Giải mã vai trò của Thổ Nhĩ Kỳ trong Thỏa thuận hòa bình Trump
Ngoài lãnh đạo Mỹ (nước đề xuất kế hoạch hòa bình), Ai Cập (trung gian đàm phán và nước chủ nhà thượng đỉnh), Qatar (nước trung gian đàm phán), trong Thỏa thuận hòa bình Trump còn có lãnh đạo Thổ Nhĩ Kỳ, vậy nước này có vai trò thế nào trong thỏa thuận này?
Ngày 13-10 tại TP Sharm el-Sheikh (Ai Cập), lãnh đạo 4 nước Mỹ, Ai Cập, Qatar và Thổ Nhĩ Kỳ đã cùng ký kết Thỏa thuận hòa bình Trump. Thỏa thuận này gồm bản kế hoạch 20 điểm của Tổng thống Mỹ Donald Trump về hòa bình Gaza và các tuyên bố cam kết từ lãnh đạo 4 nước nhằm chấm dứt cuộc chiến Gaza, mang lại hòa bình cho khu vực.
Trong 4 nước này, Mỹ được biết đến là nước đề xuất kế hoạch hòa bình, Ai Cập là trung gian đàm phán và nước chủ nhà thượng đỉnh, Qatar là nước trung gian đàm phán. Nước còn lại là Thổ Nhĩ Kỳ có vai trò thế nào với Thỏa thuận hòa bình Trump?
Từ New York đến Sharm el-Sheikh, sự tham gia muộn của Thổ Nhĩ Kỳ
Từ tháng 9 trước trở về trước, Thổ Nhĩ Kỳ không tham gia trực tiếp vào nỗ lực trung gian suốt hai năm qua do Mỹ, Qatar và Ai Cập dẫn dắt, cũng như không tham gia vào các hoạt động nhân đạo như thả hàng cứu trợ bằng đường không vào Gaza.
Theo hãng tin DW, vấn đề Gaza bắt đầu nằm ở vị trí trọng tâm trong chương trình nghị sự của Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan khi ông tới New York vào cuối tháng 9 để dự kỳ họp Đại hội đồng Liên Hiệp Quốc.
Ngày 23-9, ông Erdogan tham dự một cuộc họp về Gaza cùng Tổng thống Trump và hai nhà lãnh đạo gặp lại nhau hai ngày sau đó tại Nhà Trắng.
Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan (phải) và Tổng thống Mỹ Donald Trump giơ cao Thỏa thuận hòa bình Trump về Gaza trong lễ ký kết ngày 13-10 tại Ai Cập. Ảnh: ANADOLU
Sau cuộc gặp này, ông Trump cho biết đã “nhờ người đồng cấp Thổ Nhĩ Kỳ giúp một việc”, nhưng không nói rõ chi tiết. Sau đó, ông Erdogan tiết lộ rằng yêu cầu đó là giúp thuyết phục Hamas - tổ chức mà Thổ Nhĩ Kỳ có mối quan hệ thân thiết.
Ankara công khai ủng hộ Hamas, lực lượng bị Mỹ và Liên minh châu Âu (EU) liệt vào danh sách khủng bố. Tổng thống Erdogan thường gọi nhóm vũ trang này là một “phong trào giải phóng”.
Ngày 3-10, ông Trump và ông Erdogan lại điện đàm, được cho là theo yêu cầu từ Nhà Trắng. Truyền thông Mỹ cho biết ông Trump một lần nữa đề nghị ông Erdogan giúp thuyết phục Hamas.
Việc Thổ Nhĩ Kỳ tham gia muộn vào tiến trình đàm phán đã làm dấy lên câu hỏi về mức độ ảnh hưởng của Ankara đối với thỏa thuận này, và vai trò cụ thể mà nước này sẽ đảm nhận trong việc thực thi nó.
Sau chuỗi hoạt động ngoại giao cấp cao này, Giám đốc Tình báo Thổ Nhĩ Kỳ Ibrahim Kalin - cũng là cựu phát ngôn viên của ông Erdogan - đã tham gia vòng đàm phán hòa bình thứ ba tại Ai Cập ngày 8-10, cùng đặc phái viên của ông Trump là Steve Witkoff và ông Jared Kushner (con rể ông Trump).
Theo tờ The Jerusalem Post, trong quá trình đàm phán, Thổ Nhĩ Kỳ đã thành công trong việc tiếp cận hai nhóm Hamas được cho là đang giam giữ con tin - những nhóm trước đây không thể liên lạc được do sự đứt gãy nội bộ.
Sau khi công bố kế hoạch, ông Trump đã công khai cảm ơn không chỉ Qatar và Ai Cập - những nước đóng vai trò trung gian từ đầu - mà còn cả Thổ Nhĩ Kỳ.
Ngày 13-10, Tổng thống Trump cũng ca ngợi vai trò của Thổ Nhĩ Kỳ trong tiến trình đạt được thỏa thuận ngừng bắn tại Gaza, gọi Tổng thống Recep Tayyip Erdogan là một nhà lãnh đạo “tuyệt vời” và nhấn mạnh tầm ảnh hưởng của Ankara trong khu vực.
“Thổ Nhĩ Kỳ thật tuyệt vời. Tổng thống Erdogan thật tuyệt vời. Ông ấy đã giúp đỡ rất nhiều, bởi ông ấy được rất nhiều người tôn trọng. Ông ấy lãnh đạo một quốc gia hùng mạnh, với một quân đội vô cùng mạnh mẽ. Và ông ấy đã giúp đỡ rất nhiều” - ông Trump nói với các phóng viên trên đường tới Trung Đông dự hội nghị quốc tế về ngừng bắn ở Gaza.
Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan (phải) và Tổng thống Mỹ Donald Trump gặp nhau khi tham dự lễ ký kết Thỏa thuận hòa bình Trump về Gaza ngày 13-10 tại Ai Cập. Ảnh: ANADOLU
Quan hệ giữa Thổ Nhĩ Kỳ và Hamas
Theo DW, Thổ Nhĩ Kỳ duy trì mối quan hệ chặt chẽ với Hamas trong nhiều năm, và các quan chức Hamas thường xuyên tới thăm Thổ Nhĩ Kỳ, kể cả trong hai năm gần đây.
Ngày 7-10-2023, khi Hamas phát động tấn công vào Israel, thủ lĩnh chính trị của tổ chức này, ông Ismail Haniyeh, được cho là đang ở Istanbul.
Sau đó, ông Haniyeh bị Israel ám sát khi đang ở thủ đô Tehran của Iran.
Có tin cho rằng Hamas có ít nhất một văn phòng tại quận Basaksehir (Istanbul), nơi từng được dùng để gặp gỡ báo chí. Một tổ chức xã hội dân sự có liên hệ với Hamas cũng đặt trụ sở tại quận Fatih (Istanbul). Một số thân nhân của các quan chức Hamas được cho là sinh sống tại đây, dù chưa rõ có ai trong số họ mang quốc tịch Thổ Nhĩ Kỳ hay không.
Quân đội Thổ Nhĩ Kỳ tại Gaza?
Ông Erdogan xác nhận Thổ Nhĩ Kỳ sẽ tham gia lực lượng đặc nhiệm được thành lập trong khuôn khổ thỏa thuận do Mỹ bảo trợ giữa Hamas và Israel.
Theo truyền thông Mỹ và Israel, lực lượng này sẽ bao gồm 200 binh sĩ Mỹ, cùng các đơn vị của Thổ Nhĩ Kỳ, Ai Cập và Qatar.
Nguồn tin Mỹ nói rằng binh sĩ Mỹ sẽ chỉ đóng tại Israel, không tiến vào Gaza. Một quan chức Thổ Nhĩ Kỳ nói với hãng tin Reuters rằng nước này sẽ giúp xác định vị trí thi thể các con tin Israel đã thiệt mạng trong khi bị Hamas giam giữ.
Việc điều quân tới Gaza dù với bất kỳ mục đích nào đều cần Quốc hội Thổ Nhĩ Kỳ phê chuẩn, và điều được dự đoán sẽ diễn ra nhanh chóng và thuận lợi.
Ngày 10-10, Bộ Quốc phòng Thổ Nhĩ Kỳ tuyên bố lực lượng vũ trang nước này có kinh nghiệm dày dạn trong các sứ mệnh gìn giữ hòa bình và “sẵn sàng đảm nhận bất kỳ nhiệm vụ nào được giao.”
Tuy vậy, vẫn còn nhiều chi tiết chưa rõ ràng như thời gian, quy mô tham gia của Thổ Nhĩ Kỳ, hay khả năng Israel tỏ ra dè dặt trước sự hiện diện quân sự của Ankara trong khu vực.
