Giảm nghèo bền vững ở Sơn La: Khi chính sách đi cùng thực tiễn

Người dân Sơn La thoát nghèo từ phát triển du lịch, sản vật địa phương... Ảnh: Cường Nguyễn

Thực hiện định hướng của Chính phủ về triển khai đồng bộ các Chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG) giảm nghèo bền vững, xây dựng nông thôn mới và phát triển kinh tế – xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, tỉnh Sơn La đã ban hành nhiều cơ chế điều hành linh hoạt, phù hợp điều kiện thực tế, với trọng tâm là phát triển sinh kế, hạ tầng và dịch vụ cơ bản cho người dân.

Khi chính sách chạm đến từng hộ nghèo

Trên cơ sở Quyết định số 90/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chương trình MTQG giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021–2025, Sơn La đã cụ thể hóa bằng Nghị quyết số 20-NQ/TU (ngày 21/12/2021) của Ban Thường vụ Tỉnh ủy về đẩy mạnh thực hiện chương trình trên địa bàn tỉnh. Sau ba năm triển khai, tỉnh đã đạt nhiều kết quả tích cực, đặc biệt trong công tác tổ chức, điều hành và phân bổ nguồn lực.

Cùng với đó, UBND tỉnh Sơn La ban hành Kế hoạch số 68/KH-UBND (ngày 4/3/2024) nhằm tiếp tục thực hiện Chương trình MTQG giảm nghèo bền vững. Kế hoạch nêu rõ yêu cầu điều chỉnh, chuyển vốn từ các dự án giải ngân chậm sang những dự án có khả năng giải ngân nhanh, đảm bảo hiệu quả sử dụng ngân sách.

Trước đó, Quyết định số 337/QĐ-UBND (ngày 2/3/2021) đã phê duyệt Đề án huy động nguồn lực hỗ trợ hộ nghèo khó khăn về nhà ở, giai đoạn 2021–2025, đặt mục tiêu đến năm 2025 hỗ trợ 100% hộ nghèo có khó khăn về nhà ở.

Riêng trong 6 tháng đầu năm 2025, tỉnh đã ban hành 45 văn bản chỉ đạo từ HĐND, UBND và Ban Chỉ đạo các chương trình MTQG, tập trung điều chỉnh kế hoạch vốn, phân bổ ngân sách và kiện toàn bộ máy thực hiện. Ban Chỉ đạo các cấp được kiện toàn, hoạt động theo quy chế mới, gắn kiểm tra giám sát với giải ngân và chuyển đổi số trong quản lý chương trình.

Chỉ trong hơn bốn năm triển khai các chương trình mục tiêu quốc gia, Sơn La đã cho thấy bước chuyển rõ rệt từ chính sách sang thực tiễn. Đến hết tháng 6/2025, tỷ lệ hộ nghèo toàn tỉnh giảm còn 10,89% (so với 21,66% năm 2021), dự kiến đến cuối năm 2025 chỉ còn 7,89%.

Riêng các xã đặc biệt khó khăn, tỷ lệ hộ nghèo giảm bình quân 4,47% mỗi năm – con số thể hiện hiệu quả của các chính sách được thiết kế sát với điều kiện miền núi.

Song song với đó, diện mạo nông thôn thay đổi nhanh chóng. Hơn 99,5% hộ dân đã có điện sinh hoạt an toàn, 97,5% dân số nông thôn được sử dụng nước hợp vệ sinh, và tỷ lệ trẻ đến trường đạt trên 98%. Hàng chục tuyến đường, cầu dân sinh, trạm y tế và trường học được đầu tư, giúp người dân vùng sâu rút ngắn khoảng cách tiếp cận với các dịch vụ cơ bản.

Khánh thành điểm trường mới tại xã Ngọc Chiến. Ảnh: Cường Nguyễn

Chỉ trong sáu tháng đầu năm 2025, Sơn La đã giải ngân 671,4 tỷ đồng cho ba chương trình mục tiêu quốc gia, đạt 33,5% kế hoạch năm. Trong đó, vốn đầu tư chiếm 41,5% và vốn sự nghiệp đạt 22,1%, tập trung cho hạ tầng thiết yếu, sinh kế và việc làm. Toàn tỉnh đã đào tạo nghề cho hơn 13.000 lao động, tạo mới 93.000 việc làm và hoàn thành 51 công trình dân sinh phục vụ sản xuất, sinh hoạt.

Cùng với chương trình giảm nghèo, phong trào xây dựng nông thôn mới tiếp tục được đẩy mạnh. Đến giữa năm 2025, Sơn La có 74 xã đạt chuẩn, 11 xã đạt chuẩn nâng cao và 214 sản phẩm OCOP được công nhận, trong đó 1 sản phẩm đạt hạng 5 sao quốc gia.

Những kết quả đó cho thấy hướng đi “bám sát thực tiễn – phân cấp linh hoạt” mà tỉnh theo đuổi nhiều năm qua đang phát huy hiệu quả, khi chính sách không dừng ở nghị quyết mà đã chạm tới từng bản làng, từng hộ dân.

Tín dụng chính sách: Động lực thúc đẩy sinh kế

Bên cạnh chính sách đầu tư công, nguồn vốn tín dụng chính sách xã hội là động lực quan trọng giúp người dân thoát nghèo bền vững.

Chia sẻ trên báo Sơn La ngày 26/9/2025, ông Cầm Hải Đăng, Giám đốc Phòng Giao dịch Ngân hàng Chính sách xã hội Phù Yên, cho biết: “Nguồn vốn vay ưu đãi đã có sự thay đổi rõ rệt: tỷ trọng vốn Trung ương giảm, trong khi vốn ngân sách địa phương ủy thác tăng. Đơn vị hiện triển khai hơn 30 chương trình cho vay, với lãi suất 3–9%/năm; tổng dư nợ của 8 xã đạt trên 700 tỷ đồng, hỗ trợ khoảng 15.000 hộ nghèo.”

Tại xã Tân Phong, hơn 300 hộ nghèo và gia đình chính sách đang vay vốn ưu đãi với tổng dư nợ gần 100 tỷ đồng. Nhờ đó, xã đã tạo việc làm mới cho hơn 200 lao động, mở rộng 500 ha rừng trồng, giảm tỷ lệ hộ nghèo 4% mỗi năm. Xã Ngọc Chiến được xem là điểm sáng của Sơn La trong triển khai chương trình giảm nghèo gắn với xây dựng nông thôn mới.

Kết hợp nguồn ngân sách trung ương, địa phương và của người dân cùng làm đường giao thông và xây dựng các công trình hạ tầng công đồng.

Xã có 15 bản, hơn 2.100 hộ dân thuộc các dân tộc Thái, H’Mông, La Ha cùng sinh sống. Người dân đã hiến hơn 33.000 m² đất và đóng góp 115 tỷ đồng để làm đường giao thông, xây dựng công trình cộng đồng. Nhờ đó, 100% tuyến đường xã – bản được cứng hóa, giao thông thông suốt quanh năm, 100% hộ dân có điện và nước sạch.

Đại hội Đảng bộ xã Ngọc Chiến lần thứ nhất (nhiệm kỳ 2025–2030) đặt mục tiêu phát triển nông nghiệp công nghệ cao gắn với du lịch cộng đồng, phấn đấu đến năm 2030 thu nhập bình quân tăng 8–9%/năm, tỷ lệ hộ nghèo dưới 6%.

Thành viên HTX Nậm Nghẹp học tập kinh nghiệm phát triển vùng dược liệu tại Lai Châu. Ảnh: Cường Nguyễn

Thành viên HTX Nậm Nghẹp học tập kinh nghiệm phát triển vùng dược liệu tại Lai Châu. Ảnh: Cường Nguyễn

Trong đó, HTX Nậm Nghiệp nổi lên như mô hình tiêu biểu, phát triển ba nhóm hoạt động: du lịch cộng đồng (homestay, tour trekking), trồng cây dược liệu bản địa (sơn tra, sâm, thảo dược) và quảng bá sản phẩm qua nền tảng số. Dù còn đối mặt với hạn chế về nhân lực, cơ sở vật chất và tài chính, HTX được đánh giá là minh chứng cho hướng phát triển “liên kết sản phẩm đặc hữu gắn với du lịch” mà xã đặt ra.

Gìn giữ, bảo tồn và phát triển các nghề truyền thống của đồng bào dân tộc. Ảnh: Cường Nguyễn

Mô hình du lịch cộng đồng với các tour ngắm hoa sơn tra, trecking, leo núi, trải nghiệm đời sống sinh hoạt cùng bà con địa phương rất được du khách thích thú hưởng ứng. Ảnh: Cường Nguyễn

Hỗ trợ quốc tế: Mô hình hợp tác nhân văn

Bên cạnh nguồn lực trong nước, Sơn La còn nhận được sự hỗ trợ tích cực từ các đối tác quốc tế. Ngày 17/10/2025, Đại sứ quán Nhật Bản và Save the Children Japan ký kết giai đoạn ba của dự án “Cải thiện sinh kế cho cộng đồng dân tộc thiểu số thông qua nông nghiệp và cải thiện dinh dưỡng” tại xã Sốp Cộp và Bắc Yên.

Đại sứ quán Nhật Bản và Save the Children Japan ký kết giai đoạn ba của dự án “Cải thiện sinh kế cho cộng đồng dân tộc thiểu số" tại Bắc Yên và Sốp Cộp. Ảnh: Tùng Dương/Mekong ASEAN

Dự án có tổng kinh phí 234,9 triệu Yên (khoảng 41 tỷ đồng), triển khai trong giai đoạn 2023–2026. Sau hai năm, đã hỗ trợ hơn 45.000 người dân, trong đó tỷ lệ hộ gia đình có cải thiện rõ về thu nhập và nguồn thực phẩm đạt 93%, tỷ lệ trẻ em suy dinh dưỡng giảm đáng kể.

Đại sứ Nhật Bản Ito Naoki cho biết: “Mô hình này không chỉ mang lại kết quả ngắn hạn mà còn giúp địa phương tự chủ, phát triển bền vững. Tôi tin rằng mô hình này có thể nhân rộng sang các tỉnh miền núi khác của Việt Nam.”

Bà con Sơn La tham gia lớp dạy pha chế đồ uống thuộc dự án GREAT 2 do Chính phủ Australia tài trợ. Ảnh: Cường Nguyễn

Trước đó, Sơn La cũng nhận được sự hỗ trợ từ Dự án GREAT (Thúc đẩy bình đẳng giới thông qua nâng cao hiệu quả kinh tế sản xuất nông nghiệp và phát triển du lịch) do Chính phủ Australia tài trợ.

Từ năm 2017, dự án đã góp phần cải thiện vị thế của phụ nữ trong gia đình, cộng đồng và môi trường sản xuất - kinh doanh thông qua các can thiệp nhằm tăng cường kỹ năng và sự tự tin cho họ. Giai đoạn hai (GREAT 2) đang được triển khai từ năm 2022-2027 với tổng vốn đầu tư 67,4 triệu đô la Úc.

Chia sẻ với Mekong ASEAN, ông Nguyễn Cường, Chủ tịch HĐQT HTX Nậm Nghẹp cho biết, trước đây thì chỉ biết bán quả sơn tra cho thương lái mua tại bản, giá rẻ lắm. Nhưng mấy năm nay, nhờ được đi tập huấn trong dự án GREAT về ứng dụng chuyển đổi số bán hàng online, tổ bán hàng phân công nhau mỗi người một việc, người quản lý, người phụ trách đầu mối tuyển lựa thu mua, người phụ trách kiểm hàng, đóng hàng và gửi vận chuyển, người phụ trách chăm sóc khách hàng...

Trong giai đoạn đầu, trực tiếp Bí thư, Chủ tịch xã live stream bán hàng, Phó bí thư Đảng ủy xã Bùi Tiến Sỹ chỉ đạo điều hành, có giảng viên dự án hướng dẫn quy cách, quy trình, nhà vận chuyển. Sau 1 tháng chạy thử nghiệm, kết quả là trung bình mỗi ngày bán được 1 tạ táo đi khắp cả nước. Mỗi đơn táo ít nhất là 10kg, nhiều là 1 tạ. Hàng trăm đơn hàng đã được gửi đi.

"Từ chỗ có 1 đơn vị vận chuyển, đến giờ chúng tôi đã có 3 đơn vị vận chuyển. Mình và các anh em quyết tâm làm cho bằng được, mới đầu chỉ 1 tạ mỗi ngày, nhưng cứ làm đi thế nào cũng lên 1 tấn/ngày. Bán trực tiếp cho khách hàng cuối thì giá mới cao được. Đời sống bà con mới khá lên được." ông Cường chia sẻ.

Ông Cường cho biết thêm, cây sơn tra không chỉ là thu hoạch quả, vào tháng 3 hàng năm, cả rừng hoa trắng nở rất đẹp. Những năm gần gây, Nậm Nghẹp đã tổ chức nơi đây thành điểm du lịch hấp dẫn với sản phẩm 'ngắm hoa sơn tra'.

"Chúng tôi cũng nghiên cứu để mở thêm các sản phẩm tour tuyến mới, các sản phẩm chế biến từ quả sơn tra để gia tăng giá trị, rồi các sản phẩm dược liệu, xà phòng... Một điểm đáng quý ở Nậm Nghẹp là bà con hiểu rằng, phát triển kinh tế không thể đánh đổi môi trường. HTX đã đưa tiêu chí bảo vệ rừng vào từng hoạt động, từ không chặt cây non, không săn bắt thú rừng, đến việc hướng dẫn khách du lịch trồng cây, thu gom rác, tham gia lễ hội bản địa gắn với giáo dục môi trường." ông Cường nhấn mạnh.

Chương trình giảm nghèo đa chiều ở Sơn La đang đi đúng hướng, từ đầu tư hạ tầng, nâng cao năng lực sản xuất và khơi dậy nội lực cộng đồng. Từ Tân Phong, Tường Hạ đến Ngọc Chiến, những mô hình hợp tác xã, tín dụng ưu đãi và du lịch nông nghiệp đang minh chứng cho cách tiếp cận mới – thực chất, linh hoạt và bền vững.

Bước vào giai đoạn mới, Sơn La tiếp tục đối mặt nhiều thách thức: tiến độ giải ngân chưa đồng đều, dữ liệu nghèo đa chiều còn thiếu, tác động của biến đổi khí hậu và yêu cầu chuyển đổi số trong quản lý chương trình.

Tỉnh xác định các định hướng chủ đạo cho giai đoạn 2026–2030 gồm: Tiếp tục tích hợp ba chương trình MTQG, bảo đảm liên thông về cơ chế, nguồn lực và mục tiêu. Phát triển sinh kế bền vững, đào tạo nghề gắn với nhu cầu thị trường và liên kết chuỗi giá trị vùng đồng bào dân tộc.

Đẩy mạnh chuyển đổi số trong quản lý, giám sát đầu tư công và dữ liệu hộ nghèo – an sinh xã hội. Ưu tiên đầu tư hạ tầng trọng điểm phục vụ sản xuất, giáo dục, y tế, du lịch cộng đồng tại vùng cao như Ngọc Chiến. Giữ vững và nâng cao tiêu chí nông thôn mới nâng cao, tránh tình trạng “chững lại” sau khi đạt chuẩn.

Ngọc Linh