Giải Nobel Kinh tế 2025: Tăng trưởng chỉ bền vững khi thế giới không khép mình trong bảo hộ

Theo công bố của Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển, giải thưởng danh giá năm nay, Giải thưởng Sveriges Riksbank về Khoa học Kinh tế tưởng nhớ Alfred Nobel, được trao cho Joel Mokyr, Philippe Aghion và Peter Howitt “vì đã giải thích được sự tăng trưởng kinh tế do đổi mới thúc đẩy”.

“Sáng tạo và hủy diệt”, chìa khóa của tăng trưởng bền vững

Một nửa giải thưởng thuộc về Joel Mokyr, Giáo sư Kinh tế và Lịch sử tại Đại học Northwestern (Mỹ), người đã “xác định các điều kiện tiên quyết cho tăng trưởng bền vững thông qua tiến bộ công nghệ”. Nửa còn lại được chia cho hai nhà kinh tế Philippe Aghion (Collège de France, INSEAD, Trường Kinh tế London) và Peter Howitt (Đại học Brown, Mỹ) “vì lý thuyết về tăng trưởng bền vững thông qua sự phá hủy mang tính sáng tạo”.

Màn hình hiển thị chân dung của 3 học giả đoạt giải năm 2025.

Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển nhận định: “Joel Mokyr đã sử dụng những quan sát lịch sử để chỉ ra cách tri thức và công nghệ tạo ra nền tảng cho tăng trưởng bền vững. Philippe Aghion và Peter Howitt đã phát triển mô hình toán học mô tả ‘sự hủy diệt sáng tạo’, nơi các sản phẩm, ý tưởng và doanh nghiệp mới liên tục thay thế những gì cũ kỹ, lỗi thời.”

John Hassler, Chủ tịch Ủy ban Nobel Kinh tế, nhấn mạnh: “Tăng trưởng kinh tế không phải là điều hiển nhiên. Nếu chúng ta không duy trì cơ chế đổi mới và cạnh tranh, thế giới có thể rơi vào tình trạng trì trệ.”

Giá trị giải thưởng năm nay lên tới 11 triệu krona Thụy Điển (tương đương 1,2 triệu USD).

Trong cuộc phỏng vấn sau khi nhận tin đoạt giải, giáo sư Philippe Aghion chia sẻ rằng ông “vô cùng bất ngờ và vẫn chưa nói nên lời”. Khi được hỏi về xu hướng áp thuế quan và chính sách bảo hộ thương mại, ông đưa ra quan điểm đáng chú ý:

“Tôi không hoan nghênh làn sóng bảo hộ ở Mỹ. Nó không tốt cho tăng trưởng và đổi mới sáng tạo của thế giới. Nhưng mặt khác, các nước châu Âu cần nhận ra rằng chúng ta không thể để Mỹ và Trung Quốc dẫn đầu về công nghệ, còn mình thì mãi đi sau.”

Phát biểu này được nhiều nhà quan sát kinh tế quốc tế xem như lời nhắc nhở rằng, trong thời đại công nghệ và đổi mới là động lực tăng trưởng, các rào cản thương mại và thuế quan chỉ làm chậm tiến trình phát triển toàn cầu.

Quan điểm của Aghion cũng phản ánh tinh thần chung của công trình đoạt giải, đổi mới chỉ có thể nảy nở trong một môi trường cởi mở, nơi tri thức, công nghệ và con người được tự do lưu chuyển.

Giáo sư Philippe Aghion: Thuế quan 'không tốt cho tăng trưởng và đổi mới của thế giới'

AI sẽ thúc đẩy tăng trưởng và tạo việc làm nếu có chính sách và giáo dục phù hợp”

Giáo sư Philippe Aghion cũng bày tỏ sự lạc quan về vai trò của trí tuệ nhân tạo (AI) trong thúc đẩy tăng trưởng kinh tế toàn cầu. Theo ông, AI không chỉ giúp tăng năng suất mà về lâu dài còn tạo thêm việc làm, dù hiện nay vẫn có nhiều lo ngại về khả năng mất việc làm hàng loạt do tự động hóa.

Aghion cho rằng AI có tiềm năng tăng trưởng rất lớn, vì công nghệ này có thể tự động hóa nhiều nhiệm vụ trong sản xuất hàng hóa, dịch vụ và cả trong quá trình sáng tạo ý tưởng. Tuy nhiên, ông nhấn mạnh:

“Vấn đề không nằm ở bản thân AI, mà ở cách chúng ta khai thác tiềm năng của nó. Nếu thiếu các chính sách cạnh tranh phù hợp, chúng ta sẽ tự kìm hãm khả năng tăng trưởng.”

Ông cũng thừa nhận có những lo ngại chính đáng rằng AI có thể khiến nhiều công việc biến mất, song đây chính là lý do cần phải đầu tư mạnh mẽ vào giáo dục và đào tạo lại lao động.

“Một hệ thống giáo dục tốt giúp con người học cách học, nghĩa là có thể thích nghi và phát triển trong môi trường mới. Về điều này, chúng ta nên học hỏi Thụy Điển và Đan Mạch,” ông nói.

Theo Aghion, trong bất kỳ cuộc cách mạng công nghệ nào, nỗi sợ mất việc là điều tự nhiên, bởi máy móc có thể thay thế con người trong nhiều công đoạn. Tuy nhiên, ông nhấn mạnh rằng AI cũng giúp con người làm việc năng suất hơn, từ đó mở rộng quy mô thị trường và tạo thêm nhiều cơ hội việc làm mới.

Aghion cho biết ông sẽ dành một phần tư trong tổng số 11 triệu kronor Thụy Điển (tương đương khoảng 1,2 triệu USD) tiền thưởng của mình để tài trợ cho các dự án nghiên cứu tại Collège de France. Các dự án này tập trung vào trí tuệ nhân tạo, tăng trưởng xanh và chính sách nghiên cứu, phát triển (R&D), do ông và nhóm các nhà nghiên cứu trẻ thực hiện.

Bàn về chính sách thương mại, Aghion cảnh báo rằng các rào cản thuế quan và xu hướng bảo hộ đang cản trở sự phát triển của kinh tế toàn cầu.

“Rào cản thuế quan là rào cản cho tăng trưởng, vì để phát triển, bạn cần một thị trường đủ lớn. Một thị trường mở rộng đồng nghĩa với nhiều cơ hội tài trợ cho đổi mới, tăng khả năng trao đổi ý tưởng, chuyển giao công nghệ và cạnh tranh lành mạnh. Sự cởi mở chính là động lực của tăng trưởng, còn mọi thứ làm suy giảm sự cởi mở đều là trở ngại,” ông nói.

Aghion cho rằng thế giới đang xuất hiện “những đám mây đen”, ám chỉ làn sóng dựng lại các rào cản thương mại, điều có thể kìm hãm dòng chảy ý tưởng và công nghệ giữa các quốc gia.

Cuối cùng, ông nhấn mạnh đến thách thức kết hợp giữa tăng trưởng và bảo vệ môi trường, cho rằng cần có chính sách khuyến khích đổi mới xanh, thay vì trông chờ doanh nghiệp tự hành động.

“Chúng ta cần tăng trưởng xanh, nghĩa là phát triển kinh tế nhưng vẫn bảo vệ được môi trường. Các doanh nghiệp không tự phát đổi mới xanh, nên chính phủ cần tạo ra động lực và khung chính sách phù hợp,” ông khẳng định.

Tăng trưởng cần tự do và sáng tạo

Trong thông cáo chính thức, Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển nhấn mạnh:

“Trong hai thế kỷ qua, lần đầu tiên trong lịch sử, thế giới đã chứng kiến sự tăng trưởng kinh tế bền vững, giúp hàng tỷ người thoát nghèo và tạo nền tảng cho thịnh vượng. Công trình của Mokyr, Aghion và Howitt đã lý giải cách đổi mới tạo ra động lực cho những bước tiến ấy.”

Trên thực tế, mô hình “sáng tạo và hủy diệt” mà Aghion và Howitt phát triển vào đầu thập niên 1990, thường được gọi là mô hình tăng trưởng nội sinh Schumpeterian, đã trở thành nền tảng cho nhiều nghiên cứu về chính sách đổi mới và năng suất quốc gia.

Cùng lúc đó, công trình của Joel Mokyr, vốn kết hợp giữa kinh tế học và lịch sử, lý giải tại sao cuộc Cách mạng Công nghiệp xảy ra ở châu Âu chứ không phải nơi khác, khi tri thức được chia sẻ rộng rãi và tinh thần khoa học được khuyến khích.

Nhờ sự kết hợp giữa lý thuyết và thực tiễn, bộ 3 nhà kinh tế này đã đưa ra lời giải cho câu hỏi tưởng chừng đơn giản nhưng mang tính thời đại: “Điều gì khiến một nền kinh tế có thể tăng trưởng mãi mà không tự kiệt sức?”

Giải Nobel Kinh tế năm nay không chỉ tôn vinh thành tựu khoa học mà còn gửi đi một thông điệp thời sự sâu sắc: tăng trưởng không thể duy trì nếu thiếu đổi mới, và đổi mới sẽ không thể phát triển trong môi trường đóng kín, bảo hộ.

Trong bối cảnh thế giới đang chứng kiến sự quay trở lại của các hàng rào thuế quan và chính sách “tự cường” kinh tế ở nhiều quốc gia lớn, quan điểm của Aghion được xem là lời nhắc nhở kịp thời: bảo hộ có thể bảo vệ lợi ích trước mắt, nhưng về lâu dài sẽ làm chậm quá trình sáng tạo, động cơ cốt lõi của tăng trưởng.

Như John Hassler nhận định: “Công trình của các nhà khoa học đoạt giải cho thấy sự sáng tạo không chỉ là quá trình phá bỏ cái cũ, mà là cách duy nhất để nhân loại tiến lên.”

Giữa lúc nền kinh tế toàn cầu đang tìm kiếm động lực mới sau giai đoạn tăng trưởng chậm và bất định, “sự hủy diệt sáng tạo” mà Mokyr, Aghion và Howitt mô tả dường như là lời nhắc nhở rằng: sự thịnh vượng không đến từ việc bảo tồn hiện trạng, mà từ việc dám thay đổi.

Giải Nobel Kinh tế 2025, vì thế, không chỉ là vinh danh những bộ óc lỗi lạc, mà còn là một lời cảnh tỉnh cho thế giới: để phát triển bền vững, cần nuôi dưỡng môi trường mở, khuyến khích sáng tạo và bảo vệ tự do trao đổi tri thức, nền tảng của mọi cuộc cách mạng kinh tế trong tương lai.

Thùy Linh