Giấy là dấu ấn của nền văn minh

Bên trong xưởng chế tạo giấy tại Mỹ. Nguồn: Gleaner.

Một nền văn minh tiên tiến là nền văn minh chế tạo giấy. Khi đến Tân Thế giới vào năm 1504, nhà chinh phục người Tây Ban Nha Hernan Cortes đã choáng ngợp bởi người Aztec. Người Aztec khi đó đã xây dựng một trong những thành phố lớn nhất thế giới, có trình độ toán học và thiên văn tiên tiến, nhưng khả năng làm giấy của họ mới là điều khiến ông ấn tượng nhất. Đối với người Tây Ban Nha, một xã hội làm giấy là một nền văn minh tiên tiến.

Sử dụng phép thử giấy là dấu hiệu của nền văn minh sẽ mang lại một bức tranh lịch sử khác biệt đáng ngạc nhiên nhưng không phải thiếu chính xác. Trong phiên bản lịch sử này, nền văn minh bắt đầu ở châu Á vào thế kỷ 3 TCN rồi lan sang thế giới Ả Rập. Trong nhiều thế kỷ, người Ả Rập sở hữu nền văn hóa thống trị thế giới, trong khi người châu Âu nằm trong số lạc hậu nhất Trái Đất.

Họ không biết đọc, không có kiến thức khoa học, không thể làm toán đơn giản và ngay cả khi theo dõi hoạt động buôn bán thương mại của chính mình, họ cũng chẳng cần đến giấy tờ. Những "người man rợ" từng tiêu diệt La Mã vào thế kỷ 5 này vẫn man rợ cho đến tận thế kỷ 11.

Đa số sử gia ngày nay nhấn mạnh rằng "Thời kỳ Tăm tối" gần như không đen tối như người ta vẫn đồn đại. Nhưng không thể phủ nhận rằng người châu Âu thua xa người châu Á và người Ả Rập về nhiều mặt. Cơ Đốc nhân chưa đạt đến trình độ trí thức của người Hồi giáo và Do Thái.

Điều này lại càng trở nên rõ ràng hơn khi những người Cơ Đốc đánh chiếm Tây Ban Nha đạo Hồi, phá hủy nền văn minh Hồi giáo al-Andalus, phá hủy một cách hệ thống một trong những nền văn minh tiên tiến bậc nhất thế giới ở Mexico, đàn áp ngôn ngữ, tôn giáo và văn hóa, đốt sách vở của họ.

Cuối cùng, khi châu Âu bắt đầu phát triển, họ lại không phát triển theo trật tự địa lý mà ngày nay nhiều người có thể lầm tưởng. Ý phát triển từ phía Nam trở lên, bắt đầu từ Sicily. Ireland phát triển vượt xa nước Anh. Phần lớn châu Âu cũng tiến bộ hơn nhờ áp dụng các ý tưởng của người Ả Rập, đặc biệt trong các lĩnh vực toán học, khoa học và kế toán. Sau này, trong lịch sử, bước nhảy vọt của châu Âu lên vị trí vượt trội so với các đối thủ Ả Rập và châu Á đã được tạo điều kiện thuận lợi bởi công nghệ in ấn kiểu con chữ di động, một phát minh Trung Hoa.

Người châu Âu có thể khiến phát minh đó phù hợp hơn với mình bởi không như người châu Á và Ả Rập, họ có bảng chữ cái phù hợp với công nghệ in ấn sắp chữ hơn nhiều. Điều này cũng có nghĩa là người châu Âu có thể viết lại lịch sử theo cách mà họ muốn.

Mark Kurlansky/Huy Hoàng Bookstore & NXB Thanh Niên