khí tự nhiên hóa lỏng (LNG) từ Moscow. Theo kế hoạch, các hợp đồng ngắn hạn sẽ bị chấm dứt trong vòng 6 tháng, còn các hợp đồng dài hạn sẽ kết thúc trước ngày 1/1/2027 – sớm hơn một năm so với lộ trình ban đầu nhằm cắt giảm phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch của Nga.

Ngoài ra, EU còn mở rộng danh sách trừng phạt đối với 117 tàu trong “hạm đội bóng tối” của Nga, nâng tổng số lên 558 tàu. EU đồng thời áp đặt hạn chế đi lại đối với các nhà ngoại giao Nga và trừng phạt thêm một số ngân hàng tại Kazakhstan và Belarus bị cáo buộc hỗ trợ Nga lách lệnh cấm vận.

Khả năng gây thiệt hại của "đòn trừng phạt kép"

Giới phân tích quốc tế cho rằng, tác động của "đòn trừng phạt kép" của Mỹ và EU thực tế vẫn phụ thuộc vào mức độ phối hợp giữa các đồng minh và khả năng Nga tìm kiếm các kênh thương mại thay thế, đặc biệt là ở châu Á.

Tuy nhiên, dù lệnh trừng phạt khó khiến Nga thay đổi ngay lập tức chính sách, song về dài hạn, chúng có thể làm suy giảm năng lực tài chính và công nghệ của các tập đoàn năng lượng chủ lực, từ đó ảnh hưởng tới nguồn thu ngân sách và tốc độ phục hồi kinh tế của Moscow.

Việc hai doanh nghiệp năng lượng “đầu đàn” Rosneft và Lukoil bị trực tiếp áp lệnh trừng phạt mới cho thấy đây không chỉ là hành động nhằm vào hai công ty riêng lẻ, mà còn là tín hiệu rõ ràng rằng, các doanh nghiệp dầu khí lớn – đặc biệt là công ty nhà nước hoặc có liên quan chặt chẽ tới nhà nước Nga – không còn được hưởng “ưu đãi ngoại giao” như trước.

Theo thông cáo của Bộ Tài chính Mỹ, lệnh trừng phạt nhằm “cắt đứt nguồn tài chính cung cấp cho chiến dịch quân sự của Điện Kremlin” và đặt Rosneft, Lukoil vào diện bị phong tỏa tài sản. Điều này có hai tác động, thứ nhất - cảnh báo đối tác và thị trường toàn cầu rằng, giao dịch với các doanh nghiệp dầu khí Nga từ nay sẽ mang rủi ro cao hơn.

Thứ hai - làm giảm tính “đặc quyền” của các tập đoàn dầu khí Nga trong chuỗi năng lượng toàn cầu. Nói cách khác, Rosneft và Lukoil giờ không còn là những doanh nghiệp được hưởng ưu thế đặc quyền của nhà nước, mà chuyển từ vị thế được bảo hộ sang phải tự cạnh tranh trong môi trường nhiều rủi ro và áp lực quốc tế.

Dù ngành năng lượng Nga chứng tỏ độ bền đáng kể với mức độ chịu đựng khá tốt, nhưng có thể ngành dầu khí của nước này đang bước vào giai đoạn tăng trưởng trì trệ – sản lượng có thể vẫn ổn định hoặc chỉ giảm nhẹ, nhưng chi phí khai thác và đầu tư tăng, biên lợi nhuận thu hẹp, các dự án mới khó triển khai, theo phân tích của The Wall Street Journal. Nói cách khác, trong bối cảnh chi phí logistics, vận chuyển, bảo hiểm tăng và công nghệ bị hạn chế, “đầu đàn” của ngành năng lượng Nga chỉ có thể duy trì hoạt động, nhưng khó mở rộng mạnh mẽ như trước.

Với việc môi trường kinh doanh ngày càng bất ổn, Nga giờ phải cân nhắc “bài toán” điều chỉnh chiến lược dài hạn ngành năng lượng. Trước hết là duy trì xuất khẩu trong khi chi phí khai thác và vận chuyển tăng, đồng thời việc tìm kiếm thị trường mới – đặc biệt ở châu Á – trở nên cấp thiết.

Trong khi đó, đầu tư vào công nghệ thay thế, năng lượng tái tạo hoặc LNG của Nga đều bị ảnh hưởng bởi lệnh trừng phạt, do không dễ dàng tiếp cận công nghệ phương Tây. Các nhà phân tích của AInvest ghi nhận, việc thiếu dịch vụ dầu khí và thiết bị xuất khẩu có thể khiến sản lượng dầu Nga giảm 0,5-1 triệu thùng/ngày.

Đối với riêng Rosneft và Lukoil, mặc dù vẫn vận hành nhưng “cuộc chơi” đã thay đổi rõ ràng. Chẳng hạn, chỉ trong nửa đầu năm 2025, lãi ròng của Rosneft đã sụt tới khoảng 68% so với cùng kỳ năm trước, theo OilPrice.com. Trong khi đó, chi phí liên quan tới logistics, vận chuyển, bảo hiểm tăng, cộng với việc phải bán dầu với chiết khấu, khiến lợi nhuận bị ăn mòn.

Ngoài ra, các “ông lớn” này còn đối mặt với môi trường đầu tư bất ổn, khi các ngân hàng, bảo hiểm phương Tây rút lui, rủi ro tài chính và quản trị gia tăng, chi phí vốn cao hơn. Như vậy, thay vì chỉ khai thác và mở rộng như trước, Rosneft và Lukoil còn phải dành phần lớn nguồn lực cho “bảo vệ hiện trạng” duy trì sản lượng, chi phí hiệu quả hơn và xử lý rủi ro – điều mà rõ ràng không phải là “đường đi” đơn giản cho một doanh nghiệp dầu khí lớn.

Vậy tác động lên nền kinh tế Nga thế nào? Theo phân tích của Eurasia Review, với khoảng 1/4 thu ngân sách của moscow đến từ dầu khí, bất kỳ sự suy giảm nào trong lợi nhuận của ngành này sẽ nhanh chóng lan tới nền kinh tế vĩ mô. Báo cáo của EIA cho thấy, xuất khẩu và sản lượng dầu của Nga giảm nhẹ và phải đối mặt với chi phí cao hơn.

Đồng thời, theo phân tích của Oil Connects, việc Rosneft và Lukoil bị trừng phạt – hai doanh nghiệp chiếm hơn một nửa sản lượng dầu Nga – là dấu hiệu rằng “nguồn thu chiến lược” của Moscow đang bị siết lại.

Tình hình này sẽ khiến ngân sách quốc gia trở nên căng thẳng hơn, khả năng tài trợ cho đầu tư công, quốc phòng và các chương trình xã hội sẽ bị ảnh hưởng – trong khi việc huy động vốn từ bên ngoài cho ngành năng lượng ngày càng khó khăn.

Tóm lại, Nga đang bị buộc phải chơi bài “giữ chân” và “xoay sở” hơn là “bứt phá” – mà trong bối cảnh nguồn lực quốc gia bị phân tán vào xung đột quân sự, quốc phòng và ứng phó trừng phạt, hiệu quả chiến lược lâu dài có thể sẽ bị hạn chế.

Như vậy, dù chưa ở mức khủng hoảng ngay lập tức, nhưng nền kinh tế Nga đang được đặt vào giai đoạn cần “tổ chức lại” hơn là “mở rộng mạnh” và đặc biệt - "cuộc chơi năng lượng" của nước này sẽ cần phải tính lại.

Minh Anh