Gắn 'mác' tâm thần ngang nhiên gây án: Không thể buông lỏng

Ngày 4/4, trên địa bàn quận Cầu Giấy (Hà Nội) đã xảy ra vụ án mạng nghiêm trọng khiến 1 người tử vong gây hoang mang dư luận. Nạn nhân là chị Vũ Thúy Hà (43 tuổi, trú tại Bắc Từ Liêm, TP Hà Nội), chị Hà là nhân viên của Công ty CP Môi trường và dịch vụ đô thị Vĩnh Yên. Thời điểm xảy ra vụ việc, nạn nhân đang dọn dẹp vệ sinh trên đường phố.

Đối tượng gây án là Lê Như Toàn (30 tuổi, trú tỉnh Ninh Bình). Khoảng 20h45 phút tối 4/4, Toàn đi bộ trên vỉa hè theo hướng từ đường Cầu Giấy về đường Xuân Thủy đã dùng 1 viên gạch (loại gạch lát vỉa hè) đập mạnh từ phía sau vào đầu chị Hà khiến nạn nhân ngã gục xuống đường. Sau đó, Toàn tiếp tục đập liên tiếp vào vùng đầu cho đến khi nạn nhân nằm bất động thì đối tượng này mới bỏ chạy về đường Xuân Thủy.

Đối tượng Lê Như Toàn có tiền sử bệnh tâm thần đã gây ra vụ án mạng tại quận Cầu Giấy, TP Hà Nội.

Lực lượng Công an đã nhanh chóng xác minh, bắt giữ Toàn khi đối tượng này đang lẩn trốn trong Khu đô thị Làng quốc tế Thăng Long, phường Dịch Vọng.

Qua điều tra, Công an quận Cầu Giấy xác định Toàn là đối tượng không nghề nghiệp, bản thân có tiền sử bệnh tâm thần.

Trước đó, ngày 1/4 phòng Cảnh sát điều tra tội phạm về ma túy, Công an TP Hà Nội cho biết đã ra quyết định khởi tố các bị can Nguyễn Xuân Quý (38 tuổi, trú tại thị trấn Văn Điển, huyện Thanh Trì, Hà Nội) cùng 4 đối tượng khác về các tội “Mua bán, Tàng trữ, Tổ chức sử dụng trái phép chất ma túy”.

Tháng 1/2021, thông qua công tác nghiệp vụ, nắm bắt tình hình trên địa bàn thành phố, phòng Cảnh sát điều tra tội phạm về ma túy (Công an TP Hà Nội) đã phát hiện một nhóm tội phạm mua bán trái phép chất ma túy với số lượng lớn do đối tượng Nguyễn Xuân Quý cầm đầu.

Ngày 20/3, lực lượng Công an đã đột kích "phòng bay lắc" trong Bệnh viện Tâm thần Trung ương I, bắt giữ Quý cùng các đối tượng liên quan. Tại hiện trường, Công an thu giữ hơn 6 kg ma túy tổng hợp.

Theo cơ quan điều tra, Nguyễn Xuân Quý có tiền sử bệnh tâm thần, vào điều trị tại Bệnh viện Tâm thần Trung ương I từ tháng 11/2018.

Chế tài nào để xử lý đối tượng mắc bệnh tâm thần gây án

Theo Luật sư Đặng Văn Cường (trưởng văn phòng Luật sư Chính Pháp, đoàn Luật sư TP Hà Nội), nếu nghi phạm gây ra án mạng vẫn nhận thức được hành vi của mình thì người này sẽ bị xử lý hình sự theo Điều 123 Bộ luật hình sự với mức hình phạt là phạt tù từ 12 năm đến 20 năm, tù chung thân hoặc tử hình.

Cụ thể, tội danh và hình phạt được quy định như sau: “Điều 123. Tội giết người

1. Người nào giết người thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 12 năm đến 20 năm, tù chung thân hoặc tử hình:

a) Giết 2 người trở lên;

b) Giết người dưới 16 tuổi;

c) Giết phụ nữ mà biết là có thai;

d) Giết người đang thi hành công vụ hoặc vì lý do công vụ của nạn nhân; đ) Giết ông, bà, cha, mẹ, người nuôi dưỡng, thầy giáo, cô giáo của mình;

e) Giết người mà liền trước đó hoặc ngay sau đó lại thực hiện một tội phạm rất nghiêm trọng hoặc tội phạm đặc biệt nghiêm trọng;

g) Để thực hiện hoặc che giấu tội phạm khác;

h) Để lấy bộ phận cơ thể của nạn nhân;

i) Thực hiện tội phạm một cách man rợ;

k) Bằng cách lợi dụng nghề nghiệp;

l) Bằng phương pháp có khả năng làm chết nhiều người;

m) Thuê giết người hoặc giết người thuê;

n) Có tính chất côn đồ;

o) Có tổ chức;

p) Tái phạm nguy hiểm;

q) Vì động cơ đê hèn.

2. Phạm tội không thuộc các trường hợp quy định tại khoản 1 Điều này, thì bị phạt tù từ 7 năm đến 15 năm.

3. Người chuẩn bị phạm tội này, thì bị phạt tù từ 1 năm đến 5 năm.

4. Người phạm tội còn có thể bị cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 1 năm đến 5 năm, phạt quản chế hoặc cấm cư trú từ 1 năm đến 5 năm”.

Luật sư Đặng Văn Cường.

Bộ luật hình sự cũng quy định các trường hợp loại trừ trách nhiệm hình sự, trong đó có trường hợp người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội vì mắc bệnh mà không nhận thức được hành vi của mình, cụ thể như sau: “ Điều 21. Tình trạng không có năng lực trách nhiệm hình sự người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội trong khi đang mắc bệnh tâm thần, một bệnh khác làm mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình, thì không phải chịu trách nhiệm hình sự”.

“Pháp luật chỉ quy định trường hợp mắc bệnh làm mất khả năng nhận thức thì mới được loại trừ trách nhiệm hình sự. Còn đối với trường hợp chỉ bị hạn chế khả năng nhận thức thì vẫn phải chịu trách nhiệm hình sự nhưng khi lượng hình thì có thể được giảm nhẹ một phần do bệnh lý tác động, ảnh hưởng tới hành vi phạm tội”, Luật sư Cường nói.

Trường hợp người tâm thần phân liệt thực hiện hành vi phạm tội không bị xử lý hình sự nhưng sẽ bị áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh theo quy định của BLHS.

Cụ thể: “Điều 49. Bắt buộc chữa bệnh

1. Đối với người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội trong khi mắc bệnh quy định tại Điều 21 của Bộ luật này, Viện kiểm sát hoặc Tòa án căn cứ vào kết luận giám định pháp y, giám định pháp y tâm thần có thể quyết định đưa họ vào một cơ sở điều trị chuyên khoa để bắt buộc chữa bệnh.

2. Đối với người phạm tội trong khi có năng lực trách nhiệm hình sự nhưng trước khi bị kết án đã mắc bệnh tới mức mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình, thì căn cứ vào kết luận giám định pháp y, giám định pháp y tâm thần, Tòa án có thể quyết định đưa họ vào một cơ sở điều trị chuyên khoa để bắt buộc chữa bệnh. Sau khi khỏi bệnh, người đó có thể phải chịu trách nhiệm hình sự.

3. Đối với người đang chấp hành hình phạt tù mà bị bệnh tới mức mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình, thì căn cứ vào kết luận giám định pháp y, giám định pháp y tâm thần, Tòa án có thể quyết định đưa họ vào một cơ sở điều trị chuyên khoa để bắt buộc chữa bệnh. Sau khi khỏi bệnh, nếu không có lý do khác để miễn chấp hành hình phạt, thì người đó phải tiếp tục chấp hành hình phạt. Thời gian bắt buộc chữa bệnh được trừ vào thời hạn chấp hành hình phạt tù.”

Siết chặt công tác quản lý, khám chữa bệnh

Luật sư Trần Xuân Tiền (Trưởng Văn phòng luật sư Đồng Đội) cho biết, tại Quyết định số 5091/QĐ-BYT ngày 7/12/2020 của Bộ Y tế về việc ban hành tạm thời quy trình tiếp nhận, điều trị và quản lý người chấp hành biện pháp tư pháp bắt buộc đã nêu rõ trách nhiệm của cơ quan y tế.

Theo đó, khoa/buồng/buồng điều trị nội trú đối với người bị áp dụng biện pháp tư pháp bắt buộc chữa bệnh được kiểm soát chặt chẽ ra vào; Quá trình điều trị không để người bệnh ra khỏi khu vực điều trị; Khi đưa người bệnh ra khỏi khu vực điều trị để đi khám/hoạt động liệu pháp phải có nhân viên y tế đi cùng giám sát và được bàn giao giữa người quản lý và người đưa đi. Cơ sở bắt buộc chữa bệnh tâm thần căn cứ tình hình thực tế để ban hành quy định đối với những người có nhiệm vụ ra vào khu vực này và thân nhân người bị áp dụng biện pháp tư pháp bắt buộc chữa bệnh.

Trưởng văn phòng Luật sư Đồng đội nhận định, “trách nhiệm quản lý bệnh nhân tâm thần được giao trực tiếp cho cơ sở bắt buộc chữa bệnh và trực tiếp là cán bộ được giao quản lý bệnh nhân. Nếu việc quản lý này chặt chẽ, đúng quy định sẽ hạn chế tối đa được những vi phạm pháp luật của bệnh nhân và ngược lại nếu có hành vi tiếp tay sẽ tạo điều kiện cho tội phạm hoành hành”.

Việc người bị bệnh tâm thần có những hành vi vi phạm pháp luật, gây ra hậu quả nghiêm trọng cho người khác và xã hội làm cho nhiều người hoang mang. Vì vậy, đã đến lúc cơ quan chức năng cần phải siết chặt công tác khám chữa bệnh, phải điều trị, quản lý người tâm thần, không để xảy ra tình trạng người tâm thần giả thì vào bệnh viện tâm thần để thực hiện hành vi phạm tội hoặc trốn tránh trách nhiệm hình sự sau khi phạm tội. Còn người tâm thần thật thì bị thả ra ngoài xã hội.

Qua những vụ việc như nêu trên đặt ra một vấn đề mang tính xã hội đó là những đối tượng không bị tâm thần nhưng lại mang những giấy tờ chứng nhận tâm thần giả để mặc sức tung hoành, sẵn sàng thực hiện hành vi phạm tội, sử dụng giấy chứng nhận tâm thần giả như một “kim bài miễn tử” để trốn tránh trách nhiệm hình sự, thậm chí có những đối tượng vào bệnh viện tâm thần để tiếp tục thực hiện hành vi phạm tội. Trong khi đó rất nhiều người mắc bệnh tâm thần thực sự thì không được điều trị, để lang thang ngoài xã hội tiềm ẩn nhiều nguy cơ phạm tội hoặc có thể gây án mạng bất cứ lúc nào...

Cần kiểm tra, rà soát và đánh giá đúng

Cơ quan chức năng và Bộ Y tế cần phải kiểm tra rà soát tất cả các bệnh viện tâm thần, phải rà soát tất cả những người có bệnh án tâm thần, mắc bệnh tâm thần để tiến hành điều trị với những người mắc bệnh thật và đấu tranh, loại bỏ những đối tượng mắc bệnh tâm thần giả ra khỏi danh sách những người tâm thần.

Cần thực hiện nghiêm túc công tác rà soát, quản lý, điều trị cho người mắc bệnh tâm thần, tránh những vụ việc đáng tiếc xảy ra.

Đồng thời cần siết chặt công tác quản lý, xử lý nghiêm minh trước pháp luật đối với các cán bộ, bác sĩ vi phạm đạo đức nghề nghiệp, tiếp tay cho các đối tượng tâm thần giả và làm ngơ, bỏ qua những người tâm thần thực sự làm ảnh hưởng đến an ninh trật tự, an toàn xã hội.

Đối với những người mắc bệnh tâm thần làm mất khả năng nhận thức hoặc hạn chế khả năng nhận thức thì cần phải được quản lý, điều trị, không được để những người tâm thần lang thang ngoài đường hoặc tiếp xúc với cộng đồng để tránh gây nguy hiểm cho người khác.

Trường hợp những người tâm thần lang thang luôn gây nguy hiểm cho xã hội, ảnh hưởng xấu đến an ninh trật tự và nguy hiểm đến tính mạng của họ. Đã đến lúc cơ quan chức năng cần phải thống kê, rà soát, đánh giá đúng những người mắc bệnh tâm thần một cách nghiêm túc để có những biện pháp nhằm bảo vệ, chữa trị, tránh những vụ việc đáng tiếc xảy ra.

Xuân Ngọc