Giáo dục trong kỷ nguyên số: Con người vẫn luôn là yếu tố quyết định

Câu hỏi ấy phản ánh nỗi lo chung của cả ngành Giáo dục trước làn sóng công nghệ mới. Các chuyên gia khi đó đều khẳng định: AI không phải là mối đe dọa mà là công cụ mới - cần được sử dụng chủ động và thông minh. Thầy cô vẫn là trung tâm của giáo dục thời đại số. Nghị quyết 71-NQ/TW về đột phá phát triển giáo dục đào tạo, ban hành ngày 22-8-2025, một lần nữa khẳng định rõ điều này.

Hoạt động STEM tại Trường THPT chuyên Hà Nội - Amsterdam. Ảnh: TN

Từ lo ngại đến niềm tin

Giống như nhiều công cụ từng làm thay đổi lịch sử loài người, AI chỉ hỗ trợ, giúp công việc hiệu quả hơn, thậm chí mở ra những vai trò hoàn toàn mới. AI sẽ không thay thế giáo viên, nhưng chắc chắn sẽ thay đổi cách dạy, cách học và cách quản lý.

Trong kỷ nguyên số, vai trò của người thầy không hề giảm đi, trái lại còn trở nên quan trọng hơn. AI có thể phân tích dữ liệu, cá nhân hóa lộ trình học hay hỗ trợ chấm điểm, nhưng việc truyền cảm hứng và đồng hành cùng học sinh vẫn là nhiệm vụ không thể thay thế. Nếu AI là “trợ lý”, thì giáo viên vẫn luôn là “trái tim” của lớp học. Khan Academy Vietnam (KAV) là chương trình phi lợi nhuận hỗ trợ ngành Giáo dục nước nhà hoàn toàn miễn phí suốt 5 năm qua - đã đồng hành cùng hàng chục nghìn giáo viên Việt Nam, đặt con người làm trung tâm của tiến trình chuyển đổi số. Thực tế tại KAV cho thấy, khi giáo viên được hỗ trợ đúng cách, họ biết dùng công nghệ để tiết kiệm thời gian hành chính, từ đó tập trung sáng tạo và quan tâm nhiều hơn đến từng học sinh.

Trong năm qua, KAV đã triển khai nhiều chương trình hỗ trợ hoàn toàn miễn phí cho giáo viên, tập trung vào hai nội dung chính. Thứ nhất là tập huấn chuyển đổi số. Đến năm học 2025 - 2026, chương trình đã giúp hơn 30.000 giáo viên trên cả nước thành thạo phương pháp dạy học cá nhân hóa và tinh thông trên nền tảng Khan Academy. Nhờ sự đồng hành của giáo viên, học sinh Việt Nam đã vươn lên đứng thứ hai toàn cầu về sử dụng nền tảng này trong trường học, chỉ sau Brazil. Nội dung thứ hai là trang bị kiến thức về AI: Từ tháng 5-2025, KAV phối hợp với các Sở Giáo dục và Đào tạo tại Quảng Trị, An Giang, Tuyên Quang, Sơn La và nhiều tỉnh khác, tập huấn cho khoảng 70.000 giáo viên và cán bộ quản lý về AI trong giáo dục. Chương trình sẽ tiếp tục mở rộng tại Phú Thọ, Bắc Ninh và các địa phương khác.

Đây là minh chứng thực tiễn cho việc hiện thực hóa mục tiêu "nâng cao chuẩn năng lực số và trí tuệ nhân tạo cho đội ngũ nhà giáo ở tất cả các cấp học" của Nghị quyết 71-NQ/TW. Việc KAV phối hợp với các Sở Giáo dục và Đào tạo cũng là hành động cụ thể triển khai "đẩy nhanh chuyển đổi số, phổ cập và ứng dụng công nghệ số, trí tuệ nhân tạo trong quản lý, tổ chức hoạt động giáo dục, đào tạo" trên phạm vi cả nước.

Song song đó, KAV đang đề xuất và làm việc cùng Bộ Giáo dục và Đào tạo để tích hợp các khóa học "AI trong giáo dục" và "AI cho lớp học" vào các hệ thống đào tạo bồi dưỡng giáo viên phù hợp. Những hoạt động này đều góp phần vào việc "đổi mới mạnh mẽ chương trình đào tạo, tích hợp nội dung về phân tích dữ liệu và trí tuệ nhân tạo" mà Nghị quyết 71-NQ/TW đã đề ra, đồng thời cụ thể hóa Quyết định 131/QĐ-TTg về “tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số trong giáo dục và đào tạo”.

Tất nhiên, AI mở ra nhiều cơ hội mới, song cũng tiềm ẩn nguy cơ sai lệch thông tin. Một công cụ tốt không chỉ cần thông minh, mà còn phải sử dụng ngôn ngữ khích lệ, gợi mở và đáng tin cậy.

Ngay từ trước khi ChatGPT ra mắt, OpenAI đã hợp tác với Khan Academy để phát triển Khanmigo - nền tảng AI chuyên biệt cho giáo dục. Khanmigo hoạt động như một “trợ giảng” cho giáo viên và “gia sư” cho học sinh: Gợi ý giáo án, hỗ trợ phân hóa bài tập, ôn luyện kiến thức và giảm tải công việc hành chính. Nhờ đó, giáo viên có thể tập trung vào nhiệm vụ quan trọng nhất - truyền cảm hứng và dẫn dắt học sinh. Tuy nhiên, do đặc thù của GenAI, nguy cơ thông tin chưa chính xác luôn tồn tại. Chính vì vậy, vai trò của giáo viên càng trở nên không thể thay thế: Họ là người kiểm chứng, định hướng và dẫn dắt quá trình học tập.

Đáng chú ý, Khanmigo tiếng Việt phiên bản miễn phí hoàn toàn dành cho giáo viên Việt Nam sẽ ra mắt đúng dịp 20-11 tới. Chỉ một năm trước, từ câu hỏi lo ngại "AI có thay thế giáo viên không?", giờ đây các thầy cô sẽ được trao tận tay một công cụ AI thiết thực.

Trong năm vừa qua, KAV đã có dịp báo cáo với Phó Thủ tướng Lê Thành Long về những nỗ lực này, đồng thời phối hợp chặt chẽ với Bộ GD&ĐT và Cục Nhà giáo và Cán bộ quản lý giáo dục để triển khai một cách chính quy và đồng bộ. Mục tiêu đặt ra là bất kỳ giáo viên nào, từ thành thị đến vùng sâu, vùng xa, đều có thể được hỗ trợ bởi công cụ AI hiện đại - để thầy cô yên tâm tập trung vào vai trò cốt lõi: Truyền cảm hứng, dẫn dắt và đồng hành cùng học sinh.

Học sinh Trường Tiểu học Tràng An (phường Hoàn Kiếm) say sưa trải nghiệm hoạt động giáo dục STEM.

Ba trụ cột để chuyển đổi số thành công

Như các chuyên gia đã khẳng định, con người vẫn luôn là yếu tố quyết định trong chuyển đổi số giáo dục. Điều này hoàn toàn phù hợp với tinh thần Nghị quyết 71-NQ/TW về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo. Nghị quyết nhấn mạnh vai trò trung tâm của nhà giáo trong chuyển đổi số giáo dục, đồng thời đặt ra yêu cầu xây dựng đội ngũ nhà giáo đáp ứng kỷ nguyên số.

Để hiện thực hóa tinh thần này, cần tập trung ba trụ cột:

Thứ nhất, luôn đặt giáo viên làm trung tâm - nếu thầy cô không thấy công nghệ giúp ích thực sự, mọi dự án đều khó bền vững. Đây là tinh thần xây dựng "đội ngũ nhà giáo đáp ứng kỷ nguyên số" với giáo viên là chủ thể của "đổi mới phương pháp dạy và học".

Thứ hai, cần khung chính sách rõ ràng để giáo viên yên tâm ứng dụng và được đào tạo liên tục. Chuyển đổi số là marathon, không phải chạy nước rút. Điều này bao gồm "đầu tư hạ tầng số đồng bộ" và "ban hành chuẩn năng lực số cho giáo viên" để cụ thể hóa Nghị quyết 71.

Thứ ba, xây dựng văn hóa số tích cực, giúp xã hội hiểu đúng: AI không thay thế mà giải phóng giáo viên, để họ tập trung vào sứ mệnh truyền cảm hứng. Đây là cách đảm bảo công nghệ phục vụ mục tiêu giáo dục một cách nhân văn và bền vững.

Thực tiễn từ KAV cho thấy, chuyển đổi số trong giáo dục - đặc biệt là ứng dụng AI - chỉ thành công khi bắt đầu từ việc hỗ trợ giáo viên. Chính họ là lực lượng quyết định chất lượng dạy học, là người truyền cảm hứng và dẫn dắt học sinh trong kỷ nguyên mới. Đây không chỉ là nền tảng để xây dựng một nền giáo dục Việt Nam hiện đại, nhân văn và bền vững, mà còn là minh chứng sinh động cho các chủ trương, chính sách lớn của Đảng và Nhà nước về chuyển đổi số và đổi mới giáo dục.

Tiến sĩ Đỗ Ngọc Minh