Giải bài toán rác thải bằng công nghệ

Mỗi ngày trôi qua, guồng quay hối hả của một đô thị hơn 8 triệu dân lại tạo ra một khối lượng rác thải khổng lồ. Gánh nặng này đang đè lên vai các công ty môi trường đô thị và hạ tầng xử lý chất thải của TP. Hình ảnh những bãi rác quá tải, những hồ nước ngột ngạt vì ô nhiễm đã không còn xa lạ. Trước thực trạng cấp bách đó, bài toán đặt ra cho các nhà quản lý không chỉ là thu gom và xử lý, mà phải làm sao để biến rác thải từ gánh nặng thành tài nguyên, trả lại màu xanh cho những không gian công cộng. Và lời giải thuyết phục nhất đang dần lộ diện từ chính cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0.

Công nghệ - thành công và thách thức

Trong những năm gần đây, Hà Nội đã có những bước chuyển mình mạnh mẽ trong việc tiếp cận và ứng dụng các công nghệ môi trường tiên tiến trên thế giới. Đây là một chiến lược mang tính đột phá, thể hiện tầm nhìn dài hạn của thành phố trong việc giải quyết tận gốc các vấn đề môi trường, thay vì chỉ xử lý phần ngọn. Trên thực tế, việc áp dụng công nghệ vào hệ sinh thái quản lý chất thải tại Hà Nội đã không còn là ý tưởng xa xôi. Hệ thống các phần mềm quản lý hiện đại như Grac, mGreen, URENCO đã được triển khai tại nhiều quận, kết nối hộ gia đình – đơn vị thu gom – chính quyền trong chuỗi số hóa. Những ứng dụng này cho phép người dân tra cứu tiền rác, đặt lịch thu gom rác cồng kềnh, gửi khiếu nại, theo dõi điểm thu gom “Green Point” – tất cả đều thông qua nền tảng di động.

Điểm sáng lớn nhất và là niềm tự hào của Hà Nội trong công cuộc này phải kể đến Nhà máy điện rác Sóc Sơn (Khu liên hợp xử lý chất thải rắn Nam Sơn) do Công ty Cổ phần Năng lượng Môi trường Thiên Ý Hà Nội thi công và vận hành. Đi vào vận hành giai đoạn 1 từ năm 2022, đây được xem là nhà máy điện rác lớn nhất Việt Nam và lớn thứ hai thế giới. Với công suất xử lý 4.000 tấn rác khô mỗi ngày, nhà máy áp dụng công nghệ đốt rác tiên tiến của Bỉ, không chỉ giúp giảm tới hơn 90% thể tích rác cần chôn lấp mà còn tạo ra một lượng điện năng đáng kể, hòa vào lưới điện quốc gia.

Nhà máy điện rác Seraphin - công trình được đánh giá là nhà máy điện rác quy mô lớn, đẹp và hiện đại hàng đầu Đông Nam Á. Ảnh: Phạm Hùng

Tiếp đó, đầu năm 2025, TP Hà Nội đã triển khai loạt đổi mới toàn diện, đặc biệt trong thu gom và vận chuyển rác thải. Công ty TNHH MTV Môi trường Đô thị Hà Nội (URENCO) đã đưa vào vận hành 100 phương tiện và thiết bị hiện đại tại bốn quận trước đây gồm: Ba Đình, Hoàn Kiếm, Đống Đa và Hai Bà Trưng. Các xe quét rửa đường đa chức năng, đạt tiêu chuẩn khí thải Euro 6, có thể quét, rửa và hút nước bẩn cùng lúc, giảm tiêu hao thể lực cho công nhân lên đến 70%. Xe phun sương dập bụi cao 45 mét và xe điện nhỏ dành cho ngõ ngách đã được thí điểm, giúp tăng hiệu quả thu gom 25% và giảm ùn tắc giao thông.

Đáng chú ý mới đây, là Nhà máy điện rác Seraphin đóng trên địa bàn phường Tùng Thiện, được khánh thành ngày 18/9/2025, đã góp phần không nhỏ cho việc xử lý chất thải của Hà Nội. Với công suất xử lý 2.250 tấn rác mỗi ngày và phát điện 37 MW/giờ, nhà máy này được ghi nhận lớn thứ hai Đông Nam Á, sử dụng công nghệ đốt Martin của Đức để biến rác thành năng lượng sạch. Ông Nguyễn Văn Vinh, Tổng Giám đốc Tập đoàn AMACCAO, cho biết: "Dự án khởi công tháng 3/2022 và bắt đầu tiếp nhận rác từ 1/5/2025, vượt tiến độ nhờ sự giám sát chặt chẽ và công nghệ tự động hóa."Nhà máy không chỉ giảm 40% khí thải so với chôn lấp mà còn tạo mô hình kiểu mới cho xử lý chất thải đô thị, được kỳ vọng nhân rộng ra các địa phương khác.

Công nghệ là chìa khóa, nhưng cần bàn tay con người để mở cửa

Dù tiến bộ rõ nét nhưng con đường ứng dụng công nghệ môi trường tại Hà Nội không hề bằng phẳng. Một trong những điểm nghẽn lớn là việc phân loại rác tại nguồn chưa được thực hiện rộng khắp, nhiều nơi chỉ làm hình thức hoặc bỏ giữa các loại rác chung. Chính điều này đã gây áp lực lớn cho đơn vị thu gom và nhà máy xử lý khi phải xử lý rác đã “lẫn lộn”. Theo các chuyên gia môi trường, dù Luật Bảo vệ Môi trường 2020 quy định bắt buộc phân loại từ 1/1/2025, nhưng đến nay tỷ lệ phân loại thực tế vẫn rất thấp.

Về phía chi phí, đầu tư cho thiết bị IoT, camera, cảm biến, hệ thống máy móc xử lý và duy trì hoạt động là gánh nặng lớn đối với ngân sách địa phương hoặc doanh nghiệp. Không ít công trình có công nghệ hiện đại nhưng không được vận hành ổn định do thiếu nguồn kinh phí hoặc năng lực vận hành. Thành phố vẫn dựa vào cơ chế hỗ trợ khuyến khích doanh nghiệp đầu tư công nghệ mới nhưng nguồn lực thực tế còn hạn chế. Trong quản lý hệ thống công nghệ cũng phát sinh vấn đề đồng bộ, bảo mật và giám sát. Dữ liệu từ các ứng dụng, cảm biến, camera cần được tích hợp và phân tích để ra các chỉ số và cảnh báo kịp thời. Nếu dữ liệu bị nghẽn, không đồng bộ hoặc không được cập nhật liên tục, hiệu quả giám sát sẽ giảm.

Một điểm nghẽn nữa đến áp lực từ hạ tầng truyền thống còn tồn tại, nhiều thùng rác cũ, trạm trung chuyển nhỏ, các quy định bảo trì chưa rõ ràng. Việc xây dựng quy chế quản lý, bảo trì thùng phân loại, vệ sinh định kỳ, sửa chữa cũng là nhiệm vụ cần được hoàn thiện để đảm bảo hoạt động ổn định lâu dài. Ngoài ra, vấn đề quản lý Nhà nước – chính sách, quy chuẩn, cơ chế tài chính hỗ trợ, minh bạch đầu tư – vẫn là nền tảng quyết định mức độ lan tỏa công nghệ có thực sự thành công hay không. Các dự án công nghệ nếu không gắn với cơ chế xã hội hóa, hợp tác công – tư (PPP) và cơ chế duy trì, rất dễ rơi vào cảnh “công nghệ bỏ hoang”.

Hà Nội đang đặt nhiều hy vọng vào sự “nhập cuộc” của công nghệ. Tuy nhiên, thành công không chỉ nằm ở công nghệ “xịn”, mà còn ở khâu quản lý, chính sách, tài chính và quan trọng nhất là sự tham gia của người dân. Nếu hộ gia đình không phân loại, nếu dữ liệu bị sai lệch, nếu hệ thống không được bảo trì đều đặn, công nghệ sẽ mất đi sức mạnh thực tiễn. Vì vậy, bên cạnh tiếp tục đầu tư công nghệ, Hà Nội cần hoàn thiện hành lang pháp lý, xây dựng mô hình kinh tế tuần hoàn bền vững, gắn công nghệ với giáo dục cộng đồng và cơ chế tài chính rõ ràng.

Không kém phần quan trọng là yếu tố con người. Lực lượng vận hành, từ công nhân môi trường đến cán bộ quản lý, cần được trang bị kỹ năng sử dụng công nghệ mới thông qua các chương trình đào tạo, chuyển giao kỹ thuật. Đồng thời, truyền thông số hóa và giáo dục cộng đồng phải đi trước một bước, giúp người dân hiểu rõ lợi ích, cách thức tham gia, từ đó biến công nghệ thành công cụ phục vụ chính họ.

Quý Nguyễn