Giá sách giáo khoa cao bất hợp lý, chuyển Bộ Công an điều tra

Theo tính toán của Thanh tra Chính phủ, với số sách đã tiêu thụ, gia đình các học sinh phải mua SGK cao hơn giá sách đăng ký đúng khoảng 85 tỉ đồng. Ảnh: Minh Thảo.

Thanh tra Chính phủ thông báo kết luận thanh tra chuyên đề công tác quản lý nhà nước về giáo dục, đào tạo trong giai đoạn từ 1-1-2014 đến ngày 31-12-2018, trong đó Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD-ĐT) và Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam (NXB) bị thanh tra về quy trình biên soạn, chỉnh sửa sách giáo khoa (SGK), in và phát hành SGK; quản lý, thực hiện một số dự án đầu tư cho giáo dục, đào tạo…

Thanh tra Chính phủ chỉ ra năm 2013, Bộ GD-ĐT ban hành văn bản về việc sử dụng sách tham khảo có nội dung: Sách bài tập do NXB Giáo dục Việt Nam biên soạn dựa theo SGK. Sách được Bộ GD-ĐT thẩm định, cho phép xuất bản, in và phát hành.

Việc Bộ GD-ĐT tự thẩm định, cho phép xuất bản, in và phát hành sách bài tập bị cơ quan thanh tra cho là không đúng chức năng, nhiệm vụ. Thực tế, việc tổ chức biên soạn, xuất bản, in ấn và tổng phát hành các loại sách bài tập, sách tham khảo là chức năng, nhiệm vụ của NXB Giáo dục. NXB này là đơn vị thống lĩnh thị trường, độc quyền tổ chức biên soạn, xuất bản, in và phát hành.

Theo cơ quan thanh tra, điều này khiến phụ huynh và học sinh hiểu nhầm rằng sách bài tập là tài liệu bắt buộc, phải mua kèm theo SGK. Từ đây dẫn đến hầu hết gia đình học sinh khi mua SGK đều mua sách bài tập kèm theo do NXB Giáo dục Việt Nam phát hành.

Kết luận thanh tra nêu rõ, khi biên soạn SGK, Bộ GD-ĐT đã thiết kế một số bảng số liệu để trống nên học sinh có thể viết vào sách. Bộ sau đó mới ban hành 3 văn bản hướng dẫn việc giữ gìn sách.

Từ 2014 đến tháng 8-2019, 73/193 SGK học sinh có thể viết vào đã được in, phát hành; trong đó bán được hơn 300 triệu bản. Khi SGK bị viết vào sẽ không dùng lại được, gây lãng phí cho gia đình học sinh và xã hội với số tiền tạm tính hơn 2.300 tỉ đồng.

Bộ GD-ĐT chưa có giải pháp kiểm soát để NXB Giáo dục điều chỉnh tăng giá bán SGK gần 17%. Bộ chưa ban hành định mức kinh tế, kỹ thuật trong biên soạn, xuất bản bộ SGK chuẩn làm căn cứ xây dựng phương án giá cho các NXB khi thực hiện kê khai. Công tác phê duyệt, giao kế hoạch sản xuất, kinh doanh SGK hàng năm cho NXB cũng bị chậm, Thanh tra Chính phủ nêu.

Bên cạnh đó, công tác lưu trữ của Bộ bị xác định đã bị buông lỏng. Trong đó có việc không cung cấp được bản thảo mẫu SGK được bộ trưởng phê duyệt để làm cơ sở đối chiếu SGK hiện hành.

Theo nguồn TTXVN, việc thanh tra phát hiện Công ty TNHH MTV NXB Giáo dục Việt Nam chưa thực hiện rà soát cơ cấu chi phí và giá thành; định mức, kế hoạch sản xuất kinh doanh. Sách phát hành qua nhiều bước trung gian nên chưa tiết kiệm được chi phí. Tỷ lệ chiết khấu sách giáo khoa 25% còn cao so với một số mặt hàng độc quyền.

NXB bị cho rằng đã lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường, vị trí độc quyền – hành vi bị cấm theo Luật Cạnh tranh. Đơn vị này đã xây dựng mức giá để đăng ký giá sai so với hướng dẫn cấp có thẩm quyền, có dấu hiệu vi phạm quy định về đăng ký giá SGK.

Thanh tra Chính phủ cũng cho biết, việc lựa chọn nhà thầu cung cấp giấy in để sản xuất SGK theo phương thức chào hàng cạnh tranh có nhiều bất thường, chưa đảm bảo công bằng, hiệu quả kinh tế.

Cụ thể, NXB Giáo dục xác định nhu cầu sản xuất không sát thực tế nên lượng hàng tồn kho lớn (chủ yếu là giấy in). Từ đó làm tăng chi phí lãi vay, dự phòng giảm giá hàng tồn kho, dẫn đến giảm hiệu quả sử dụng vốn.

Từ trước tháng 8-2017, NXB chưa ban hành quy định về lựa chọn nhà thầu in sách, cung cấp vật tư, giấy in… Đơn vị cũng chưa bổ sung đăng ký kinh doanh nhập khẩu giấy in hoặc tổ chức thực hiện việc ủy thác nhập khẩu giấy in để giảm bớt chi phí trung gian, giảm giá thành sách. NXB còn sử dụng giấy in định lượng thấp, thấp hơn định lượng giấy in sách thường theo Tiêu chuẩn Quốc gia.

Trong giai đoạn năm 2014-2019, NXB Giáo dục chỉ thu thập báo giá của một số ít nhà thầu cung cấp giấy in và lặp lại trong nhiều năm. Trong đó, Công ty cổ phần giấy Phùng Vĩnh Hưng được lựa chọn cung cấp chiếm 83% số lượng giấy của NXB (tương đương gần 1.900 tỉ đồng).

Dẫn nguồn Thanh tra Chính phủ, cơ quan thanh tra đã kiểm tra xác suất một số hợp đồng cung cấp giấy in của Công ty giấy Phùng Vĩnh Hưng cho thấy giá giấy in cao bình quân gấp khoảng 1,7 lần giá giấy công ty nhập khẩu trực tiếp (tương ứng số tiền chênh lệch khoảng 210 tỉ đồng).

NXB Giáo dục bán 3 loại giấy in có thuế giá trị gia tăng đầu vào 5% cho các đơn vị trúng thầu in sách. Nhưng Thanh tra Chính phủ cho rằng khi xây dựng giá trần của gói thầu in, NXB lại tính cách khác, làm giá trần gói thầu tăng thêm 5%. Doanh nghiệp đã đưa tiền lãi vay vào giá trần các gói thầu in sách, thiếu sót khi phân bổ chi phí quản lý doanh nghiệp vào giá thành sách.

Vì những việc này, theo tính toán của Thanh tra Chính phủ, với số sách đã tiêu thụ, gia đình các học sinh phải mua SGK cao hơn giá sách đăng ký đúng khoảng 85 tỉ đồng.

Một sai phạm khác được chỉ ra là NXB chưa thực hiện đầy đủ yêu cầu của Bộ GD-ĐT nhưng đã tăng giá SGK từ năm học 2019-2020. Thời kỳ thanh tra năm 2014-2018, trong khi SGK được NXB đăng ký giá từ năm 2011. Do đó cơ quan thanh tra chưa xác định được cụ thể số tiền gia đình học sinh đã mua sách cao hơn giá đăng ký đúng giá từ 2011 đến nay.

Thanh tra Chính phủ kiến nghị NXB Giáo dục xây dựng lộ trình để không theo hình thức giao in gia công mà chuyển sang đấu thầu rộng rãi. Việc này nhằm tiết kiệm chi phí sản xuất, chống độc quyền, thao túng giá sách. NXB phải nộp ngân sách toàn bộ số tiền gia đình học sinh đã mua sách giáo khoa cao hơn giá phải đăng ký đúng.

Thanh tra Chính phủ cũng kiến nghị chuyển 2 vụ việc sang Bộ Công an xem xét, xử lý. Một là, nội dung hướng dẫn sử dụng sách bài tập, sách tham khảo có dấu hiệu “lợi ích nhóm” giữa Bộ GD-ĐT, là cơ quan quản lý nhà nước với NXB Giáo dục Việt Nam trong việc in ấn, phát hành sách bài tập.

Hai là, việc lựa chọn nhà thầu cung cấp giấy in để sản xuất SGK theo phương thức chào hàng cạnh tranh của NXB có nhiều dấu hiệu bất thường, chưa đảm bảo công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế.

Thanh tra Chính phủ cũng kiến nghị kiểm điểm trách nhiệm và có hình thức xử lý nghiêm với Bộ trưởng và lãnh đạo Bộ GD-ĐT được phân công phụ trách theo từng thời kỳ.

Thái Huy