Giải pháp nào hạn chế tình trạng học sinh ngồi nhầm lớp?
Để hạn chế tình trạng học sinh ngồi nhầm lớp, không thể chỉ trông chờ vào nỗ lực của giáo viên.
Một đồng nghiệp của người viết từng chia sẻ về thực trạng ở địa phương mình, nơi hai vấn đề nổi cộm đang lo lắng là: bệnh thành tích và tình trạng học sinh ngồi nhầm lớp.
Từ quan sát lớp học mỗi ngày, thầy cô không khó để nhận ra những bất cập này nhưng lại thiếu công cụ để xử lý triệt để.
Ảnh minh họa: giaoduc.net.vn
Áp lực thi đua khiến đánh giá bị “mềm hóa”
Dù không có văn bản nào yêu cầu tỷ lệ lên lớp phải đạt mức 99-100%, nhưng trong thực tế, các cuộc đua danh hiệu lại vận hành như một “dòng chảy ngầm” khiến nhà trường và giáo viên phải ưu tiên con số hơn chất lượng.
Các trường chạy đua “Tập thể lao động xuất sắc”, “lá cờ đầu”; giáo viên phấn đấu để đạt “Hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ”, “Chiến sĩ thi đua cơ sở”… Nhiều nơi, hiệu trưởng chỉ được đánh giá xuất sắc nếu trường đạt xuất sắc. Khi danh hiệu gắn với uy tín và thu nhập thì áp lực thành tích trở thành điều không thể né tránh.
Một giáo viên chia sẻ rằng địa phương nơi thầy đang công tác đánh giá giáo viên theo chu kỳ ba tháng/lần, trong đó chất lượng học sinh là tiêu chí quan trọng nhất. Nếu có học sinh yếu – kém, cơ hội đạt mức “Hoàn thành xuất sắc” gần như bằng không.
Trong khi mức thưởng giữa các danh hiệu có thể chênh tới cả chục triệu đồng, nên việc đánh giá học sinh bị “nương nhẹ” để giữ điểm thi đua là điều dễ hiểu.
Không ít trường duy trì tỉ lệ lên lớp 99–100%, trong khi năng lực thực tế của học sinh lại chưa tương xứng. Ngược lại, một số trường chỉ đạt 96–98% lên lớp, nhưng chất lượng thật lại cao hơn hẳn. Tuy vậy, vì không đạt “chỉ tiêu đẹp”, tập thể lại bất lợi khi xét danh hiệu, dù nỗ lực chuyên môn không hề thua kém.
Học sinh ngồi nhầm lớp ảnh hưởng chất lượng cả lớp
Khi việc đánh giá không sát thực, nhiều em học sinh tiểu học lên lớp nhưng thiếu hẳn nền tảng đọc - viết - tính toán. Giáo viên lớp trên liên tục phải dạy lại kiến thức cũ, trong khi chương trình mới đòi hỏi tốc độ và năng lực tự học cao hơn.
Không ít giáo viên phản ánh: học sinh lớp 2–3 vẫn có em đánh vần chậm, đọc ngắc ngứ. Học sinh lớp 4–5 còn nhầm lẫn phép cộng, trừ, nhân, chia cơ bản.
Các em dần mất tự tin, không theo kịp bạn, chán học. Giáo viên cũng rơi vào vòng lặp mệt mỏi: vừa phải chạy chương trình, vừa tìm cách “đỡ” những em hổng kiến thức nhưng không có quyền cho ở lại lớp, càng không có đủ cơ chế hỗ trợ.
Nhiều câu hỏi được đặt ra, vì sao hiện tượng này tồn tại? Không phải giáo viên thiếu trách nhiệm. Họ chỉ là mắt xích cuối trong cả một cơ chế vận hành dựa vào chỉ số.
Không phải nhà trường không muốn siết lại. Họ đang chịu sức ép từ danh hiệu, từ đánh giá hiệu trưởng, từ kỳ vọng địa phương.
Gốc vấn đề nằm ở cách thiết kế và vận hành cơ chế thi đua, nơi con số đôi khi được ưu tiên hơn năng lực thật của học sinh.
Cần thay đổi từ cơ chế để có chất lượng thật
Để hạn chế tình trạng học sinh ngồi nhầm lớp, không thể chỉ trông chờ vào nỗ lực của giáo viên mà còn cần những điều chỉnh mang tính hệ thống.
Thứ nhất, điều chỉnh cơ chế thi đua khen thưởng. Thi đua cần phản ánh chất lượng thật, không dựa vào chỉ số tỷ lệ. Nhà trường cần được đánh giá bằng các tiêu chí chất lượng học tập, hạnh kiểm, sự tiến bộ của học sinh yếu, và năng lực tổ chức dạy học của giáo viên, thay vì chạy theo các tỷ lệ đẹp.
Trong tiêu chí đánh giá giáo viên, không nên áp dụng thang điểm cộng – trừ dựa trên tỉ lệ học sinh lên lớp thẳng, tỉ lệ lưu ban hay số lượng học sinh giỏi, học sinh xuất sắc. Những chỉ số này dễ dẫn tới bệnh thành tích và không phản ánh đúng năng lực sư phạm của giáo viên.
Thay vào đó, cần tăng trọng số cho các thành tích thực chất, như kết quả học tập nổi bật của học sinh, các giải thưởng trong phong trào, hội thi… vì những thành tích này thể hiện rõ dấu ấn, công sức và năng lực tổ chức của giáo viên, đồng thời khuyến khích sự cố gắng thật trong quá trình dạy học.
Thứ hai, tăng cường hỗ trợ học sinh chưa đạt chuẩn. Cần xây dựng các chương trình hỗ trợ thực chất cho học sinh yếu, bao gồm lớp phụ đạo, thời lượng bù đắp, tài liệu phù hợp và cơ chế đánh giá lại linh hoạt. Nếu không có biện pháp mạnh từ cấp quản lý, tình trạng “ngồi nhầm lớp” sẽ còn tiếp diễn và ngày càng khó khắc phục.
Hiện nay, Thông tư 05/2025 quy định chế độ làm việc đối với giáo viên phổ thông, dự bị đại học đã đề cập đến chế độ bồi dưỡng dành cho giáo viên tham gia dạy học sinh chưa hoàn thành. Theo đó, giáo viên được bố trí phụ đạo cho những học sinh có kết quả học tập môn học ở kỳ liền kề ở mức chưa đạt, theo đúng kế hoạch giáo dục của nhà trường.
Tuy nhiên, nhiều địa phương triển khai chưa đồng bộ, còn nơi chưa có kế hoạch phụ đạo rõ ràng, hoặc chưa đảm bảo kinh phí chi trả tương xứng cho giáo viên.
Vì vậy, để chính sách đi vào thực chất, cần: Xây dựng kế hoạch phụ đạo thống nhất từ cấp sở đến từng trường; Bảo đảm ngân sách chi trả kịp thời để giáo viên yên tâm triển khai; Theo dõi sát sao tiến bộ của học sinh để điều chỉnh phương án hỗ trợ phù hợp.
Việc củng cố nền tảng kiến thức cho học sinh yếu không chỉ giải quyết khó khăn trước mắt, mà còn góp phần nâng chất lượng giáo dục lâu dài của địa phương.
Đổi mới giáo dục không chỉ nằm ở chương trình hay sách giáo khoa, mà nằm ở việc nhìn thẳng vào những vấn đề tưởng chừng “không ai quy định” nhưng lại ảnh hưởng sâu rộng đến chất lượng.
Khi thành tích hóa được tháo gỡ, khi học sinh được đánh giá đúng năng lực, khi giáo viên có quyền giáo dục trọn vẹn, thì mục tiêu nâng cao chất lượng thật mới thật sự có cơ hội trở thành hiện thực.
Giáo dục chỉ mạnh khi dám đối diện với những điểm yếu của chính mình và sửa từ những điều tưởng như nhỏ nhất.
Việc thi đua vốn được đặt ra để khuyến khích sự nỗ lực của thầy cô và tập thể, nhưng cơ chế hiện nay lại vô tình khiến nhiều nơi ưu tiên thành tích hơn chất lượng thật
Áp lực chỉ tiêu khiến việc đánh giá, xếp loại học sinh dễ bị “mềm hóa”. Một số cơ sở giáo dục lo ngại tỷ lệ lên lớp thấp sẽ ảnh hưởng đến danh hiệu thi đua, kéo theo đánh giá hiệu trưởng và đội ngũ. Vì vậy, mong muốn giữ vững “thành tích” đôi khi lấn át yêu cầu về chuẩn đầu ra.
Tình trạng học sinh ngồi nhầm lớp ngày càng rõ hơn. Nhiều em hoàn thành chương trình chỉ trên danh nghĩa nhưng chưa nắm được các kỹ năng tối thiểu.
Khi vào lớp trên, các em thiếu tự tin, thiếu động lực học tập, ảnh hưởng đến cả quá trình dạy học của giáo viên. Nếu không có giải pháp chính sách đủ mạnh, giáo viên gần như không có công cụ để hỗ trợ các em quay lại đúng năng lực của mình.
Tất cả những điều này phản ánh một thực tế, nếu không điều chỉnh cơ chế thi đua và trao lại cho giáo viên những quyền cần thiết, mọi nỗ lực đổi mới sẽ khó chạm đến chất lượng thật.
