Giải pháp nào để báo chí không mất giá trị nội dung và nguồn thu từ các nền tảng số?

Bảo vệ nền báo chí chuyên nghiệp, thông tin lành mạnh trong kỷ nguyên số

Chiều 24/11, Quốc hội thảo luận ở hội trường về dự án Luật Báo chí (sửa đổi). Liên quan vấn đề kinh tế báo chí, đại biểu Quốc hội (ĐBQH) Trịnh Thị Tú Anh (Lâm Đồng) cho biết, trong bối cảnh trí tuệ nhân tạo và các nền tảng mạng xã hội phát triển mạnh mẽ, hiện đang diễn ra tình trạng một bộ phận tổ chức, cá nhân không phải cơ quan báo chí liên tục trích dẫn, đăng lại nội dung từ các bài báo chính thống nhưng đặt tiêu đề sai lệch, cắt xén, xuyên tạc nghiêm trọng nội dung gốc nhằm thu hút tương tác và doanh thu quảng cáo.

Quang cảnh phiên thảo luận, chiều 24/11.

Điều này đã và đang đe dọa trực tiếp mô hình kinh tế báo chí chuyên nghiệp thông qua hai cơ chế chính: Thứ nhất, mất giá trị nội dung: Các cơ quan, cá nhân không phải báo chí đang "trích dẫn miễn phí" các bài phân tích sâu, báo cáo điều tra có chi phí sản xuất lớn của báo chí chính thống. Việc sử dụng tiêu đề sai lệch, giật gân để "câu view" khiến độc giả không còn động lực chi tiền cho nội dung gốc, làm suy giảm nghiêm trọng nguồn thu từ mô hình thu phí.

Thứ hai, mất nguồn thu quảng cáo do thuật toán: Các nền tảng số có xu hướng ưu tiên hiển thị nội dung tạo cảm xúc mạnh, khiến nội dung báo chí chuyên nghiệp, cân bằng bị lu mờ. Hệ quả là, doanh thu quảng cáo tự động bị chuyển hướng từ các cơ quan báo chí có trách nhiệm (nơi sản xuất nội dung chất lượng) sang các kênh "câu view" có tương tác cao, làm xói mòn nguồn tài chính duy trì nền báo chí chuyên nghiệp.

Dẫn quy định của một số quốc gia trong việc bảo đảm công bằng trong thị trường tin tức kỹ thuật số, hỗ trợ báo chí trước việc các nền tảng lớn sử dụng nội dung miễn phí của báo chí để tạo doanh thu quảng cáo, ĐBQH Trịnh Thị Tú Anh đề nghị Quốc hội xem xét, bổ sung quy định về Quyền liên quan của cơ quan báo chí trên không gian mạng, đồng thời giao Chính phủ nghiên cứu các cơ chế thương lượng, chia sẻ doanh thu giữa các cơ quan báo chí với các nền tảng số lớn theo nguyên tắc đã thành công tại EU, Úc, Canada.

Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh.

"Quy định này không hạn chế quyền tự do ngôn luận của người dân, mà chỉ nhằm bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ và quyền liên quan của cơ quan báo chí - những chủ thể đã bỏ chi phí lớn để sản xuất thông tin có trách nhiệm, được xác minh theo đúng quy định của Luật Báo chí" - bà lý giải và khẳng định, việc bổ sung quy định nêu trên sẽ góp phần bảo vệ nền báo chí chuyên nghiệp, bảo vệ việc làm của nhà báo chân chính và giữ vững định hướng thông tin lành mạnh trong kỷ nguyên số...

Tương tự, ĐBQH Lý Anh Thư (An Giang) đề cập nhiều tổ chức, cá nhân đang sử dụng AI để sản xuất nội dung mang tính chất báo chí nhưng không thuộc cơ quan báo chí, không có trách nhiệm biên tập hay đạo đức nghề nghiệp. "Tôi đề nghị hoàn thiện quy định để định danh và đặt ra trách nhiệm tối thiểu đối với những chủ thể này nhằm hạn chế tin giả lan truyền trên không gian mạng", bà nói. Đồng thời, đề nghị cần tiếp tục làm rõ trách nhiệm trong việc gắn nhãn AI, kiểm chứng thông tin đầu vào và xử lý khi AI tạo ra nội dung sai sự thật. Đây là điều cần thiết để bảo vệ uy tín báo chí và quyền tiếp cận thông tin đúng của người dân.

Lo ngại thông tin xấu độc lấn át thông tin chính thống, thuật toán dẫn dắt thay sự thật

ĐBQH Phạm Trọng Nhân (TP Hồ Chí Minh) nhận định, Luật Báo chí (sửa đổi) trong bối cảnh không gian thông tin toàn cầu đã thay đổi, tốc độ lan truyền dữ liệu đã vượt xa tốc độ kiểm chứng của con người và thông tin đã trở thành một dạng "quyền lực" mới, thậm chí là "vũ khí" mới, tạo nên một thách thức an ninh phi truyền thống, đe dọa an ninh tư tưởng, an ninh nhận thức và an ninh xã hội. Chẳng hạn, những gì đang diễn ra trên thế giới về thao túng bầu cử, hình ảnh giả mạo từ AI… đã gây lo lắng trong cộng đồng. Do đó, lần sửa đổi này, luật cần tạo ra pháp lý đủ mạnh về an ninh tư tưởng, an ninh nhận thức, an ninh xã hội trong kỷ nguyên AI.

Đại biểu Phạm Trọng Nhân.

Cũng theo đại biểu, thời gian qua, các nội dung do AI sinh ra đang xuất hiện nhiều trên các trang báo điện tử, nền tảng số, thậm chí trong quy trình biên tập, do đó đề nghị bổ sung điều khoản mới "tác phẩm báo chí có yếu tố AI là nội dung báo chí được sản xuất toàn bộ hoặc một phần với sự hỗ trợ của AI, cơ quan báo chí phải công bố mức độ sự can thiệp của AI và chịu trách nhiệm về sự chính xác của nội dung". Đồng thời, ông kiến nghị bổ sung một điều mới về "cơ quan báo chí thực hiện xác minh độc lập đối với nội dung có yếu tố AI, chịu trách nhiệm liên đới nếu đăng tải nội dung sai sự thật, ảnh hưởng tới an ninh quốc gia, ảnh hưởng tới tổ chức, cá nhân…"

ĐBQH TP Hồ Chí Minh cũng đề nghị dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi) phải yêu cầu các nền tảng xuyên biên giới công khai thuật toán đề xuất, gỡ bỏ tin giả trong 24 giờ, định danh tài khoản và có giải pháp truy vết thông tin, liên thông với Bộ Khoa học và Công nghệ. "Nếu không có cảnh báo sớm, thông tin chính thống có thể đi chậm tới 24 giờ. Trong thời đại AI, chỉ chậm 24 phút cũng đủ để gây khủng hoảng nhận thức cho cá nhân, tập thể, thậm chí là cả xã hội", ông cảnh báo.

Đại biểu cũng đề nghị dự thảo luật cần bổ sung khung pháp lý để bảo vệ người dân và bảo vệ Nhà nước trước các đối tượng chống phá dùng chiêu trò để tấn công mục đích chính trị. "Thưa Quốc hội, trong thời đại hiện nay, tấn công truyền thông chính là tấn công an ninh quốc gia, báo chí hôm nay không chỉ là phương tiện đưa tin mà là "lá chắn nhận thức", là "tường lửa tinh thần" và là thiết chế bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, chủ quyền của đất nước trước làn sóng thông tin xuyên biên giới. Nếu không có báo chí mạnh, chính xác, có khả năng sử dụng AI, thì thông tin xấu, độc sẽ lấn át thông tin chính thống, và thuật toán sẽ dẫn dắt thay sự thật. Chủ quyền thông tin sẽ bị xâm hại ngay trong không gian số. Do đó, dự thảo Luật Báo chí sửa đổi phải tạo hành lang để báo chí trở thành năng lượng cho quốc gia trong cuộc chiến bảo vệ tư tưởng trên không gian mạng", ông nhấn mạnh.

Đại biểu khẳng định, khi máy móc có thể nhìn, nghe, tạo tiếng nói, viết bài trong vài giây, thì đạo luật này phải trở thành "hàng rào pháp lý, hàng rào đạo đức và hàng rào kỹ thuật" bảo vệ sự thật.

Quỳnh Vinh