Giáo sư Toby Walsh cảnh báo về nguy cơ bị 'đô hộ số' trong thời đại AI

Giáo sư Toby Walsh diễn thuyết tại tọa đàm "AI vì nhân loại - Đạo đức và an toàn AI trong kỷ nguyên mới" - một hoạt động trong tuần lễ khoa học và công nghệ VinFuture Prize 2025.

Sử dụng AI có trách nhiệm

Có 40 năm nghiên cứu về AI, Giáo sư Toby Walsh, Đại học New South Wales, Sydney, Australia đồng thời cũng là nhà nghiên cứu cao cấp tại CSIRO Data61, trung tâm khoa học hàng đầu tại Australia, cho biết, 30 năm đầu ông chỉ “quan tâm đến việc làm sao để phát triển AI ngày càng mạnh hơn” nhưng trong 10 năm gần đây, ông “ngày càng quan tâm và lên tiếng về việc phát triển AI một cách có trách nhiệm”.

Lấy ví dụ về việc sử dụng một hệ thống AI trong xét xử và định mức án ở Mỹ, có sử dụng dữ liệu lịch sử mang tính định kiến về chủng tộc gây ra hậu quả là những bản án phân biệt đối xử với người da đen, Giáo sư Walsh nhấn mạnh rằng cần sử dụng AI một cách có trách nhiệm.

“Cần phải bắt các công ty triển khai và vận hành hệ thống AI chịu trách nhiệm về hậu quả mà những “cỗ máy” này gây ra” - ôngToby Walsh nói.

Theo ông, để buộc các doanh nghiệp thực hành “AI có trách nhiệm”, người dùng “cần tăng cường minh bạch. Điều quan trọng là phải hiểu năng lực và giới hạn của các hệ thống AI. Chúng ta cũng nên “bỏ phiếu bằng cách hành động”, tức là lựa chọn sử dụng những dịch vụ có trách nhiệm”. Biến việc sử dụng AI có trách nhiệm thành lợi thế thương mại cho doanh nghiệp là một cách tốt để điều chỉnh hành vi của họ.

Thoát khỏi bẫy “đô hộ số”

Trong số các rủi ro mà AI mang lại, Giáo sư Toby Walsh đặc biệt nhấn mạnh về khả năng bị “đô hộ số”. “Tôi rất lưu ý rằng trong quá khứ, nhiều quốc gia đang phát triển đã trải qua giai đoạn bị đô hộ về mặt vật lý. Nếu không cẩn thận, chúng ta có thể sẽ trải qua giai đoạn đô hộ số. Dữ liệu của các bạn sẽ bị khai thác và các bạn sẽ trở thành nguồn lực rẻ tiền. Điều này có nguy cơ xảy ra nếu các quốc gia đang phát triển phát triển ngành AI theo cách chỉ khai thác dữ liệu mà không kiểm soát cũng như bảo vệ quyền lợi của mình” - ông nói.

Theo ông, để thoát khỏi nguy cơ này, cần phát huy được giá trị riêng có, văn hóa bản địa và cần luật pháp để bảo vệ những giá trị đó.

“Tôi rất vui khi Việt Nam là một trong số quốc gia tiên phong sẽ có Luật chuyên biệt về Trí tuệ nhân tạo. Giá trị và văn hóa của Việt Nam khác với Australia, khác với Trung Quốc và khác với Hoa Kỳ. Chúng ta không thể trông chờ các công ty công nghệ từ Trung Quốc hay Mỹ sẽ tự động bảo vệ văn hóa, ngôn ngữ Việt Nam. Những điều đó phải do chính Việt Nam chủ động bảo vệ” - Giáo sư Toby Walsh nhấn mạnh.

Bên cạnh đó, ông cho rằng cần chủ động đầu tư vào con người, nâng cao kỹ năng cho mọi người, cho doanh nhân, cho doanh nghiệp AI, trường đại học… để họ hiểu về AI. “Thay vì chờ đợi các quốc gia khác chuyển giao công nghệ hay định hướng, chúng ta phải chủ động và làm chủ công nghệ” - Giáo sưToby Walsh chia sẻ.

Cùng với đó, theo Giáo sư Toby Walsh, cần vận động mạnh mẽ các nền tảng mạng xã hội để họ tạo ra môi trường an toàn cho người dùng tại Việt Nam nói riêng, thế giới nói chung, đồng thời không ảnh hưởng đến nền dân chủ của đất nước.

Hiền Thảo