Giảng viên được điều hành doanh nghiệp 'gỡ rối' nhiều bất cập

Dự thảo Luật Nhà giáo mới nhất bổ sung quy định về quyền của nhà giáo là viên chức được tham gia quản lý, điều hành doanh nghiệp do cơ sở giáo dục đại học thành lập, hoạt động trong lĩnh vực phát triển khoa học, ứng dụng và chuyển giao công nghệ. [1]

Nội dung này nhận được sự ủng hộ của lãnh đạo nhiều cơ sở giáo dục đại học vì có thể thúc đẩy việc phát triển nghiên cứu khoa học, chuyển giao công nghệ trong nhà trường cũng như thương mại hóa các sản phẩm nghiên cứu.

Nhà giáo tham gia điều hành doanh nghiệp sẽ “gỡ rối” vấn đề bản quyền

Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Lê Quan, Hiệu trưởng Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh đánh giá, đề xuất này trong dự thảo Luật Nhà giáo sẽ giải quyết được những bất cập, hạn chế trong quản lý, điều hành doanh nghiệp thuộc cơ sở giáo dục đại học.

“Đề xuất nhà giáo được tham gia điều hành, quản lý doanh nghiệp do cơ sở giáo dục đại học thành lập hoạt động trong lĩnh vực phát triển khoa học, ứng dụng và chuyển giao công nghệ có thể giải quyết những điểm nghẽn liên quan đến vấn đề khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo, chuyển giao công nghệ ở các trường đại học có mô hình doanh nghiệp trực thuộc trường.

Khi nhà giáo được tham gia điều hành doanh nghiệp sẽ mang lại lợi ích đồng đều cho cả phía nhà trường, giảng viên và sinh viên. Bởi lẽ, bản chất mô hình doanh nghiệp trong trường đại học được xem là mô hình tối ưu nhằm tăng tính thực tiễn, giảm tính hàn lâm trong quá trình đào tạo.

Theo Luật viên chức quy định, viên chức không được phép tham gia quản lý, điều hành doanh nghiệp, trừ trường hợp pháp luật chuyên ngành có quy định khác. Điều này dẫn đến việc những giảng viên mong muốn khởi nghiệp, thương mại hóa sản phẩm khoa học của mình phải tìm người đứng tên điều hành. Từ đó, gây nên những lo ngại về vấn đề bản quyền sở hữu trí tuệ.

Đồng thời, việc không được trực tiếp điều hành cũng dẫn đến bất lợi trong công tác chuyển giao kỹ thuật, định hướng phát triển sản phẩm khoa học”, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Lê Quan chia sẻ.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Lê Quan, Hiệu trưởng Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh. (Ảnh: website nhà trường)

Đồng quan điểm, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Xuân Hoàn, Hiệu trưởng Trường Đại học Công thương Thành phố Hồ Chí Minh bày tỏ, đề xuất bổ sung quyền của nhà giáo được quản lý, điều hành doanh nghiệp do cơ sở giáo dục đại học thành lập hoạt động trong lĩnh vực phát triển khoa học, ứng dụng và chuyển giao công nghệ trong dự thảo Luật Nhà giáo sẽ mang lại nhiều lợi ích.

Thứ nhất, các doanh nghiệp do nhà trường thành lập sẽ hoạt động hợp pháp, tuân thủ đầy đủ các quy định về thuế và quản lý, góp phần tăng nguồn thu cho ngân sách Nhà nước.

Thứ hai, giảng viên có cơ hội tiếp cận thực tế, từ đó nâng cao chất lượng giảng dạy và truyền đạt những kinh nghiệm thực tiễn cho sinh viên.

Thứ ba, sinh viên cũng được hưởng lợi khi có cơ hội thực tập, trải nghiệm ngay tại các doanh nghiệp do giảng viên của họ quản lý.

Cũng theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Xuân Hoàn: “Doanh nghiệp trong trường đại học sẽ là cầu nối giúp chuyển giao kết quả nghiên cứu khoa học vào thực tiễn, triển khai sản xuất thử nghiệm hoặc xây dựng mô hình ứng dụng thực tế.

Điều này không chỉ thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong nhà trường mà còn mang lại lợi ích cho cả giảng viên, sinh viên, doanh nghiệp và xã hội. Do đó, việc bổ sung quyền này của nhà giáo là cần thiết và phù hợp với xu hướng phát triển của giáo dục đại học hiện nay”.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Xuân Hoàn, Hiệu trưởng Trường Đại học Công thương Thành phố Hồ Chí Minh. (Ảnh: NVCC)

Cần có thêm chính sách hỗ trợ doanh nghiệp trực thuộc trường đại học

Theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Lê Hồng Quân, Chủ tịch Hội đồng trường, Trường Đại học Công nghiệp Hà Nội, việc giảng viên tham gia điều hành doanh nghiệp mang lại nhiều lợi ích nhưng cũng đặt ra không ít thách thức.

“Giảng viên vừa phải đảm nhiệm công tác giảng dạy, vừa nghiên cứu khoa học, vừa quản lý doanh nghiệp có thể dẫn tới phân tán sự tập trung trong công việc.

Trong khi đó, hoạt động nghiên cứu khoa học đòi hỏi sự đầu tư thời gian và công sức đáng kể, còn việc điều hành doanh nghiệp lại yêu cầu hiểu biết sâu về tài chính, luật pháp và quản lý.

Vì vậy, nhiều ý kiến cho rằng giảng viên, đặc biệt là trong khối kỹ thuật, nên tập trung vào vai trò chuyên gia tư vấn, chuyển giao công nghệ thay vì trực tiếp điều hành doanh nghiệp, bởi công tác quản lý nên dành cho những người có chuyên môn về kinh tế và tài chính”, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Lê Hồng Quân nhìn nhận.

Ngoài ra, Chủ tịch Hội đồng trường, Trường Đại học Công nghiệp Hà Nội cho rằng, không thể phủ nhận việc giảng viên tham gia điều hành doanh nghiệp giúp họ cập nhật kiến thức thực tế, ứng dụng công nghệ mới vào giảng dạy và nghiên cứu. Đồng thời tạo điều kiện cho sinh viên có cơ hội thực tập và tiếp cận với môi trường doanh nghiệp.

Do đó, để đảm bảo sự cân bằng giữa các nhiệm vụ này, theo thầy Quân, cần có cơ chế linh hoạt, chẳng hạn như giảm số tiết giảng dạy cho giảng viên tham gia quản lý doanh nghiệp hoặc phân bổ thời gian hợp lý để họ có thể thực hiện tốt cả hai vai trò mà không ảnh hưởng đến chất lượng công việc.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Lê Hồng Quân, Chủ tịch Hội đồng trường Trường Đại học Công nghiệp Hà Nội. (Ảnh: website nhà trường)

Cùng chia sẻ về lo ngại về vấn đề giảng viên gặp khó khăn trong việc cân đối thời gian khi phải đảm nhiệm nhiều vai trò như giảng dạy, nghiên cứu khoa học và sắp tới có thể là quản lý doanh nghiệp, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Lê Quan bày tỏ:

“Việc phân công nhiệm vụ giảng dạy và nhiệm vụ nghiên cứu khoa học với giảng viên được căn cứ trên quy mô đào tạo của nhà trường. Hiện nhà trường đã giao chỉ tiêu, quy định số giờ giảng dạy đối với giảng viên tối thiểu là 300 giờ/năm.

Việc cân đối thời gian để giảng viên vừa tham gia công tác giảng dạy, nghiên cứu khoa học vừa tham gia quản lý, điều hành doanh nghiệp (nếu dự thảo Luật Nhà giáo được thông qua), theo tôi không phải là vấn đề quá khó với các giảng viên.

Quá trình công tác nếu có những khó khăn, nhà trường vẫn sẵn lòng lắng nghe và hỗ trợ để thầy cô yên tâm công tác. Ngoài ra, cần có sự đồng lòng của toàn thể giảng viên nhà trường trong công tác điều phối số giờ dạy học để đảm bảo ai cũng làm tốt nhiệm vụ của mình”.

Trong khi đó, theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Xuân Hoàn, giảng viên vừa phải đảm bảo trách nhiệm giảng dạy trên lớp, vừa phải điều hành doanh nghiệp, đòi hỏi sự sắp xếp thời gian khoa học và khả năng cân bằng giữa hai vai trò.

Điều này không chỉ khiến giảng viên chịu áp lực lớn mà còn yêu cầu họ có đủ năng lực để đảm đương cả công tác giảng dạy lẫn quản lý doanh nghiệp một cách hiệu quả.

“Bên cạnh đó, khi đảm nhận vị trí quản lý doanh nghiệp, giảng viên thường ít có thời gian để tiếp tục học tập nâng cao trình độ. Chính vì vậy, nhà trường sẽ ưu tiên giao nhiệm vụ này cho những giảng viên đã có trình độ tiến sĩ, giúp họ tập trung vào giảng dạy và quản lý mà không bị áp lực phải tiếp tục học lên cao hơn.

Một khó khăn khác là việc giảng viên phải tự đầu tư nguồn lực cho hoạt động thực nghiệm và đào tạo sinh viên. Khi doanh nghiệp do giảng viên quản lý tiếp nhận sinh viên thực tập, giảng viên có thể phải hỗ trợ về hóa chất, vật liệu, điện nước... để tạo điều kiện cho sinh viên học tập thực tế. Đây là một phần trách nhiệm mà giảng viên đảm nhận nhưng cũng là một thách thức vì cần nguồn lực đáng kể.

Bên cạnh đó, khi giao một doanh nghiệp cho viên chức quản lý, nhà trường vẫn cần giám sát thông qua các quy trình kiểm toán hàng năm, dù doanh nghiệp hoạt động theo mô hình độc lập. Bộ phận kế hoạch – tài chính của trường cũng cần hướng dẫn doanh nghiệp tuân thủ các quy định về thuế, chi tiêu và sổ sách kế toán để đảm bảo tính minh bạch và đúng pháp luật”, thầy Hoàn chia sẻ.

Hiệu trưởng Trường Đại học Công thương Thành phố Hồ Chí Minh cho biết thêm, dù giảng viên tham gia quản lý doanh nghiệp, họ vẫn phải đảm bảo hoàn thành nghĩa vụ giảng dạy theo quy định, với số tiết từ 280 đến 350 tiết/năm hoặc tham gia nghiên cứu khoa học theo yêu cầu của nhà trường.

Để mô hình doanh nghiệp trong trường đại học có sự tham gia quản lý, điều hành của nhà giáo được hoạt động hiệu quả mà không gây quá tải, thầy Hoàn đề xuất cần xây dựng một cơ chế chính sách hợp lý và linh hoạt.

Việc điều chỉnh số tiết giảng dạy hoặc sắp xếp thời gian hợp lý nên giao cho thủ trưởng đơn vị điều chỉnh và quyết định, chẳng hạn như giao chỉ tiêu cho giảng viên dạy 280 tiết thay vì 350 tiết, hoặc thậm chí giảm hơn nữa, tùy vào tình hình thực tế.

Điều này sẽ giúp giảng viên có đủ thời gian tập trung vào nghiên cứu và ứng dụng thực tiễn mà không làm ảnh hưởng đến chất lượng giảng dạy. Khi đó, không chỉ giảng viên mà cả sinh viên, doanh nghiệp và nhà trường đều hưởng lợi từ sự kết nối giữa giáo dục và thực tiễn.

Trường Đại học Công thương Thành phố Hồ Chí Minh trong hoạt động về chuyển giao công nghệ. (Ảnh: website nhà trường)

Thầy Hoàn thông tin thêm, để nhà giáo phát huy được vai trò của mình trong công tác điều hành doanh nghiệp, cần có thêm những chính sách hỗ trợ với chính doanh nghiệp nội bộ nhà trường. Khi doanh nghiệp thuộc nhà trường tham gia vào các hoạt động cung cấp dịch vụ, sản phẩm, nếu không có cơ chế ưu tiên, họ có thể gặp bất lợi khi phải cạnh tranh với doanh nghiệp bên ngoài trong quy trình đấu thầu.

Ví dụ, một hợp tác xã sinh viên được thành lập trong trường để hỗ trợ khởi nghiệp và thực hành, nhưng khi nhà trường cần mua sắm một số vật dụng như văn phòng phẩm với giá trị lớn, doanh nghiệp này có thể không đủ điều kiện tham gia đấu thầu so với các doanh nghiệp lâu năm bên ngoài. Điều này khiến chính doanh nghiệp nội bộ bị thiệt thòi và khó phát triển.

Vì vậy, nếu có quy định cho phép các doanh nghiệp thuộc trường đại học được ưu tiên trong một số lĩnh vực cung cấp dịch vụ hoặc sản phẩm cho nhà trường sẽ tạo điều kiện thuận lợi hơn cho sự phát triển của các doanh nghiệp này.

Đây không phải là sự ưu ái mang tính vụ lợi, mà giống như một hình thức hỗ trợ thiết thực cho những doanh nghiệp mới thành lập, đặc biệt là những dự án khởi nghiệp do giảng viên và sinh viên sáng lập, giúp họ có cơ hội phát triển và cạnh tranh tốt hơn trên thị trường.

Việc kết hợp các yếu tố trên không chỉ thúc đẩy sự phát triển của doanh nghiệp mà còn mang lại nhiều lợi ích, như tạo cơ hội thực hành, thực tập cho sinh viên, giúp giảng viên cập nhật công nghệ mới, đồng thời xây dựng môi trường thuận lợi cho việc chuyển giao và thử nghiệm công nghệ ngay trong doanh nghiệp.

Tài liệu tham khảo:

[1] https://vtv.vn/xa-hoi/nha-giao-duoc-tham-gia-dieu-hanh-doanh-nghiep-cong-nghe-20250207193613292.htm

Diệp Thảo