Giảm nhựa để xanh hơn mỗi ngày

TS. Trần Ngọc Tuấn báo cáo tại Hội thảo tham vấn kết quả Đánh giá cuối kỳ và Chương trình phân loại rác thải tại nguồn, công tác bảo vệ môi trường theo mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp

Bước chuyển mình mạnh mẽ

Theo thống kê của nhóm tư vấn thuộc Khoa Môi trường, Trường Đại học (ĐH) Khoa học, ĐH Huế (gọi tắt là Nhóm tư vấn), trước năm 2021, mỗi năm TP. Huế (cũ) phát sinh hơn 22.000 tấn nhựa, trong đó có hơn 700 tấn thất thoát ra môi trường. Lượng rác này trôi nổi trong sông ngòi, kênh mương, thậm chí theo dòng nước đổ ra phá Tam Giang - Cầu Hai, gây ô nhiễm cho hệ sinh thái và ảnh hưởng trực tiếp đến cảnh quan, sức khỏe cộng đồng. Trước tình hình đó, UBND tỉnh Thừa Thiên Huế (nay là TP. Huế) đã nhận được sự hỗ trợ do Tổ chức Quốc tế về Bảo tồn Thiên nhiên tại Việt Nam (WWF - Việt Nam) để thực hiện triển khai dự án “Huế - Đô thị giảm nhựa ở miền Trung Việt Nam” với mục tiêu giảm ít nhất 30% lượng rác thải nhựa (RTN) thất thoát ra môi trường vào năm 2024; nâng cao tỷ lệ thu gom và tái chế chất thải rắn sinh hoạt (CTRSH); vận hành cơ sở xử lý chất thải rắn (CTR) hiện đại nhằm thay thế chôn lấp; hướng tới mục tiêu dài hạn “không còn RTN vào năm 2030”.

Thời gian qua, dự án “Huế - Đô thị giảm nhựa ở miền Trung Việt Nam” đã thực hiện nhiều hoạt động như khảo sát, phân loại và đánh giá nguồn phát sinh rác thải; hỗ trợ thí điểm phân loại rác tại nguồn; tăng cường truyền thông cộng đồng và xây dựng mô hình thu gom tái chế thân thiện với môi trường. TP. Huế cũng đã huy động sự tham gia, vào cuộc của các cấp chính quyền, các hội đoàn thể và cộng đồng người dân cùng với các đơn vị kinh doanh; qua đó dần xây dựng thói quen giảm sử dụng đồ nhựa dùng một lần, phân loại rác tại nguồn và hưởng ứng phong trào “Ngày Chủ nhật xanh”.

Những nỗ lực ấy đã mang lại sự thay đổi rõ rệt. Báo cáo tại Hội thảo tham vấn kết quả Đánh giá cuối kỳ và Chương trình phân loại rác thải tại nguồn, công tác bảo vệ môi trường theo mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp diễn ra vào cuối tháng 9 vừa qua, TS. Trần Ngọc Tuấn, thành viên nhóm tư vấn thông tin, đến năm 2024, lượng nhựa thất thoát ra môi trường ở TP. Huế (cũ) đã giảm xuống còn 472 tấn/năm, tương đương mức giảm 34%. TP. Huế hiện cũng đạt tỷ lệ thu gom CTRSH 98%, trong đó 93% được xử lý tại Nhà máy điện rác Phú Sơn. Khối lượng tái chế RTN cũng tăng 57% so với giai đoạn đầu của dự án “Huế - Đô thị giảm nhựa ở miền Trung Việt Nam”.

Không chỉ dừng ở những con số, dự án còn tạo ra sự lan tỏa mạnh mẽ trong cộng đồng. Nhiều trường học, cơ quan, khu dân cư đã chủ động tổ chức các hoạt động “nói không với nhựa dùng một lần”, các chương trình “đổi rác lấy quà”. Các tổ dân phố, hội phụ nữ, đoàn thanh niên trở thành lực lượng nòng cốt trong việc tuyên truyền, hướng dẫn người dân thực hành phân loại rác ngay tại hộ gia đình. Những việc làm tuy nhỏ nhưng góp phần thay đổi nhận thức, hình thành thói quen sống xanh, tạo nền tảng để Huế hướng đến trở thành đô thị văn minh, kiểu mẫu và thân thiện với môi trường.

“Huế đang phát triển theo hướng xanh - sạch - sáng nhờ những thay đổi tích cực trong quản lý CTR, đặc biệt ở hành vi, thói quen của người dân. Ban đầu chưa quen với việc phân loại rác thải, giờ đây nhiều hộ dân xem đó là thói quen hàng ngày”, TS. Trần Ngọc Tuấn chia sẻ.

Những thách thức mới

Dù đạt nhiều kết quả ấn tượng, song Huế vẫn đối mặt với không ít thách thức trong việc duy trì tính bền vững của hệ thống quản lý rác thải. Mô hình WABI (Bộ chỉ số đánh giá chuẩn về quản lý rác thải bền vững) năm 2024 của TP. Huế (cũ) cho thấy, dù tỷ lệ thu gom đạt 98%, hoạt động tái chế vẫn chủ yếu dựa vào khu vực phi chính thức như các điểm thu mua ve chai, người nhặt rác hay những tổ hợp tác nhỏ lẻ. Hoạt động của khu vực này còn rời rạc và chưa được ghi nhận đầy đủ trong thống kê. Việc thiếu cơ chế hỗ trợ, đào tạo và quản lý đồng bộ khiến dòng vật liệu tái chế vẫn bị thất thoát, làm giảm hiệu quả của mô hình kinh tế tuần hoàn mà Huế đang hướng đến.

Một thách thức đáng kể khác là vấn đề tài chính. Theo Nhóm tư vấn, nguồn thu từ phí rác thải hiện chưa cân đối được với chi phí thu gom, vận chuyển và xử lý, khiến hệ thống vẫn phụ thuộc nhiều vào ngân sách nhà nước. Để khắc phục, nhóm chuyên gia đề xuất thành phố cần nghiên cứu áp dụng mô hình “người gây ô nhiễm trả tiền”, trong đó phí rác thải được tính dựa trên khối lượng hoặc quy mô hộ gia đình.

Ngoài ra, việc phân loại rác tại nguồn tuy đã được triển khai nhưng vẫn chưa đồng bộ. Nhiều hộ dân vẫn gom chung các loại rác do thiếu dụng cụ, thời gian hoặc chưa thấy rõ lợi ích của việc phân loại. Trong khi đó, hạ tầng thu gom riêng từng loại rác vẫn chưa hoàn thiện, dẫn đến tình trạng “phân loại trước - trộn lại sau”. Nếu giải quyết được những “nút thắt” này, Huế hoàn toàn có thể tiến tới mô hình đô thị tuần hoàn, giúp tiết kiệm chi phí, giảm áp lực môi trường và tạo lối sống xanh bền vững.

PGS.TS Hoàng Công Tín, Trưởng nhóm tư vấn, nhận định: “Huế đã tạo ra một mô hình đô thị giảm nhựa có tính học hỏi cao. Thành công của dự án không chỉ nằm ở những con số, mà ở sự thay đổi trong tư duy quản lý và hành vi cộng đồng. Nếu duy trì được mô hình tự quản và áp dụng các chính sách phù hợp, Huế hoàn toàn có thể loại bỏ hoàn toàn sản phẩm nhựa dùng một lần vào năm 2030, trở thành điển hình trong cả nước về quá trình giảm phát thải và thích ứng với biến đổi khí hậu”.

Bài, ảnh: ĐĂNG TRÌNH