Giảm tái nghiện, cách nào?

Việc ứng dụng công nghệ, cùng với các giải pháp đồng bộ về chính sách, quản lý, hỗ trợ xã hội, được kỳ vọng sẽ tạo ra bước đột phá, giúp giảm thiểu tỉ lệ tái nghiện

Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4 đang diễn ra mạnh mẽ, cùng với đó là sự xuất hiện ngày càng tinh vi của các loại ma túy tổng hợp, đối tượng nghiện ma túy ngày càng trẻ hóa, đặt ra những thách thức lớn cho hệ thống y tế, kinh tế, pháp luật Việt Nam. Công tác xây dựng chính sách cai nghiện, biện pháp quản lý người cai nghiện sao cho hiệu quả, chặt chẽ trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết, nhất là sau vụ án mạng đau lòng ở TP Vũng Tàu ngày 3-3.

Nỗi ám ảnh tái nghiện

Thực tế, công tác cai nghiện ở nước ta đã có những bước tiến đáng kể, thể hiện qua việc ban hành nhiều kế hoạch, chính sách quan trọng như Chỉ thị số 36-CT/TW của Bộ Chính trị, Luật Phòng, chống ma túy năm 2021, Kế hoạch 483/KH-BCA-C04 của Bộ Công an... Theo đó, các lực lượng chức năng, đặc biệt là ngành công an, đã phối hợp chặt chẽ với ngành y tế trong việc rà soát, thống kê, quản lý người nghiện, người sử dụng trái phép chất ma túy, người bị quản lý sau cai nghiện. Tuy nhiên, bức tranh toàn cảnh về cai nghiện và quản lý sau cai vẫn còn mảng tối.

Số liệu thống kê đến tháng 10-2024 cho thấy, số lượng người sử dụng trái phép chất ma túy, người nghiện ma túy, người bị quản lý sau cai nghiện trên cả nước là hơn 228.000 người, với tỉ lệ nam giới chiếm phần lớn (gần 93%) và độ tuổi có xu hướng trẻ hóa đáng báo động (từ 12 đến 30 tuổi chiếm gần 45%). Đáng lo ngại hơn, con số này được đánh giá là chưa phản ánh đúng thực tế, gây khó khăn cho công tác dự báo tình hình tội phạm và tệ nạn ma túy.

Hơn nữa, những bất cập trong quản lý người cai nghiện càng làm cho tình hình thêm phức tạp. Một mặt, hệ thống giám sát, theo dõi sau điều trị còn yếu kém do thiếu nguồn lực và công nghệ hiện đại. Mặt khác, quy trình quản lý sau điều trị chưa được quy định rõ ràng, dẫn đến việc thực thi không đồng bộ giữa các địa phương.

Không dừng lại ở đó, tỉ lệ tái nghiện cao là vấn đề nhức nhối. Nhiều người sau khi hoàn thành chương trình cai nghiện lại tái nghiện do thiếu sự hỗ trợ, can thiệp kịp thời. Các nghiên cứu chỉ ra rằng tỉ lệ tái nghiện có thể lên tới 50% hoặc hơn. Nguyên nhân sâu xa là do người sau cai nghiện thường không có hệ thống giám sát chặt chẽ, thiếu các chương trình hỗ trợ tâm lý và kỹ năng sống, cùng với đó là sự kỳ thị, phân biệt đối xử từ cộng đồng.

Thêm vào đó, công tác quản lý sau cai nghiện còn gặp nhiều khó khăn do thiếu các văn bản hướng dẫn cụ thể về số lần xét nghiệm chất ma túy đối với người sau cai, thiếu chính sách khuyến khích các tổ chức, cá nhân tham gia công tác cai nghiện và thiếu các mô hình quản lý, hỗ trợ người sau cai nghiện thực sự hiệu quả.

Người nghiện ma túy đang tham gia một hoạt động ở một cơ sở cai nghiện tại TP HCM Ảnh: Hoàng Triều

Giải pháp tổng thể, công nghệ then chốt

Trước những thách thức đặt ra, việc tìm kiếm giải pháp toàn diện và hiệu quả là vô cùng cấp bách. Trước hết, cần rà soát, hoàn thiện hệ thống pháp luật liên quan đến cai nghiện và quản lý sau cai, bảo đảm tính khả thi, phù hợp với thực tiễn. Đồng thời, tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục, nâng cao nhận thức của cộng đồng về vấn đề này, xóa bỏ định kiến, kỳ thị đối với người nghiện và người sau cai.

Bên cạnh đó, cần chú trọng đào tạo, nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ làm công tác cai nghiện, quản lý sau cai, song song với việc tăng cường sự phối hợp giữa các cơ quan chức năng, chính quyền địa phương, gia đình và cộng đồng. Ngoài ra, cần tạo điều kiện cho người sau cai được học nghề, có việc làm ổn định, tái hòa nhập cộng đồng.

Đặc biệt, trong bối cảnh công nghệ 4.0, việc ứng dụng công nghệ vào quản lý người cai nghiện được xem là một giải pháp đột phá. Cụ thể, có thể xây dựng hệ thống giám sát và tổng hợp dữ liệu thông qua ứng dụng thông minh, giúp việc quản lý tập trung, nhanh gọn, đơn giản và dễ dàng hơn. Hơn thế nữa, việc sử dụng các thiết bị đeo thông minh có thể giúp theo dõi tình trạng sức khỏe, tâm lý và hoạt động hằng ngày của người cai nghiện, gửi cảnh báo sớm khi phát hiện dấu hiệu tái nghiện, từ đó hỗ trợ các chuyên gia can thiệp kịp thời.

Không chỉ dừng lại ở việc giám sát, công nghệ còn có thể hỗ trợ người cai nghiện trong quá trình tái hòa nhập cộng đồng. Các dịch vụ tư vấn tâm lý trực tuyến, các nền tảng kết nối việc làm, các diễn đàn trực tuyến dành cho người sau cai... có thể giúp họ vượt qua khó khăn, xây dựng cuộc sống mới.

Việc giảm kỳ thị xã hội, xây dựng nhận thức đúng đắn về người nghiện và tạo môi trường cộng đồng hỗ trợ là không thể thiếu. Các chiến dịch truyền thông trên mạng xã hội, các chương trình giao lưu, hoạt động cộng đồng... có thể góp phần lan tỏa thông điệp tích cực, xóa bỏ rào cản, giúp người sau cai tự tin hòa nhập.

Tuy nhiên, cần nhấn mạnh rằng công nghệ chỉ là công cụ hỗ trợ, yếu tố con người vẫn đóng vai trò then chốt. Sự quan tâm, chia sẻ, đồng hành của gia đình, cộng đồng và xã hội, cùng với sự nỗ lực của bản thân người nghiện, mới là yếu tố quyết định thành công của quá trình cai nghiện và tái hòa nhập.

Luật sư LƯU TẤN ANH TOÀN, Giám đốc Công ty Luật Lưu Vũ