Giải ngân Chương trình mục tiêu quốc gia: Chuyển động tích cực nhưng chưa đạt yêu cầu

Thông tư 112 được kỳ vọng góp phần nâng cao hiệu quả triển khai các CTMTQG. Ảnh: ST

Giải ngân chậm, “điểm nghẽn” vẫn hiện hữu

Năm 2025, tổng vốn ngân sách nhà nước bố trí cho ba CTMTQG đạt trên 75.143 tỷ đồng, bao gồm cả vốn đầu tư công và kinh phí thường xuyên. Trong đó, ngân sách Trung ương chiếm hơn 53.528 tỷ đồng theo Nghị quyết của Quốc hội, phần còn lại thuộc ngân sách địa phương. Mức bố trí này cho thấy sự ưu tiên lớn của Nhà nước đối với các mục tiêu giảm nghèo bền vững, xây dựng nông thôn mới và phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi.

Bộ Tài chính cho biết, đến hết tháng 11/2025, ngân sách Trung ương đã giao hơn 42.229 tỷ đồng, tương đương khoảng 99% dự toán sau điều chỉnh. Riêng vốn đầu tư công đã được giao đủ 100%, thể hiện sự chủ động của các Bộ, ngành và địa phương trong phân bổ nguồn lực. Tuy nhiên, kinh phí thường xuyên vẫn còn chậm, hiện còn 229,16 tỷ đồng đang được đề xuất phân bổ. Bộ Tài chính đã có ý kiến nhằm thúc đẩy việc hoàn tất khâu này.

Ở phía ngân sách địa phương, tổng nguồn lực bố trí cho các CTMTQG đạt hơn 22.454 tỷ đồng, chủ yếu dành cho đầu tư công. Dù vậy, thực tế nhiều năm cho thấy “nút thắt” không nằm ở bố trí vốn mà ở khâu tổ chức thực hiện và giải ngân. Năm 2025 tiếp tục phản ánh rõ thực trạng này khi tiến độ giải ngân chưa đáp ứng yêu cầu, trong bối cảnh khối lượng công việc dồn về cuối năm rất lớn.

Đối với vốn đầu tư công, giải ngân đến hết tháng 11 đạt gần 28.388 tỷ đồng, tương đương 54,2% kế hoạch. Đây là mức thấp so với yêu cầu, nhất là khi thời hạn năm tài chính đang đến gần. Tiến độ giữa các chương trình có sự chênh lệch rõ rệt: CTMTQG phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi đạt 44,9%; CTMTQG giảm nghèo bền vững đạt 45,1%; trong khi CTMTQG xây dựng nông thôn mới đạt 67,3%, được đánh giá khả quan hơn.

Báo cáo cũng cho thấy vẫn còn 2 Bộ và 13 địa phương có tỷ lệ giải ngân thấp hơn mức bình quân chung, phản ánh sự không đồng đều giữa các vùng, các đơn vị. Tổng kết giai đoạn 2021-2025 cho thấy, dù đã hoàn thành mục tiêu giảm nghèo và cơ bản hoàn thành xây dựng nông thôn mới theo Nghị quyết của Quốc hội, song CTMTQG phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi vẫn còn 3/9 nhóm mục tiêu chưa đạt. Điều này cho thấy yêu cầu tiếp tục tháo gỡ các điểm nghẽn về thể chế, tổ chức triển khai và năng lực quản lý ở cơ sở.

Đáng lo ngại hơn là tình hình giải ngân kinh phí thường xuyên. Đến hết tháng 11, mới giải ngân được 28,7% dự toán, tương đương 9.736,16 tỷ đồng. Có 3 cơ quan Trung ương chưa giải ngân được đồng nào; 6 Bộ, cơ quan Trung ương và 7 địa phương có tỷ lệ giải ngân dưới 20%. Đây được xem là “điểm nghẽn lớn nhất” trong thực hiện các CTMTQG năm 2025.

Nhiều địa phương cho biết tiến độ giải ngân chậm do tác động đồng thời của nhiều yếu tố. Việc thay đổi mô hình tổ chức hành chính, triển khai chính quyền địa phương hai cấp và sáp nhập đơn vị hành chính cấp xã đã làm gián đoạn hoạt động của bộ máy, ảnh hưởng trực tiếp đến công tác chuẩn bị đầu tư và giải ngân tại cấp xã - nơi đảm nhiệm phần lớn nhiệm vụ của các CTMTQG. Bên cạnh đó, diễn biến thời tiết cực đoan với nhiều cơn bão mạnh trong năm 2025 buộc không ít dự án phải tạm dừng hoặc kéo dài thời gian thực hiện, qua đó tác động tiêu cực đến tiến độ giải ngân.

Dồn lực tháng cuối năm, siết trách nhiệm người đứng đầu

Trong bối cảnh năm 2025 đang dần khép lại, Bộ Tài chính nhấn mạnh yêu cầu chuyển từ tâm thế chờ đợi sang hành động, từ xử lý sự vụ sang quản trị chủ động. Đây là thời điểm đòi hỏi người đứng đầu các Bộ, ngành, địa phương phải thể hiện rõ trách nhiệm, dám làm, dám chịu và dám cam kết tiến độ.

Giải ngân vốn CTMTQG được xác định là nhiệm vụ chính trị quan trọng. Ảnh: ST

Theo đó, các Bộ chủ trì chương trình, đặc biệt là Bộ Dân tộc và Tôn giáo, Bộ Nông nghiệp và Môi trường, cần khẩn trương phân bổ phần kinh phí sự nghiệp ngân sách Trung ương còn lại, đồng thời chỉ đạo sát sao các địa phương đẩy nhanh tiến độ. Việc tháo gỡ khó khăn cần thực hiện theo hướng “cầm tay chỉ việc”, xử lý ngay ở cấp bộ, chỉ báo cáo cấp có thẩm quyền những nội dung vượt thẩm quyền.

Đối với các Bộ, cơ quan Trung ương và địa phương, Bộ Tài chính yêu cầu đánh giá đầy đủ tác động của thiên tai để xây dựng kịch bản phục hồi phù hợp; tăng cường phân cấp, phân quyền gắn với cá thể hóa trách nhiệm; kiên quyết thay thế cán bộ yếu kém, thiếu trách nhiệm. Đồng thời, cần sớm ổn định bộ máy chính quyền địa phương hai cấp, khắc phục các điểm nghẽn phát sinh từ việc sắp xếp đơn vị hành chính.

Giải ngân vốn CTMTQG được xác định là nhiệm vụ chính trị quan trọng, gắn với đánh giá cán bộ theo Quy định số 366-QĐ/TW về kiểm điểm và đánh giá, xếp loại chất lượng đối với tập thể, cá nhân trong hệ thống chính trị. Việc đẩy mạnh chuyển đổi số, tăng cường ứng dụng công nghệ trong quản lý, điều hành vốn được coi là giải pháp then chốt nhằm nâng cao hiệu quả và minh bạch.

Cùng với đó, Thông tư số 112/2025/TT-BTC sửa đổi, bổ sung quy định về quản lý, sử dụng và quyết toán kinh phí sự nghiệp thực hiện các CTMTQG giai đoạn 2021-2025 (Thông tư 112) do Bộ Tài chính vừa ban hành được kỳ vọng sẽ góp phần tháo gỡ vướng mắc về cơ chế, làm rõ trách nhiệm ngân sách địa phương và bảo đảm đồng bộ với mô hình chính quyền địa phương hai cấp.

Theo Bộ Tài chính, với khối lượng công việc còn lại trong tháng cuối năm, sự chủ động, quyết liệt của các Bộ, ngành và địa phương sẽ là yếu tố then chốt để các CTMTQG phát huy hiệu quả, tạo chuyển biến thực chất trong đời sống kinh tế - xã hội, đặc biệt tại các vùng khó khăn./.

MINH ANH