Giấc ngủ kém có thể khiến não lão hóa nhanh hơn

Một nghiên cứu mới phân tích thói quen ngủ và dữ liệu chụp cộng hưởng từ (MRI) của hơn 27.000 người trưởng thành tại Anh, độ tuổi 40–70, cho thấy những người có giấc ngủ kém sở hữu bộ não “già” hơn đáng kể so với tuổi thật.

Mặc dù tất cả chúng ta đều già đi theo thời gian như nhau, nhưng đồng hồ sinh học mỗi người có thể chạy nhanh hoặc chậm khác nhau. Nhờ công nghệ hình ảnh não và trí tuệ nhân tạo, các nhà khoa học có thể ước tính “tuổi não” dựa trên các dấu hiệu từ MRI như sự mất mô não, vỏ não mỏng dần hay tổn thương mạch máu.

Trong nghiên cứu, tuổi não được tính dựa trên hơn 1.000 chỉ dấu hình ảnh. Mô hình máy học được huấn luyện bằng dữ liệu của những người khỏe mạnh, sau đó áp dụng cho toàn bộ mẫu nghiên cứu. Kết quả: Tuổi não cao hơn tuổi thật là tín hiệu cảnh báo lão hóa không lành mạnh, vốn liên quan đến suy giảm nhận thức, nguy cơ mất trí nhớ và tử vong sớm.

Giấc ngủ là một quá trình phức tạp, không thể đo bằng một yếu tố đơn lẻ. Do đó, nghiên cứu tập trung vào năm khía cạnh: ki

Kểu sinh học (người dậy sớm hay thức khuya), thời lượng ngủ (7–8 giờ được xem là tối ưu), tình trạng mất ngủ, ngáy, và mức độ buồn ngủ ban ngày. Những đặc điểm này thường cộng hưởng lẫn nhau. Ví dụ, người mất ngủ thường xuyên dễ buồn ngủ ban ngày, người có “kiểu sinh học muộn” thường ngủ ít hơn. Các nhà khoa học đã gộp cả năm yếu tố thành một “chỉ số giấc ngủ khỏe mạnh” để đánh giá tổng thể.

Người đạt 4–5 yếu tố được xem có giấc ngủ khỏe mạnh, 2–3 là trung bình, còn 0–1 là kém. Kết quả cho thấy, tuổi não cách biệt với tuổi thật trung bình khoảng 6 tháng cho mỗi điểm giảm trong chỉ số này. Những người có giấc ngủ kém sở hữu bộ não già hơn gần 1 năm so với tuổi thật, trong khi nhóm có giấc ngủ tốt thì không có khoảng cách này. Khi xét riêng từng yếu tố, hai đặc điểm góp phần nhiều nhất vào lão hóa não nhanh là kiểu sinh học muộn và thời lượng ngủ bất thường. Một năm nghe có vẻ ít, nhưng trong bối cảnh sức khỏe não bộ, nó có ý nghĩa lớn. Ngay cả sự tăng tốc nhỏ trong quá trình lão hóa não cũng có thể tích lũy theo thời gian, làm gia tăng nguy cơ sa sút trí tuệ và bệnh lý thần kinh.

Vì sao giấc ngủ ảnh hưởng đến não?

Một lời giải thích là tình trạng viêm. Nhiều bằng chứng cho thấy, rối loạn giấc ngủ làm tăng viêm trong cơ thể. Viêm có thể gây hại cho não bằng cách làm tổn thương mạch máu, thúc đẩy tích tụ protein độc hại và đẩy nhanh quá trình chết của tế bào thần kinh. Phân tích mẫu máu từ những người tham gia cho thấy, mức độ viêm giải thích khoảng 10% mối liên hệ giữa giấc ngủ và tuổi não.

Một giả thuyết khác liên quan đến hệ thống glymphatic – cơ chế tự nhiên giúp não loại bỏ chất thải, hoạt động chủ yếu trong lúc ngủ. Thiếu ngủ hoặc ngủ kém có thể làm hệ thống này suy yếu, khiến các chất độc hại tích tụ. Ngoài ra, giấc ngủ kém còn làm tăng nguy cơ mắc các bệnh vốn ảnh hưởng tiêu cực đến não như tiểu đường loại 2, béo phì và bệnh tim mạch.

Đây là một trong những nghiên cứu lớn và toàn diện nhất về mối liên hệ giữa giấc ngủ và lão hóa não, nhờ quy mô mẫu lớn, thước đo đa chiều và kỹ thuật MRI chi tiết. Kết quả không chỉ củng cố bằng chứng trước đây về mối liên hệ giữa giấc ngủ kém với suy giảm nhận thức, mà còn cho thấy rõ ràng: Giấc ngủ kém gắn liền với bộ não “già” hơn tuổi thật, và viêm có thể là chìa khóa giải thích.

Lão hóa não là điều không thể tránh khỏi, nhưng hành vi và lối sống có thể ảnh hưởng đến tốc độ của nó. Tin tốt là thói quen ngủ hoàn toàn có thể thay đổi. Dù không phải mọi vấn đề đều dễ khắc phục, những chiến lược đơn giản như duy trì lịch ngủ ổn định, hạn chế caffeine, rượu và thiết bị điện tử trước khi ngủ, cũng như tạo không gian ngủ yên tĩnh, tối và thoáng mát, đều có thể cải thiện chất lượng giấc ngủ, từ đó góp phần bảo vệ não bộ lâu dài.