Giải pháp nào để giải quyết án hành chính khi đổi mới hệ thống tư pháp?

Sáng 17-9, Trường Đại học Luật TP.HCM tổ chức hội thảo khoa học "Giải quyết vụ án hành chính trong bối cảnh đổi mới hệ thống tư pháp ở Việt Nam hiện nay", với sự tham gia của nhiều nhà khoa học, thẩm phán TAND, nghiên cứu sinh và sinh viên...

TAND khu vực sẽ giải quyết rất nhiều án hành chính

TS Lê Trường Sơn, Hiệu trưởng Trường Đại học Luật TP.HCM, cho biết đổi mới hệ thống tư pháp là một yêu cầu tất yếu trong tiến trình xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam.

Hội thảo được tổ chức là cần thiết và mang tính cấp bách với những đổi mới mang tính đột phá trong tổ chức, nhiệm vụ, quyền hạn của TAND, VKSND.

TS Lê Trường Sơn, Hiệu trưởng Trường Đại học Luật TP.HCM, phát biểu khai mạc hội thảo. Ảnh: ULAW

Những sửa đổi, bổ sung cơ bản và toàn diện về thẩm quyền của Tòa án sẽ tác động mạnh mẽ đến hiệu quả việc giải quyết vụ án hành chính ở Việt Nam trong thời gian tới.

Hội thảo sẽ là một diễn đàn khoa học pháp lý để các nhà khoa học, những người làm công tác thực tiễn, nghiên cứu sinh, học viên cao học và sinh viên có quan tâm cùng nhìn nhận, đánh giá khách quan thực trạng về giải quyết vụ án hành chính trong bối cảnh đổi mới hệ thống tư pháp, đồng thời, đề xuất những giải pháp hữu hiệu nhằm nâng cao chất lượng giải quyết vụ án hành chính trong thời gian tới, đáp ứng yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền, bảo vệ tốt hơn quyền con người, quyền công dân.

Chia sẻ tại hội thảo, TS Lê Việt Sơn, Trưởng Bộ môn Luật Tố tụng hành chính, Trường ĐH Luật TP.HCM, cho biết hiện nay hệ thống TAND được sắp xếp, tổ chức lại thành 3 cấp: TAND Tối cao, TAND cấp tỉnh và TAND cấp khu vực.

Đây là lần tổ chức, cải cách sâu rộng của ngành tòa án nhằm mục tiêu tinh gọn bộ máy, nâng cao hiệu quả và chuyên nghiệp hóa hoạt động xét xử.

Theo Luật Tố tụng hành chính sửa đổi, bổ sung 2025 thì TAND khu vực có thẩm quyền xét xử sơ thẩm tất cả các vụ án hành chính (VAHC). Ngoài ra, TAND khu vực cũng có thẩm quyền xét xử tất cả các loại khiếu kiện (khiếu kiện quyết định hành chính, hành vi hành chính, quyết định kỷ luật buộc thôi việc...).

Hội thảo đã nhận được được 28 bài tham luận từ các chuyên gia, nhà khoa học. Ảnh: ULAW

Cũng theo TS Việt Sơn, Luật Tố tụng hành chính sửa đổi, bổ sung 2025 đã bổ sung thẩm quyền của Tòa án cấp tỉnh được quyền giám đốc thẩm, tái thẩm bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật của TAND khu vực đã có hiệu lực pháp luật nhưng bị kháng nghị theo quy định.

TS Sơn đánh giá việc phân định thẩm quyền của TAND các cấp theo Luật Tố tụng hành chính sửa đổi, bổ sung 2025 bảo đảm tính đồng bộ, thống nhất cao với các đạo luật khác, đặc biệt là Luật Tổ chức TAND sửa đổi, Luật Tổ chức VKSND sửa đổi...

Tiếp đến là tạo điều kiện thuận lợi cho cá nhân, cơ quan, tổ chức khởi kiện vụ án hành chính khi có sự sắp xếp lại đơn vị hành chính, thực hiện chính quyền địa phương hai cấp.

Ví dụ, khiếu kiện quyết định hành chính, hành vi hành chính của cơ quan nhà nước, người có thẩm quyền trong cơ quan nhà nước ở Trung ương, cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài mà người khởi kiện có nơi cư trú, nơi làm việc hoặc trụ sở trên lãnh thổ Việt Nam… thì đều khởi kiện tại TAND khu vực nơi người khởi kiện cư trú, làm việc hoặc đặt trụ sở.

Bên cạnh những mặt tích cực, TS Việt Sơn cũng chỉ ra những khó khăn, thách thức trong thời gian tới đối với ngành tòa án, đặc biệt là các thẩm phán giải quyết các vụ án hành chính ở tòa khu vực.

Trước đây, các TAND cấp huyện thường giải quyết rất ít vụ án hành chính (thường Tòa cấp tỉnh giải quyết nhiều) thì nay với việc mở rộng thẩm quyền của TAND khu vực, số lượng án hành chính sẽ tăng rất nhiều (TAND cấp tỉnh chuyển xuống) khiến cho thẩm phán giải quyết chịu không ít áp lực, từ đó đòi hỏi năng lực giải quyết của thẩm phán phải có kinh nghiệm và chuyên môn cao.

Xét xử vụ án hành chính bằng hình thức trực tuyến

Chia sẻ về thực tiễn xét xử, thẩm phán Nguyễn Ngọc Hiếu, Phó Chánh án TAND Khu vực 2 - TP.HCM, cho biết đơn vị của mình là đơn vị có nhiều vụ án hành chính cần phải giải quyết nhiều nhất TP.HCM (khoảng 10.000 vụ, tương đương với lượng án của một tỉnh trước khi sáp nhập). Nếu tính từ ngày 1-7, TAND Khu vực 2 - TP.HCM đã tiếp nhận khoảng 300 đơn khởi kiện hành chính.

Thẩm phán Nguyễn Ngọc Hiếu, Phó Chánh án TAND khu vực 2 - TP.HCM. Ảnh: ULAW

Theo ông Hiếu, TAND khu vực 2 có tiền thân là TAND TP Thủ Đức với thẩm quyền giải quyết theo lãnh thổ trên cơ sở sáp nhập quận 2, quận 9 và quận Thủ Đức cũ. Đặc điểm là trên địa bàn quận 2 và quận 9 triển khai rất nhiều dự án, thu hồi đất, giải phóng mặt bằng... nên lượng án hành chính cần giải quyết trong những năm qua là rất nhiều.

"Trong quá trình giải quyết, các thẩm phán tiếp xúc, lắng nghe người dân trình bày mới thấu hiểu và chia sẻ với những bức xúc của người dân. Có không ít vụ việc khi thẩm phán giải quyết đã trăn trở đối với những phán quyết của mình" - ông Hiếu chia sẻ.

Chia sẻ thêm, Phó Chánh án TAND Khu vực 2 - TP.HCM, cho biết trong các vụ án hành chính, người bị kiện thường không có mặt tại tòa để tham dự xét xử mà chủ yếu ủy quyền cho cấp dưới.

Điều này cũng tạo không ít khó khăn trong quá trình xét hỏi để làm rõ những vấn đề trong vụ án, trong khi người được ủy quyền có nhiều vấn đề không thể tự trả lời.

Xuất phát từ thực trạng đó, TAND Khu vực 2 là đơn vị tiên phong và đầu tiên xét xử thành công vụ án hành chính bằng hình thức trực tuyến với điểm cầu chính là trụ sở TAND và điểm cầu thành phần là trụ sở của người bị kiện. Bằng hình thức này những bất cập, khó khăn như đã nêu ở trên được giải quyết.

Thành lập tòa chuyên trách tại khu vực có nhiều án hành chính

Tại hội thảo, thẩm phán Nguyễn Duy Thức, Phó Chánh án TAND Khu vực 2 - Đồng Nai, đánh giá kể từ 1-7, khi thẩm quyền xét xử vụ án hành chính của TAND khu vực được mở rộng thì áp lực đối với đội ngũ thẩm phán sẽ là rất lớn.

HỮU ĐĂNG