Giải pháp quy hoạch đô thị - nông thôn phù hợp mô hình chính quyền địa phương hai cấp

Xung quanh vấn đề này, PV Báo Xây dựng đã có cuộc trao đổi với PGS.TS.KTS Nguyễn Vũ Phương, Phó Giám đốc Học viện Chiến lược, bồi dưỡng cán bộ xây dựng (Bộ Xây dựng).

PGS.TS.KTS Nguyễn Vũ Phương, Phó Giám đốc Học viện Chiến lược, bồi dưỡng cán bộ xây dựng (Bộ Xây dựng).

Dữ liệu - nền tảng không thể thiếu cho quy hoạch

Trong nghiên cứu của mình, ông đề xuất thí điểm FUA - FRA trong bối cảnh Việt Nam chuyển sang mô hình chính quyền hai cấp. Vậy xin hỏi, FUA và FRA là gì? Việc áp dụng các khung này mang lại thuận lợi gì, thưa ông?

PGS.TS.KTS Nguyễn Vũ Phương: FUA (Functional Urban Area) là vùng đô thị chức năng gồm lõi đô thị (mật độ cao, thường từ khoảng 50.000 dân trở lên) và vùng đi lại (nơi có ít nhất 15% lao động di chuyển hằng ngày vào lõi).

FRA (Functional/Flexible Rural Area) là vùng nông thôn chức năng, được xác định dựa trên mối liên kết sinh thái - kinh tế - dịch vụ giữa nhiều xã, thay vì bó buộc vào địa giới hành chính.

Cả hai khung đều phản ánh thực tiễn phát triển, gắn với luồng di chuyển và nhu cầu dịch vụ, qua đó giúp quy hoạch linh hoạt hơn, kết nối tốt hơn giữa cấp tỉnh và xã/phường. Trong bối cảnh cải cách hành chính và chuyển đổi số, đây là cơ hội để xây dựng hệ thống quy hoạch lãnh thổ hiện đại, tiệm cận chuẩn quốc tế.

Dữ liệu là nền tảng cốt lõi cho mọi quy hoạch FUA - FRA.

Theo ông, cần thu thập dữ liệu gì và bằng cách nào? Ai nên chủ trì để có bộ dữ liệu mẫu?

PGS.TS.KTS Nguyễn Vũ Phương: Theo tôi, trước mắt, cần tập trung vào bốn nhóm chính: Dân số chi tiết theo ô-lưới 1km²; luồng đi lại lao động và dịch vụ; khả năng tiếp cận các dịch vụ cơ bản (y tế, giáo dục, hạ tầng số) và dữ liệu kinh tế - xã hội liên vùng.

Phương pháp là tích hợp dữ liệu hiện có (từ tổng điều tra dân số, bảo hiểm xã hội, giáo dục, y tế) với nguồn mới như viễn thám, dữ liệu di động, thẻ giao thông.

Ví dụ, tại vùng TP.HCM - Đồng Nai, mỗi ngày có hàng trăm nghìn lao động di chuyển qua lại. Chỉ khi có dữ liệu này, chúng ta mới xác định đúng ranh giới vùng đô thị chức năng.

Về tổ chức, Tổng cục Thống kê và Bộ Xây dựng nên giữ vai trò chủ trì, phối hợp các bộ, ngành, địa phương để xây dựng bộ dữ liệu mẫu chuẩn hóa, làm căn cứ cho giai đoạn thí điểm.

Vậy nên chọn những địa phương nào để thí điểm và tiêu chí lựa chọn là gì?

PGS.TS.KTS Nguyễn Vũ Phương: Tiêu chí thí điểm cần đảm bảo: Đại diện vùng miền; đủ điều kiện thu thập dữ liệu; có nhu cầu cấp thiết (áp lực đô thị hóa hoặc tiềm năng phát triển nông thôn mới); có nhu cầu điều chỉnh quy hoạch chung và cam kết chính trị rõ ràng từ địa phương.

Với FUA, nên ưu tiên các cực tăng trưởng như Hải Phòng, Đà Nẵng... Đây là những địa phương vừa có mật độ dân cư cao, vừa chịu áp lực đô thị hóa lớn.

Với FRA, có thể chọn các vùng nông thôn giàu tiềm năng sinh thái và văn hóa cộng đồng như Quảng Ninh, Bắc Giang, Vĩnh Long, An Giang. Đây đều là những địa phương có điều kiện phù hợp để thí điểm mô hình mới.

Với những FUA - FRA trải rộng qua nhiều tỉnh, việc phối hợp quản lý thường phức tạp. Theo ông, cần có cơ chế liên kết như thế nào?

PGS.TS.KTS Nguyễn Vũ Phương: Theo thông lệ quốc tế, FUA - FRA không phụ thuộc vào ranh giới hành chính. Thậm chí ở châu Âu, nhiều FUA còn mang tính xuyên biên giới giữa các quốc gia.

Trong bối cảnh Việt Nam sau sáp nhập, quy mô các tỉnh đã mở rộng đáng kể. Vì vậy, ở giai đoạn thí điểm 2025-2028, theo tôi nên triển khai FUA - FRA trong phạm vi một tỉnh, gắn với điều chỉnh quy hoạch chung tỉnh, để bảo đảm tính khả thi và thuận lợi trong điều phối.

Sau năm 2030, khi dữ liệu và thể chế đã đầy đủ hơn, chúng ta có thể mở rộng FUA - FRA liên tỉnh, chẳng hạn như vùng đô thị FUA: Hải Phòng - Quảng Ninh ở phía Bắc, vùng Huế - Đà Nẵng ở miền Trung hay vùng TP.HCM - Đồng Nai ở phía Nam, để có các kết nối vùng kinh tế - xã hội thực sự hiệu quả.

Để quản lý hiệu quả, cần ba trụ cột: Thể chế pháp lý (quy định rõ vai trò, thẩm quyền, trách nhiệm); điều phối kỹ thuật (dựa trên quy hoạch tích hợp, GIS và dữ liệu chuẩn hóa); tài chính vùng (cơ chế "cùng góp vốn - cùng hưởng lợi" theo mô hình hợp tác công tư). Chỉ khi đó, việc phê duyệt dự án, phân bổ vốn và giải phóng mặt bằng mới thực sự thống nhất, minh bạch.

Theo PGS.TS.KTS Nguyễn Vũ Phương, kết quả nghiên cứu khẳng định rằng sự giao thoa giữa ba yếu tố không gian - hành chính - chức năng sẽ định hướng chính sách và giải pháp quy hoạch đô thị, nông thôn hiện đại, xanh và bền vững.

Chỉ số KPI, chuyển đổi số và cộng đồng là thước đo thành công của FUA - FRA

Thưa ông, để đánh giá thành công trong 3 năm thí điểm, cần theo dõi những chỉ số KPI nào? Chuyển đổi số cùng cộng đồng đóng vai trò ra sao?

PGS.TS.KTS Nguyễn Vũ Phương: Bộ chỉ số KPI là công cụ bắt buộc để giám sát. Trong giai đoạn 2025-2028, nên tập trung vào 5-7 chỉ số then chốt, như: tỷ lệ dữ liệu chuẩn hóa theo ô-lưới 1km²; tỷ lệ thủ tục xử lý trực tuyến; thời gian đi lại trung bình; diện tích cây xanh/người; tỷ lệ rác thải được xử lý đạt chuẩn và chỉ số hài lòng của người dân.

Chuyển đổi số là xương sống của mô hình mới. Dữ liệu số chuẩn hóa và bản đồ quy hoạch tương tác sẽ giúp kết nối hiệu quả giữa các cấp. Cộng đồng có thể tham gia trực tuyến, giám sát và phản biện quy hoạch.

Giải pháp ưu tiên gồm: xây dựng nền tảng dữ liệu quốc gia; thí điểm bản đồ quy hoạch số ở 2-3 tỉnh; thể chế hóa cơ chế tham vấn cộng đồng qua cổng thông tin số; đào tạo cán bộ cấp tỉnh, xã về quản trị số, phân tích dữ liệu.

FUA - FRA không chỉ là công cụ kỹ thuật mà còn là cách tiếp cận mới để biến thách thức cải cách hành chính thành cơ hội. Nếu được triển khai đồng bộ, Việt Nam có thể xây dựng một hệ thống quy hoạch "sống", cập nhật theo thời gian thực, gắn kết giữa Nhà nước - doanh nghiệp - cộng đồng, qua đó nâng cao chất lượng sống và năng lực cạnh tranh của đô thị và nông thôn trong tiến trình hội nhập.

Xin cảm ơn ông!

Tuyết Hạnh