Giảm cấp, tăng chất

Đoàn đại biểu Quốc hội TP. Hà Nội biểu quyết thông qua Nghị quyết của Quốc hội về việc sắp xếp đơn vị hành chính cấp tỉnh năm 2025. Ảnh: Doãn Tấn/TTXVN

Sáng 12/6, Quốc hội đã biểu quyết thông qua Nghị quyết về việc sắp xếp đơn vị hành chính cấp tỉnh năm 2025, theo đó ngay từ hôm nay, cả nước chỉ còn 34 đơn vị hành chính cấp tỉnh. Nghị quyết này tạo tiền đề thực hiện các công tác chuẩn bị cần thiết để vận hành chính quyền hai cấp từ ngày 1/7 tới đây.

Trong thực tế, đã có một số địa phương đã bắt đầu thử nghiệm mô hình chính quyền địa phương hai cấp.

Cụ thể, TP. Hồ Chí Minh bắt đầu vận hành thử nghiệm theo mô hình mới từ ngày 12/6 đến 30/6. Tại Đồng Nai, có 5 đơn vị hành chính cấp xã mới đã được chọn để vận hành thử nghiệm từ ngày 13/6 đến 30/6. Tương tự, tỉnh Quảng Ninh sẽ thực hiện thử nghiệm từ ngày 15/6 đến 30/6.

Trước đó, tại Bình Dương, nhiều phường mới của tỉnh này sau sáp nhập đã vận hành thử nghiệm từ ngày 9/6.

Với tinh thần khẩn trương của các địa phương, từ ngày 1/7, mô hình chính quyền địa phương hai cấp (tỉnh - xã) sẽ chính thức đi vào vận hành trên phạm vi toàn quốc, đánh dấu một bước cải cách hành chính quy mô và sâu rộng nhất trong nhiều thập kỷ qua. Việc sắp xếp, hợp nhất các đơn vị hành chính và xóa bỏ cấp huyện không chỉ là chuyện chia lại địa giới mà còn là phép thử lớn cho năng lực vận hành, tổ chức lại bộ máy nhà nước theo hướng hiện đại, hiệu lực, hiệu quả.

Trong suốt nhiều năm qua, tình trạng manh mún đơn vị hành chính ba cấp tỉnh - huyện - xã đã tạo ra những bất cập lớn về tổ chức bộ máy, phân tán nguồn lực, chồng chéo chức năng, làm phát sinh tâm lý cục bộ, địa phương hóa trong điều hành. Nhiều tỉnh có số huyện không nhiều, dân số và diện tích nhỏ nhưng vẫn duy trì đủ ba cấp, dẫn đến biên chế cồng kềnh, chi phí lớn mà hiệu quả chưa tương xứng.

Bởi vậy, song song với quyết định hợp nhất 52 tỉnh thành để hình thành 23 tỉnh mới nhằm tái cấu trúc không gian hành chính quốc gia, thì loại bỏ cấp huyện cũng đánh dấu sự chuyển mình căn bản trong tư duy quản trị, hướng tới chính quyền phục vụ nhân dân.

Không còn những cấp trung gian truyền đạt mệnh lệnh, không còn những đơn vị hành chính với cơ sở vật chất thiếu thốn nhưng vẫn phải duy trì bộ máy cồng kềnh, mô hình hai cấp được kỳ vọng sẽ giảm thiểu các lớp trung gian “lơ lửng”, tăng tính linh hoạt trong vận hành chính quyền.

Khi chính quyền chỉ còn hai cấp, mỗi cấp sẽ có trách nhiệm rõ ràng hơn trong phục vụ nhân dân và phát triển kinh tế - xã hội. Cấp xã được trao quyền mạnh mẽ hơn, trực tiếp tiếp nhận và giải quyết hầu hết thủ tục hành chính, thay vì phải qua cấp huyện như trước. Trong khi đó, cấp tỉnh giữ vai trò hoạch định chiến lược, quản lý ngân sách, phân bổ nguồn lực và kiểm tra, giám sát tổng thể.

Một lợi ích rất rõ ràng của mô hình này là tinh giản biên chế và tiết kiệm ngân sách. Thay vì duy trì hàng chục ngàn cán bộ cấp huyện, biên chế sẽ được phân bố lại hợp lý giữa cấp tỉnh và xã, đồng thời có lộ trình tinh giản 5 năm, nâng cao chất lượng thay vì số lượng.

Ngoài ra, khi bộ máy được tổ chức lại, việc ứng dụng công nghệ số, quản lý dữ liệu dân cư, hồ sơ hành chính sẽ trở nên thống nhất và thuận tiện hơn. Người dân chỉ cần đến cấp xã để thực hiện hầu hết các thủ tục, tiết kiệm thời gian và chi phí, giảm phiền hà.

Để hỗ trợ quá trình chuyển từ ba cấp sang hai cấp, trong một ngày rưỡi (14 - 15/6), tại trụ sở Chính phủ, Thủ tướng Phạm Minh Chính và Phó Thủ tướng Nguyễn Hòa Bình sẽ đồng chủ trì hội nghị tập huấn toàn quốc về vận hành chính quyền địa phương hai cấp. Mục đích là bảo đảm thực hiện phương châm “địa phương làm, địa phương quyết, địa phương chịu trách nhiệm”.

Phó Thủ tướng Thường trực Chính phủ Nguyễn Hòa Bình chủ trì Hội nghị Công bố Nghị định về phân cấp, phân quyền, phân định thẩm quyền khi tổ chức chính quyền địa phương hai cấp. Ảnh: Phạm Kiên/TTXVN

Như Bộ trưởng Bộ Nội vụ Phạm Thị Thanh Trà đã nói, sắp xếp đơn vị hành chính cấp tỉnh là cuộc “cách mạng hành chính” toàn diện và triệt để, nhất là khi gắn với xây dựng mô hình chính quyền địa phương hai cấp thay cho mô hình ba cấp như lâu nay. Đây là mô hình tổ chức chính quyền mới, phù hợp với xu thế quốc tế, mang tính hiện đại và hướng đến hiệu quả quản trị cao hơn.

Không phải ngẫu nhiên khi từ “cách mạng” được sử dụng vì mô hình hai cấp không chỉ thay đổi cách tổ chức, mà còn thay đổi cả cách nghĩ, cách làm của đội ngũ cán bộ từ trên xuống dưới.

Kỳ vọng lớn nhất chính là chuyển biến trong chất lượng phục vụ nhân dân. Khi xã được trao quyền mạnh hơn, ngân sách được phân cấp cụ thể, các dịch vụ công sẽ đến gần hơn với dân cư vùng sâu, vùng xa. Không phải đợi văn bản ngược xuôi giữa ba cấp như trước, quyết định sẽ được đưa ra nhanh hơn, giải pháp thực tiễn hơn.

Ta cần nhìn nhận rõ rằng việc chuyển đổi sang mô hình hai cấp không đơn thuần là giảm một cấp, dồn nhiệm vụ. Thay vào đó, phải làm thế nào để giảm một cấp nhưng lại tăng chất lượng phục vụ.

Tuy nhiên, trong giai đoạn mới chuyển đổi, nhiều nơi có thể chỉ xảy ra tình trạng “dồn nhiệm vụ” mà chưa thể “tăng chất lượng” ngay được.

Đây là quá trình phức tạp đòi hỏi chuẩn hóa lại hệ thống pháp luật, phân quyền, phân cấp cụ thể, tổ chức lại lực lượng cán bộ một cách bài bản.

Tại Phường Bàn Cờ, Quận 3, Thành phố Hồ Chí Minh (Phường cũ), mọi hoạt động sao y, chứng nhận giấy tờ phục vụ người dân vẫn tiếp diễn bình thường, song song với quá trình vận hành thử nghiệm, sáng 12/6/2025. Ảnh: Thanh Vũ/TTXVN

Hiện nay, có đến 90/99 nhiệm vụ hành chính cấp huyện được chuyển xuống cấp xã, nhưng liệu cán bộ xã hiện tại có đủ năng lực, cơ sở vật chất, công nghệ để đảm nhiệm khối lượng công việc lớn đến vậy? Nếu thiếu đào tạo, thiếu đầu tư hạ tầng, rất dễ xảy ra tình trạng tắc nghẽn hành chính ngay tại cấp xã - cấp cuối cùng tiếp xúc với dân.

Do đó, cần phải tập huấn, đào tạo lại hoặc bố trí công việc phù hợp cho đội ngũ cán bộ cấp xã, tránh để tình trạng mô hình mới vận hành trong khi đội ngũ cán bộ lúng túng, thiếu kinh nghiệm.

Chắc chắn trong quá trình vận hành thử nghiệm từ nay tới 30/6 và kể cả trong giai đoạn vận hành chính thức từ 1/7, sẽ có những vấn đề, bất cập phát sinh. Tuy nhiên, với tinh thần cải cách quyết liệt và với quyết tâm của cuộc cách mạng hành chính lớn nhất trong nhiều chục năm trở lại đây, mô hình chính quyền hai cấp sẽ dần phát huy được hiệu quả.

Thời gian sẽ chứng minh thành công của mô hình giảm cấp sẽ không chỉ là giảm lượng mà sẽ gắn với tăng chất lượng, với nhiều cái “hơn”: người dân được phục vụ tốt hơn, ngân sách được sử dụng hiệu quả hơn, chính quyền gần dân hơn và hành chính nhà nước trở nên thông minh, hiện đại, liêm chính hơn.

Thùy Dương