EU tiếp tục trừng phạt Nga, thị trường dầu mỏ toàn cầu lại 'nóng'
Các lệnh trừng phạt mới của Liên minh châu Âu nhằm vào ngành dầu mỏ Nga tiếp tục gây xáo trộn dòng chảy dầu diesel toàn cầu - đây là lần thứ hai kể từ năm 2022. Động thái này đang gia tăng sức ép lên một thị trường vốn đã rất căng thẳng.
Hình minh họa
Từ đầu năm đến nay, giá dầu diesel vẫn neo ở mức cao bất thường. Hồi tháng 4, việc Tổng thống Mỹ Donald Trump công bố loạt thuế quan mới từng khiến nhiều người lo ngại kinh tế và thương mại toàn cầu sẽ suy giảm mạnh. Tuy nhiên, điều này đã không xảy ra khi ông Trump sau đó rút lại nhiều lời đe dọa và chuyển sang đàm phán thương mại.
Dầu diesel được xem như một "thước đo" của hoạt động kinh tế toàn cầu, vì loại nhiên liệu này chủ yếu được sử dụng trong xe tải, tàu biển, máy phát điện, cũng như các thiết bị trong ngành nông nghiệp và công nghiệp. Riêng ở châu Âu, khoảng 1/4 số xe con sử dụng dầu diesel - một tỷ lệ cao hơn nhiều so với các khu vực khác.
Theo Cơ quan Thông tin Năng lượng Mỹ (EIA), nhu cầu dầu diesel tại Mỹ (tính theo trung bình của 4 tuần) trong năm 2025 đã tăng gần 5% so với cùng kỳ năm trước, đạt mức 3,8 triệu thùng/ngày. Còn tại Ấn Độ, tiêu thụ dầu diesel trong tháng 5 tăng 2,1% so với năm ngoái. Ở Trung Quốc, nhu cầu trong tháng 6 cũng được đánh giá là mạnh, thể hiện qua sản lượng lọc dầu ở mức cao.
Tình hình thực tế này hoàn toàn trái ngược với những kịch bản ảm đạm mà nhiều người từng lo ngại, khi Mỹ leo thang xung đột thương mại.
Tồn kho thấp - thêm áp lực cho giá
Một yếu tố lớn đang hỗ trợ lợi nhuận của các nhà máy lọc dầu trong thời gian qua là lượng tồn kho dầu diesel ở mức thấp. Tổng tồn kho tại Mỹ, châu Âu và Singapore hiện thấp hơn khoảng 20% so với mức trung bình của 10 năm qua. Thông thường, vào mùa hè ở bán cầu Bắc - thời điểm các nhà máy lọc dầu chạy hết công suất - tồn kho dầu diesel sẽ tăng lên, nhưng năm nay thì không.
Ngoài việc nhu cầu chưa rõ ràng, còn nhiều nguyên nhân khác khiến tồn kho tăng chậm. Chẳng hạn, một số nhà máy lọc dầu gặp sự cố bất ngờ, như nhà máy công suất 197.000 thùng/ngày ở Haifa (Israel) bị ảnh hưởng bởi cuộc xung đột kéo dài 12 ngày với Iran hồi tháng 6, hay nhà máy lọc dầu Lindsey (113.000 thùng/ngày) ở Đông Bắc nước Anh phải đóng cửa do chủ sở hữu phá sản.
Thêm vào đó, nguồn cung dầu thô nặng và trung bình - loại dầu cho ra nhiều diesel hơn - cũng đang thiếu hụt. Nguyên nhân là Mỹ áp lệnh trừng phạt lên dầu của Venezuela, sản lượng tại Canada giảm do cháy rừng, và các thành viên OPEC cũng cắt giảm xuất khẩu nhóm dầu này.
EU áp lệnh trừng phạt mới, thị trường dầu diesel thêm rối
Triển vọng của thị trường dầu diesel trở nên phức tạp hơn trong tuần qua, khi EU thông qua gói trừng phạt thứ 18 nhằm vào Nga, liên quan đến cuộc chiến tại Ukraine.
Gói trừng phạt mới nhằm siết chặt nguồn thu từ xuất khẩu dầu mỏ của Nga, trong đó có lệnh cấm nhập khẩu các sản phẩm tinh chế từ dầu thô Nga. Lệnh cấm này dự kiến có hiệu lực từ năm sau, nhằm ngăn Nga tiếp tục tránh né các lệnh trừng phạt mà EU đã áp đặt, kể từ khi khối này ngừng phần lớn việc nhập khẩu dầu thô và sản phẩm tinh chế của Nga, sau khi xung đột ở Kiev nổ ra vào tháng 2/2022.
Trước đó, vào năm 2021, Nga cung cấp tới 40% lượng dầu diesel mà châu Âu nhập khẩu - tương đương gần 1/4 tổng nhu cầu khu vực.
Sau lệnh cấm năm 2022, châu Âu chuyển sang nhập khẩu nhiều dầu diesel hơn từ Trung Quốc, Ấn Độ và Thổ Nhĩ Kỳ. Tuy nhiên, ba quốc gia này lại đẩy mạnh mua dầu thô giá rẻ từ Nga, đồng nghĩa với việc châu Âu trên thực tế vẫn đang sử dụng nhiên liệu có nguồn gốc từ Nga.
Các nhà máy lọc dầu của Ấn Độ - vốn chiếm 16% lượng dầu diesel và nhiên liệu máy bay mà châu Âu nhập khẩu trong năm ngoái - sẽ chịu ảnh hưởng nặng nhất từ lệnh cấm mới, bởi 38% lượng dầu thô Ấn Độ nhập khẩu trong năm 2024 đến từ Nga (theo dữ liệu của Kpler).
Trong khi đó, Thổ Nhĩ Kỳ dự kiến ít bị ảnh hưởng hơn, vì dầu thô Nga chủ yếu được sử dụng cho nhu cầu trong nước. Những nhà máy khai thác để xuất khẩu sang châu Âu thường dùng dầu không có nguồn gốc từ Nga.
Các quốc gia vùng Vịnh được xem là bên hưởng lợi lớn nhất. Lệnh cấm mới của EU miễn trừ cho những quốc gia xuất khẩu ròng dầu thô - kể cả khi họ vẫn nhập khẩu dầu từ Nga. Điều này tạo điều kiện để các nhà máy lọc dầu ở Ả Rập Xê-út, UAE và Kuwait tăng xuất khẩu sang châu Âu, qua đó giành thị phần từ các nhà cung cấp Ấn Độ.
Thị trường dầu diesel chuẩn bị tái cơ cấu
Một ảnh hưởng dễ thấy nhất từ các lệnh trừng phạt mới - dù chi tiết vẫn chưa được công bố đầy đủ - là sự tái cơ cấu trong dòng chảy vận chuyển dầu diesel toàn cầu.
Các nhà máy lọc dầu của Ấn Độ, đặc biệt là tổ hợp lọc dầu khổng lồ Reliance ở Jamnagar (công suất 1,2 triệu thùng/ngày), sẽ buộc phải tìm đầu ra mới cho sản phẩm của họ. Một điểm đến tiềm năng là thị trường châu Phi, nơi các doanh nghiệp Ấn Độ sẽ phải cạnh tranh với nhà máy lọc dầu Dangote vừa mới đi vào hoạt động ở Nigeria - công suất 650.000 thùng/ngày, lớn nhất châu lục.
Ở chiều ngược lại, các nhà máy lọc dầu Trung Đông sẽ đẩy mạnh xuất khẩu dầu diesel sang châu Âu, và cắt giảm nguồn cung cho các thị trường châu Á lân cận. Điều này có thể làm tăng chi phí vận chuyển, từ đó đẩy giá bán lẻ dầu diesel ở châu Âu lên cao hơn.
Tình hình có thể càng trở nên phức tạp nếu Tổng thống Mỹ Donald Trump thực hiện lời đe dọa áp thuế 100% lên các quốc gia tiếp tục mua dầu Nga, trong trường hợp Moscow không chấm dứt cuộc chiến tại Ukraine trước tháng 9.
Tất cả những yếu tố trên cho thấy, ngay cả khi nhu cầu dầu toàn cầu có dấu hiệu chững lại, thì việc tồn kho dầu diesel vẫn ở mức thấp, cộng với các biện pháp trừng phạt ngày càng gắt với Nga, sẽ tiếp tục giữ giá dầu diesel và lợi nhuận của các nhà máy lọc dầu ở mức cao trong thời gian tới.
